Medresa
| Ovaj članak je deo serije o islamu |
| Islam |
|---|
 |
Medresa (arap. مدرسة) znači doslovno „mesto podučavanja“, „škola“.[1][2][3][4] U užem smislu, pojam označava vrstu islamske visoke škole.
Medrese su u početku nastajale „pobožnim zadužbinama“. Darodavac je imao pravo u školi nastaloj od njegove zadužbine određivati ukupan nastavni program, broj učenika kao i učitelja. Sa medresom je nastala jedna islamska institucija čiji je izgled bio određen objedinjavanjem dvoranama za molitvu, učionicama, bibliotekom i internatom za studente, a mogle su imati duhovni ali i svetovni karakter. Biblioteka je sadržala, pored religiozne literature, i tekstove iz područja matematike, medicine, gramatike, astronomije, geografije i filozofije.
Najstarije medrese su imale izraženo privatni karakter. Često je deo stana daraodavca služio kao mesto podučavanja. Razvojem institucije, medresa uskoro postaje sastavni dio džamije, ili se gradi u njenoj neposrednoj blizini. Osnivanjem medrese al-Nizamija (1066) u Bagdadu u vreme seldžučkog vezira Nizam al-Mulka (1018—1092) sistem medresa doseže svoj prvi vrhunac i postaje putokaz za osnivanje drugih, od države finansiranih škola. U medresi al-Mustansirija (osnovanoj 1234) bilo je dozvoljeno podučavanje različitih pravaca islamskog verovanja.
Kao rasadnik arapske nauke (medicine, astronomije, matematike) bile su u srednjem veku medrese u Kordobi, Toledu, Sikakuzi, Damasku, Medini, Samarkandu i Buhari. Medresa je u Turskoj, po većim gradovima (na Balkanu u Skoplju i Sarajevu), bila kulturni centar i, odakle su izlazili kasnije uleme. Medresa se nalazila obično uz džamije (ujedno škola i internat), a podizana je kao zadužbina (vakuf). Glavni nastavni predmet bio je arapski jezik, islam, teologija, i šerijatsko pravo, a nastava je trajala 9 do 12 godina. Najviši ugled u muslimanskom svetu uživa u novije vreme medresa uz džamiju Al-Azhari u Kairu i medresa u Tunisu.
Definicija[uredi | uredi izvor]
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Reč madrasah potiče od trisuglasničkog semitskog korena د-ر-س D-R-S „učiti, proučavati”, koristeći wazn (morfološki oblik ili obrazac) مفعل (ةمفعل(ة); mafʻal(ah), što znači „mesto gde se nešto radi”. Dakle, medresa doslovno znači „mesto gde se odvija učenje i studiranje” ili „mesto studiranja”.[5][6][7] Reč je takođe prisutna kao pozajmljena reč sa istim opštim značenjem u mnogim jezicima pod uticajem arapskog jezika, kao što su: urdu, bengalski, paštu, baluči, persijski, turski, azerbejdžanski, kurdski, indonežanski, somalijski i bošnjački jezik.[8][9]
Arapsko značenje[uredi | uredi izvor]
U arapskom jeziku, reč مدرسة madrasah jednostavno znači isto što i škola na engleskom jeziku, bilo da je to privatna, javna ili parohijalna škola, kao i za bilo koju osnovnu ili srednju školu bilo da je to muslimanska, nemuslimanska ili sekularna.[10][11] Za razliku od upotrebe reči škola u britanskom engleskom, reč medresa više podseća na pojam škola u američkom engleskom, jer se može odnositi na školu univerzitetskog ili postdiplomskog nivoa, kao i na osnovnu ili srednju školu. Na primer, u Osmanskom carstvu tokom ranog modernog perioda medrese su imale niže škole i specijalizovane škole u kojima su učenici postajali poznati kao danişmends.[12] U srednjovekovnoj upotrebi, međutim, termin medrese obično je bio specifičan za visokoškolske ustanove, koje su uglavnom podučavale islamsko pravo, a povremeno i druge predmete, za razliku od osnovnih škola ili dečijih škola, koje su obično bile poznate kao kutab ili maktab.[13][14] Međutim, uobičajena moderna arapska reč za univerzitet je جامعة (jāmiʻah). Hebrejski kognat midraša takođe konotira značenje mesta učenja; srodni izraz midraš doslovno se odnosi na studiranje ili učenje, ali je stekao mistične i religiozne konotacije.
Značenje i upotreba u engleskom[uredi | uredi izvor]
U engleskom, termin madrasah ili „medresa” obično ima uži smisao islamske institucije učenja. Istoričari i drugi naučnici takođe primenjuju ovaj termin u kontekstu istorijskih medresa, institucija širom muslimanskog sveta, drugim rečima koledža gde je islamski zakon bio predavan zajedno sa drugim sekundarnim predmetima. Ove institucije su tipično bile smeštene u posebno dizajniranim zgradama koje su prvenstveno bile namenjene ovoj svrsi. Smatra se da su takve institucije nastale ili se barem proširile iz regiona Irana u 11. veku pod vezirom Nizam al-Mulkom, a potom su se proširile na ostale oblasti islamskog sveta.[14][13][7]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "madrasa" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. jun 2019) (US) and „madrasa”. Oxford Dictionaries. Oxford University Press. Pristupljeno 6. 6. 2019.
- ^ „madrasa”. The American Heritage Dictionary of the English Language (5th izd.). Boston: Houghton Mifflin Harcourt. 2014. Pristupljeno 6. 6. 2019.
- ^ „Madrassa”. Merriam-Webster Dictionary. Pristupljeno 6. 6. 2019.
- ^ „Madrasah”. Collins English Dictionary. HarperCollins. Pristupljeno 6. 6. 2019.
- ^ „madrasah | Origin and meaning of madrasah by Online Etymology Dictionary”. www.etymonline.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 13. 8. 2020.
- ^ „TenguGo”. www.tengugo.com. Arhivirano iz originala 13. 08. 2020. g. Pristupljeno 13. 8. 2020.
- ^ a b Bloom, Jonathan M.; Blair, Sheila S., ur. (2009). „Madrasa”. The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press.
- ^ „Madarasaa”. WordAnywhere. Arhivirano iz originala 27. 9. 2007. g. Pristupljeno 23. 6. 2007.
- ^ Hassim, E. (2020). „Madrassa”. Ur.: List, Regina A.; Anheier, Helmut K.; Toepler, Stefan. International Encyclopedia of Civil Society. Springer.
- ^ „Alternate Spellings of Madrassa”. ThoughtCo. Pristupljeno 30. 5. 2017.
- ^ Madrasah ʻāmmah (arap. مدرسة عامة) translates as 'public school', madrasah khāṣṣah (arap. مدرسة خاصة) translates as 'private school', madrasah dīnīyah (arap. مدرسة دينية) translates as 'religious school', madrasah Islāmīyah (arap. مدرسة إسلامية) translates as 'Islamic school', and madrasah jāmiʻah (arap. مدرسة جامعة) translates as 'university'.
- ^ İnalcık, Halil. 1973. "Learning, the Medrese, and the Ulema." In The Ottoman Empire: The Classical Age 1300–1600. New York: Praeger, pp. 165–178.
- ^ а б Abaza, Mona; Kéchichian, Joseph A. (2009). „Madrasah”. The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. Oxford University Press.
- ^ а б Pedersen, J.; Makdisi, G.; Rahman, Munibur; Hillenbrand, R. (2012). „Madrasa”. Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill.
Литература[uredi | uredi izvor]
- Bećirbegović, Madžida (1970). „Prosvjetni objekti islamske arhitekture u Bosni i Hercegovini”. Prilozi za orijentalnu filologiju. Sarajevo: Orijentalni institut (21—22): 223—364. COBISS.SR 104008455 COBISS.RS 1126062052 COBISS.BH 4965670 COBISS.BH 16399874
- Bejtić, Alija (1953). „Spomenici osmanlijske arhitekture u Bosni i Hercegovini”. Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom. Sarajevo: Orijentalni institut (III—IV/1952-53): 229—297. COBISS.SR 89151498 COBISS.SR 103969543 COBISS.RS 1126062052 COBISS.BH 16399874
- Redžić, Husref (1983). Studije o islamskoj arhitektonskoj baštini. Sarajevo: Veselin Masleša, (Novi Sad : Štamparija). COBISS.SR 66441484 COBISS.RS 1925158 COBISS.BH 1925158 COBISS.BH 512030928
- Robert W. Hefner und Muhammad Qasim Zaman (Hrsg.): Schooling Islam: The Culture and Politics of Modern Muslim Education https://web.archive.org/web/20120307102536/http://www.usc.edu/schools/college/crcc/private/ierc/papers/madrasas_medieval_and_modern.pdf Madrasas Medieval and Modern: Politics, Education and the Problem of Muslim Identity. S. 40–60]
- Mareike J. Winkelmann: From Behind the Curtain: A Study of a Girls’ Madrasa in India. Amsterdam University Press, Amsterdam 2006
- Esplanada, Jerry E. (2009-07-20). "Mainstreaming Madrasa. The Philippine Daily Inquirer." Retrieved 2010-11-25.
- Ali, Saleem H. "Islam and Education: Conflict and Conformity in Pakistan's Madrassas", Oxford University Press, 2009. ISBN 978-0-19-547672-9
- Evans, Alexander. "Understanding Madrasahs", Foreign Affairs, Jan/Feb 2006.
- Malik, Jamal (ed.). Madrasas in South Asia: Teaching Terror?. London and New York: Routledge, 2008.
- Malik, Jamal. Colonialization of Islam: Dissolution of Traditional Institutions in Pakistan. New Delhi: Manohar Publications, and Lahore: Vanguard Ltd., 1996.
- Rahman, Tariq. Denizens of Alien Worlds: A Study of Education, Inequality and Polarization in Pakistan. Karachi: Oxford University Press, 2004. Reprinted 2006. ISBN 978-0-19-597863-6. Chapter on "Madrassas".
- Tanweer, Bilal. "Revisiting the Madrasa Question". The News International, 6 May 2007. About a talk given by Dr. Nomanul Haq (University of Pennsylvania) at the Lahore University of Management Sciences (LUMS), Pakistan.
- Ziad, Waleed. "Madaris in Perspective" na sajtu Wayback Machine (архивирано 2009-10-27). Reprinted from The News, March 21, 2004.
- Esposito, John (2003). The Oxford Dictionary of Islam. Oxford University Press. ISBN 0-19-512559-2.
- Kettani, M. Ali. Engineering Education in the Arab World. Middle East Journal, 1974, 28(4):441.
- Makdisi, George: "Madrasa and University in the Middle Ages", Studia Islamica, No. 32 (1970), pp. 255–264
- Verger, Jacques: "Patterns", in: Ridder-Symoens, Hilde de (ed.): A History of the University in Europe. Vol. I: Universities in the Middle Ages, Cambridge University Press. 2003. ISBN 978-0-521-54113-8. str. 35–76.(35)
- Creswell, K.A.C. (1952). The Muslim Architecture of Egypt I, Ikhshids and Fatimids, A.D. 939–1171. Clarendon Press.
- Brett, Michael (2017). The Fatimid Empire. Edinburgh University Press.
- Behrens-Abouseif, Doris (1989). Islamic Architecture in Cairo: an Introduction. E.J. Brill.
- Ed(s). "al- Niẓāmiyya , al- Madrasa." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2010, retrieved 20(03/2010)
- Virani, Shafique N. The Ismailis in the Middle Ages: A History of Survival, A Search for Salvation (New York: Oxford University Press, 2007), 73.
- Mughatil ibn Bakri (2006). In search of Truth in Baghdad (در جستجوی حق در بغداد), also appearing under the title راهي به سوي حقيقت. str. 134—136. ISBN 964-93287-8-5. Arhivirano iz originala 2014-02-18. g. Pristupljeno 2007-04-29.
- B.G. Massialas & S.A. Jarrar (1987), "Conflicts in education in the Arab world: The present challenge", Arab Studies Quarterly: "Subjects such as history, mathematics, physical sciences, and music were added to the curriculum of Al-Nizamiyah at a later time."
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Madrasa Education in India Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. februar 2020)
