Nadgrobni spomenik Jožefa Kiša — Википедија

Nadgrobni spomenik Jožefa Kiša

Opšte informacije
Mesto	Vrbas
Opština	Vrbas
Država	Srbija
Vreme nastanka	početak 19. veka
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od velikog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture
www.pzzzsk.rs

Nadgrobni spomenik Jožefa Kiša je spomenik Jožefu Kišu mađarskom hidrotehničkom inženjeru. Nalazi se na uzvišici iznad prevodnice na Velikom bačkom kanalu u Vrbasu, a odlukom Vlade Republike Srbije u januaru 2024. godine proglašen je za spomenik kulture.

Opšte informacije[uredi | uredi izvor]

Spomenik se nalazi na teritoriji opštine Vrbas, blizu severozapadnog ulaza u Vrbas, iznad stare prevodnice Velikog bačkog kanala. Postavljen je početkom 19. veka, 350 metara od obale kanala.^[1]

Spomenik je u obliku trostranog obeliska na postamentu, izgrađen od kamena.^[1] Obelisk je visok 2,8 metara i završava se bronzanom kuglom na vrhu. Postament je kvader osnove 105 h 70 cm, i visine 2,12 m. Raščlanjen je na profilisani bazis, trup na kom se nalazi mermerna ploča sa epitafom i završni venac sa trouglastim timpanonom.^[1]

Iza spomenika nalazi se grobnica sa betonskim opsegom i pokrivnom betonskom pločom dimenzija 3h5 m.^[1] Opseg i ploča prekriveni su teracom, kao i zaštitni betonski trotoar oko spomenika i grobnog mesta. Na arhivskoj fotografiji vidi se da je prvobitni opseg bio zidan opekom i fugovan, završen prstenom od koso zidane opeke sa padom prema spolja, bez pokrivne ploče već ukrašen niskim zelenilom.^[1]^[2]

Na južnoj strani postamenta, na pravougaonoj površini ispod trouglastog timpanona na latinskom jeziku uklesan je epitaf „M.S.E. Josephus Kiss. Nobilis. Hungarus. Qvem Immortalem. Esse. Hicce Francisci Canalis. Testatur. In mortalem Fuisse. Hoc. Marmor. Fatetur. – Natus Budae D. XIV ante. Calend aprilis Anno R. S. M.D.C.C.IIL. Denatus. Zomborini. Apud. Bacsienses. D. III. IDUM. MARTII ANNO M.D.C.C.C.XIII.” koji u prevodu glasi: „Ovde leži Jožef Kiš, mađarski plemić. Da je on besmrtan potvrđuje Francov kanal. Da je bio smrtan svedoči ovaj mermer. Rođen u Budimu 14 dana pre aprilskih kalenda 1748. godine. Umro u Somboru kod bačkih prijatelja trećeg dana martovskih ida 1813. godine”.^[1]^[3]

Odlukom Vlade Republike Srbije u januaru 2024. godine nadgrobni spoenik Jožefu Kišu proglašen je za spomenik kulture.^[4] Kako je obrazloženo, ovo obeležje čuva sećanje na znamenitu ličnost, idejnog tvorca, projektanta i graditelja Velikog bačkog kanala, vodotoka koji je preoblikovao izgled današnje Bačke i omogućio njeno pretvaranje iz močvarnog u plodno zemljište i potpuno promenio život u njoj.^[5]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spisak spomenika kulture u Južnobačkom okrugu

Reference[uredi | uredi izvor]

^ ^a ^b ^v ^g ^d ^đ Glasila - Nadgrobni spomenik Jožefu Kišu paragraf.rs 26. 1. 2024.
^ https://www.vrbas.net/info/8850-spomenik-jozefa-kisa vrbas.net 18. 1. 2024.
^ Sinagoga u Apatinu i nadgrobni spomenik Jožefa Kiša u Vrbasu proglašeni za spomenike kulture 021.rs 21. 1. 2024.
^ SPOMENIK JOŽEFU KIŠU U VRBASU PROGLAŠEN ZA SPOMENIK KULTURE okonas.info 19. 1. 2024.
^ KIŠOV KANAL OŽIVEO BAČKU: Nadgrobno obeležje graditelju u Vrbasu, proglašeno za spomenik kulture Večernje novosti 20. 1. 2024.

p r u Nepokretna kulturna dobra u Južnobačkom upravnom okrugu
Bač	Manastir Bođani Franjevački samostan u Baču Rimokatolička crkva Sv. apostola Pavla u Baču Amam u Baču Kapela Sv. Antona Pustinjaka u Baču Samostan časnih sestara u Baču
Bačka Palanka	Dvorac porodice Dunđerski u Čelarevu Seoska kuća u Neštinu Srpska pravoslavna crkva u Neštinu Vodenica u Neštinu Srpska pravoslavna crkva u Bačkoj Palanci Srpska pravoslavna crkva u Despotovu Srpska pravoslavna crkva Uspenja Bogorodice u Pivnicama Srpska pravoslavna crkva Svetog Jovana Zlatoustog u Silbašu Srpska pravoslavna crkva Sv. Grigorija Bogoslova u Tovariševu
Bački Petrovac	Kuća u Bačkom Petrovcu Dvorac Dunđerski u Kulpinu Slovačka evangelistička crkva i parohijski dom u Bačkom Petrovcu Srpska pravoslavna crkva u Gložanu (Bački Petrovac) Kuća u Ul. Branislava Mokića br.9 Kudeljara (mljač) u Bačkom Petrovcu
Beočin	Manastir Beočin Manastir Rakovac Srpska pravoslavna crkva u Banoštoru Srpska pravoslavna crkva u Beočinu Srpska pravoslavna crkva u Čereviću Seoska kuća u Beočinu Čardak u Svilošu Srpska pravoslavna crkva Svetog arhanđela Gavrila u Suseku Rodna kuća narodnog heroja Dimitrija Lazarova „Raše“ Rimokatolička crkva Sv. Josipa u Čereviću Dvorac u Beočinu Crkva Vavedenja Presvete Bogorodice u Svilošu Crkva Svetog arhangela Gavrila u Grabovu
Bečej	Prevodnica „Šlajz“ Crkva Prenosa moštiju Svetog Nikole u Bačkom Petrovom Selu Kapela Bogdana Dunđerskog kod Bečeja Srpska pravoslavna crkva Svetog Đorđa u Bečeju Rodna kuća Šamu Mihalja Partizanska baza „Veliki Lublin“ Rimokatolička crkva Sv. Antuna Padovanskog u Bečeju Rodne kuće braće Tan u Bečeju Dvorac Fantast u ataru Bečeja
Vrbas	Srpska pravoslavna crkva u Vrbasu Reformatorska crkva u Vrbasu Kuća u ulici Maršala Tita, Vrbas Kapela „Vodica” u Vrbasu Seoska kuća u Zmajevu Grkokatolička crkva Uspenja Presvete Bogorodice u Kucuri Evangelistička crkva u Vrbasu Nadgrobni spomenik Jožefa Kiša
Žabalj	Vetrenjača u Čurugu Srpska pravoslavna crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Čurugu Rodna kuća narodnog heroja Radivoja Ćirpanova Staro groblje u Đurđevu Rodna kuća narodnog heroja Đorđa Zličića Rodna kuća narodnog heroja Stevana Divninog Babe Salaš Ilije-Ice Šokice Dve vojnograničarske zgrade, u ataru Žablja na obali Tise Srpska pravoslavna crkva Sv. Nikole u Žablju Crkva Sv. Arhiđakona Stefana u Gospođincima
Novi Sad	„Češki magacin” u Novom Sadu „Špilerova kuća” u Petrovaradinu Crkva Svetih Vračeva Kuzme i Damjana u Futogu Almaška crkva u Novom Sadu Bosanska brvnara s etnografskom zbirkom u Veterniku Vladičanski dvor Eparhije Bačke Srpske pravoslavne crkve u Novom Sadu Gradska kuća u Novom Sadu Grobna mesta sa nadgrobnim spomenicima značajnih ličnosti iz istorije Novog Sada, Petrovaradina, Sr. Karlovaca, Sr. Kamenice Grobno mesto sa nadgrobnim spomenikom Jovana Hranilovića Grobno mesto sa spomenikom Stevanu Milovanovu Dva grobna mesta sa nadgrobnim spomenicima u Sremskoj Kamenici Dvadeset i četiri nadgrobna spomenika sa grobnim mestima istaknutih političkih, kulturnih i javnih radnika Dve stare turske česme u Ledincima Dom JNA u Novom Sadu Župna crkva Sv. Jurja i župni dom u Petrovaradinu Zavetni krst u Futogu Zgrada „Platoneuma“ Zgrada Galerije likovne umetnosti - Poklon zbirka „Rajka Mamuzića“ Zgrada Galerije Matice srpske Zgrada Galerije spomen zbirke „Pavle Beljanski“ Zgrada gimnazije „Jovan Jovanović Zmaj“ u Novom Sadu Zgrada iz sredine 18. veka u Sremskoj Kamenici Zgrada Matice srpske u Novom Sadu Zgrada matičarskog zdanja u Novom Sadu Zgrada Sokolskog doma u Ul. Ignjata Pavlasa br. 4 Zgrada u Temerinskoj ulici br. 1 u Novom Sadu Zgrada u ulici Antona Čehova br. 4 u Novom Sadu Zgrada, pokretni inventar i neposredna okolina imanja Vizić kraj Begeča Kompleks Banovine u Novom Sadu Kompleks muzeja i arhiva u Novom Sadu Kompleks Pasterovog zavoda Kompleks starog bioskopa u Novom Sadu Kotekov dvorac Kuća iz 18. veka u Sremskoj Kamenici Kuća na Pozorišnom trgu br. 2 u Novom Sadu Kuća na Trgu Toze Markovića br. 5 u Novom Sadu Kuća na Trifkovićevom trgu br. 2 u Novom Sadu Kuća s okućnicom u ul. Kraljevića Marka br. 37 Kuća sa okućnicom u Petrovaradinu Kuća u Grčkoškolskoj ulici br. 2 u Novom Sadu Kuća u Grčkoškolskoj ulici br. 3 u Novom Sadu Kuća u Dositejevoj ulici broj 10 u Novom Sadu Kuća u Dunavskoj ulici br. 1 u Novom Sadu (Zgrada gradske biblioteke) Kuća u Dunavskoj ulici br. 6 u Novom Sadu Kuća u Dunavskoj ulici br. 7 u Novom Sadu Kuća u Dunavskoj ulici br. 18 u Novom Sadu Kuća u Dunavskoj ulici br. 20 u Novom Sadu Kuća u Zmaj Jovinoj ulici br. 23 u Novom Sadu Kuća u Karađorđevoj ulici br. 69 u Novom Sadu Kuća u kojoj je živeo Jovan Jovanović-Zmaj Kuća u Ul. Petra Drapšina br. 48 Kuća u Ulici kralja Aleksandra br. 14 u Novom Sadu Mađarska reformatorska crkva i zgrada parohijskog doma u Rumenki Manastir Kovilj Manastir Savinac Nadgrobni spomenik Armenske porodice Čenazi u Novom Sadu Nikolajevska crkva u Novom Sadu Ostaci srednjovekovne crkve na lokalitetu Klisa u Ledincima Partizanska baza u Novom Sadu Porodična kuća Mileve Marić Ajnštajn Rimokatolička crkva i stari župni dvor u Futogu Rimokatolička crkva Marije Snežne na Tekijama u Petrovaradinu Rimokatolički župni ured, plebanija u Novom Sadu Rodna kuća Ilije Nešina u Kovilju Saborna crkva Sv. Georgija u Novom Sadu Spomenik Jovanu Jovanoviću-Zmaju u Sremskoj Kamenici Spomenik posvećen ratnicima Prvog svetskog rata u Kovilju Spomenik Svetozara Miletića u Novom Sadu Srpska pravoslavna crkva Prenosa moštiju Sv. Nikole u Kaću Srpska pravoslavna crkva Svetog apostola Tome u Kovilju Srpska pravoslavna crkva u Bukovcu Srpska pravoslavna crkva u Rumenki Srpska pravoslavna crkva u Sremskoj Kamenici Tri nadgrobne ploče iz 18. veka u Čeneju Trideset nadgrobnih spomenika sa grobnim mestima istaknutih političkih, kulturnih i javnih radnika Uspenska crkva u Novom Sadu Kompleks „Englesko-jugoslovenske dečije bolnice” u Sremskoj Kamenici Kompleks Elektrotehničke škole „Mihajlo Pupin” u Novom Sadu
Sremski Karlovci	Patrijaršijski dvor u Sremskim Karlovcima Saborna crkva u Sremskim Karlovcima Dva nadgrobna spomenika na Čeratskom groblju Spomenici na Magarčevom bregu Šest nadgrobnih spomenika, Čeratsko groblje i groblje na Magarčevom bregu Kapela porodice Nikolić
Srbobran	Srpska pravoslavna crkva u Srbobranu Kuća značajna za NOB u Turiji Nadgrobni spomenici na starom groblju u Turiji Srpska pravoslavna crkva u Turiji Vojnograničarska zgrada u Nadalju Zgrada Skupštine opštine Srbobran Četiri stara nadgrobna spomenika iz 18. veka u Srbobranu
Titel	Tri vojnograničarske zgrade u Titelu Srpska pravoslavna crkva u Loku Kuća u Titelu Srpska pravoslavna crkva u Vilovu Vojnograničarska zgrada u Gardinovcima Rodna kuća Isidore Sekulić Rodna kuća Mileve Marić-Ajnštajn
Temerin	Dvorac „Kaštel“ u Temerinu Etno park „Brvnara“