Maćanske ploče
| Maćanske ploče | |
|---|---|
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Centralni i zapadni deo Srbije |
| Predlagač | Opština Ivanjica Turistička organizacija Ivanjice |
| Datum upisa | 22.11.2022 |
| Veb sajt | Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije |
Maćanske ploče su kamene ploče koje se koriste za krovne prekrivke kuća i drugih objekata. Kamen se vekovima eksploatiše u majdanima Zapadne Srbije, posebno u selu Maće, po kome je i dobio ime. Kvalitet i struktura kamena, kao i specifičan oblik "listova" ili ravnih ploča, doveo je do toga da se ova sirovina, uz veštine majstora, održala do današnjih dana. Izrada i upotreba maćanskih ploča uvršteni su 22. novembra 2022. godine na listu Nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Kamen je jedan od najstarijih građevinskih materijala. Zbog svojih fizičko-mehaničkih osobina imao je veliku primenu u graditeljstvu starih civilizacija, koje su za sobom ostavile mnoge impozantne objekte. U području centralne i zapadne Srbije, posebno u oblastima Ivanjice, Arilja, Lučana, Zlatibora, Nove Varoši, Novog Pazara, Sjenice i Tutina vekovima se koristio kameni škriljac, pogodan za oblikovanje ravnih ploča za pokrivanje krovova. Kamen se vadio iz majdana ručnim alatima, a postupak je zahtevao posebne veštine, kako bi se očuvala pločasta struktura. [1] Posebnu veštinu zahteva postavljanje ovih ploča. To je posebna tehnika bušenja i zakivanja. Jačina i brzina udara pri otvaranju rupa za eksere mora se precizno odrediti, jer u protivnom ploča puca. [2]
Za maćanske ploče, kojima su se nekada pokrivale kuće, znalo se širom bivše Jugoslavije. Šezdesetih i sedamdesetih godina odvožene su tone te plavičasto sive kamene mase, koja je služila za pokrivanje krovova. Postavljanje ovih kamenih krovova nekada je bio unosan posao i prenosio se s kolena na koleno. Danas nema mnogo posla, jer se ovaj način pokrivanja krovova retko koristi u praksi. Upotreba kamena značajno je opala usled pojave savremenih građevinskih materijala. S obzirom na to da su kamene ploče prilično skup krovopokrivački materijal i da su prilično teške, danas postoji veliki izbor veštačkih ploča koje podsećaju na kamene. One su jeftinije, lakše i precizno su obrađene pa ih je lakše postaviti, ali nisu trajne kao prirodne kamene ploče. [3] Uprkos tome ipak ima mladih ljudi zainteresovanih da nauče ovaj zanat, a znanje i veštine im prenose malobrojni stari majstori.[4]
Nematerijalno kulturno nasleđe[uredi | uredi izvor]
Na predlog Opštine Ivanjica i Turističke organizacije Ivanjica, izrada i upotreba maćanskih ploča uvršteni su na listu Nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije 2022. godine. [5]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „MAĆANSKE PLOČE – IZRADA I UPOTREBA”. nkns.rs. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- ^ „Nestaju sivo plavi krovovi iz Maća pod Mučnjem”. blic.rs. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- ^ „Kamene ploče kao krovni pokrivač”. gradnja.me. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- ^ „Dmitar iz Maskova, jedan od poslednjih majstora za kamene krovove”. rts.rs. Pristupljeno 10. 2. 2023.
- ^ „MAĆANSKE PLOČE – IZRADA I UPOTREBA”. nkns.rs. Pristupljeno 10. 2. 2023.
