Operacija Krstaš

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Operacija Krstaš/Operation Crusader
Deo Rata u pustinji (1940—1943) na Severnoafričkom frontu u Drugom svetskom ratu

Egipatsko-libijska granica gde je vođena operacija Krstaš.
Vreme18. novembar – 30. decembar 1941.
Mesto
Kirenajka, Libija
Ishod Pobeda Saveznika
Teritorijalne
promene		 Tobruk oslobođen opsade.
Sukobljene strane
 Ujedinjeno Kraljevstvo
 Britanska Indija
 Poljska
 Čehoslovačka		  Nemačka
 Italija
Komandanti i vođe
Ujedinjeno Kraljevstvo Klod Okinlek
Ujedinjeno Kraljevstvo Nil Riči		 Nacistička Njemačka Ervin Romel
Kraljevina Italija Etore Bastiko
Jačina
118.000 ljudi[1]
738 tenkova[note 1]
724 aviona (616 ispravnih)[note 2]		 119.000 ljudi[note 3]
390[note 4]–414 tenkova[note 5]
536 aviona (342 ispravnih)[note 6]
Žrtve i gubici
17.700 ljudi[note 7]
~800 tenkova[5][note 8]
~300 aviona[7]		 38.300 ljudi[note 9]
340 tenkova[note 10]
najmanje 332 aviona[note 11]

Operacija Krstaš (engl. Operation Crusader) bila je operacija britanske vojske tokom Drugog svetskog rata u novembru i decembru 1941. godine, kako bi se istočna Kirenajka oslobodila nemačkih i italijanskih snaga i razbila opsada Tobruka. Osma armija sprovela je operaciju Krstaš (18. novembar – 30. decembar), da oslobodi Tobruk i zauzme istočnu Kirenajku. Osma armija je planirala da uništi oklopne snage Osovine pre pešadijskog napada, ali je potisnuta više puta, što je kulminiralo porazom 7. oklopne divizije od Afričkog korpusa kod Sidi Rezega. Romel je naredio oklopnim divizijama da oslobode položaje Osovine na granici sa Egiptom, ali nije uspeo da pronađe glavninu savezničke pešadije, koja je mimoišla utvrđenja i išla na Tobruk. Romel je povukao svoje oklopne jedinice sa granice prema Tobruku i postigao više taktičkih pobeda, što je navelo Okinleka da zameni Kaningema generalom Nilom Ričijem. (eng. Neil Ritchie). Snage Osovine su se zatim povukle zapadno od Tobruka od utvrđene linije kod Gazale, a zatim nazad do El Agajle; posade Osovine u Bardiji i Solumu su se predale.

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Nemačka operacija Suncokret[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Operacija Suncokret

Početkom 1941, nakon velikih britanskih pobeda nad italijanskom 10. armijom u operaciji Kompas, vojna situacija se brzo preokrenula. Najbolje opremljene jedinice iz 13. korpusa otišle su u Grčku kao deo Operacije Lustre u bici za Grčku. Adolf Hitler odgovorio je na italijansku propast Direktivom 22 (11. januara 1941) naređujući Operaciju Suncokret (nem. Unternehmen Sonnenblume), prebacivanje nemačkog Afričkog korpusa (nem. Afrika Korps) (AK) u Libiju, kao zaprečni odred (nem. Sperrverband). AK imao je sveže trupe sa boljim tenkovima, opremom i vazdušnom podrškom, i vodio ga je general Ervin Romel, koji je postigao velike pobede u bici za Francusku.[9]

Snage Osovine su, na prepad, brzo potukle Britance kod El Agajle 24. marta i kod Mersa el Brega 31. marta, iskoristivši taj uspeh da do 15. aprila potisnu Britance do granice kod Soluma i opsednu Tobruk. Novi zapovednik 13. korpusa (sada Kamanda za Kirenajku) general Filip Neme (Philip Neame), O'Ќonor i general Majkl Gambijer-Peri (Michael Gambier-Parry), zapovednik 2. oklopne divizije, zarobljeni su. Komandu je preuzeo štab Zapadno-pustinjskog Odreda pod generalom Noel Beresford-Pirsom (Noel Beresford-Peirse), koji je pozvan iz Istočne Afrike. Osim brigadne grupe koja je upućena u Grčku, 2. oklopna divizija bila je uništena. Pokušaji Osovine da zauzmu Tobruk propali su, i front se stabilizovao na granici Egipta.[10]

Opsada Tobruka[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Opsada Tobruka
Vojnici 2/48. Australijskog bataljona na položaju kod Tobruka, 24. april 1941.

Tobruk je branilo oko 25.000 vojnika Osme armije, dobro snabdevenih i povezanih sa Egiptom britanskom mornaricom. Posada je imala oklopna kola i zarobljene italijanske tenkove, koji su ometali kovoje Osovine koji su prolazili Tobruk na putu do granice, što je onemogućavalo napad Osovine na Egipat.[11] Romel je odmah pokušao da zauzme luku, ali se 9. australijska divizija (general Lesli Morshed), odlučno branila. Italijani su oklevali da predaju planove utvrđenja i više napada je odbijeno. Nakon 3 nedelje Romel je obustavio napad i preduzeo opsadu.[12] Italijanske pešadijske divizije zauzele su položaje oko tvrđave, dok je većina Afričkog korpusa ostala u pokretnoj rezervi južno i istočno od luke.[13]

Vrhovna komanda Vermahta uputila je generala Fridriha Paulusa u Afriku da istraži situaciju. Dana 12. maja, general Paulus je nakon posmatranja jednog od neuspelih pokušaja Romela da napadne Tobruk, poslao izveštaj OKV-u u kome je Romelova pozicija opisana kao slaba, sa kritičnim nestašicama goriva i municije. Sa Operacijom Barbarosa za mesec dana, feldmaršal Valter fon Brauhič, vrhovni komandant Nemačke armije, naredio je Romelu da ne napreduje dalje, i da ne napada Tobruk ponovo.[14]

Operacija Breviti[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Operacija Breviti

Preko Ultra presretnutih poruka, Britanci su takođe primili izveštaj Paulusa i Čerčil, verujući da će jedan snažni pritisak odbaciti nemačke snage, počeo je pritisak na generala Vejvela da napadne.[14] Vejvel je brzo pripremio Operaciju Breviti, ograničenu operaciju s namerom da zauzme Solum, prolaz Halfaja i tvrđavu Kapuco, a zatim nastavi napredovanje prema Sidi Azizu i Tobruku dokle god snabdevanje dozvoli, a da ne rizikuju uložene snage; njegov cilj bio je uništiti što više opreme Osovine i obezbediti položaj za veću operaciju Bojna sekira, koja će biti pokrenuta kada novi tenkovi pristignu.[15][16] Breviti je počeo 15. maja, i prolaz Halfaja i tvrđava Kapuco su zauzeti, ali su izgubljeni sutradan u protivnapadu Osovine, i operacija se zvanično okončala 17. maja, a osvojen je samo prolaz Halfaja. Prolaz je preoteo mali nemački odred 27. maja, u Operaciji Škorpion.[17][18]

Operacija Bojna Sekira[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Operacija Bojna sekira
Operacija Bojna Sekira (dan 1)

Operacija Bojna Sekira, 15–17. juna 1941, trebalo je da razbije opsadu Tobruka i ponovo zauzme istočnu Kirenajku. Napad je poveren 7. oklopnoj diviziji i mešovitom pešadijskom odredu, čija je osnova bila 4. indijska divizija sa dve brigade. Pešadija je imala da napadne oblast Bardije, Soluma, Halfaje i Kapuca, dok su tenkovi čuvali južni bok. Prvi put u ratu, velika nemačka jedinica borila se defanzivno. Napad na prolaz Halfaja nije uspeo, kota 206 je osvojena i samo jedan od 3 napada na greben Hafid imao je nekog uspeha. 16. juna, nemački protivnapad potisnuo je Britance na zapadnom boku, dok je odbijen na centru, ali Britancima je ostalo samo 21 brzi i 17 pešadijskih tenkova. Uveče 16. juna, ostalo je samo 48 britanskih tenkova sposobnih za borbu.[19]

Dana 17. juna, Britanci su za dlaku izbegli okruženje od dva nemačka oklopna puka i okončali su operaciju. Uprkos Britanskom rasipanju snaga, Nemci nisu uspeli da pretvore uspešnu odbranu u odlučujuću pobedu. Obaveštajna služba je dobavila podatke o britanskim pokretima, ali je RAF opazio nemačke pokrete i usporio ih dovoljno da omogući kopnenim snagama da se izvuku.[20] Britanci su izgubili 969 ljudi, 27 brzih i 64 pešadijska tenka su uništena, izbačena iz stroja zbog kvarova ili ostavljena, a RAF je izgubio 36 aviona. Nemci su izgubili 678 ljudi, 12 tenkova i 10 aviona(italijanski gubici nisu poznati). Britanski poraz doveo je do smene generala Vejvela, generala Beresford-Pirsa (komandanta 13. korpusa) i Kreaha, zapovednika 7. oklopne divizije; general Klod Okinlek preuzeo je dužnost vrhovnog komandanta za Srednji istok.[21] U septembru, Zapadno-pustinjski odred preimenovan je u Osmu Armiju.

Uvod[uredi | uredi izvor]

Osma armija[uredi | uredi izvor]

Nakon teških gubitaka u operaciji Bojna Sekira, glavokomandujući general Arčibald Vejvel je zamenjen generalom Klodom Okinlekom, a Vojska Zapadne pustinje (eng. Western Desert Force) preimenovana je u Osmu armiju, pod komandom generala Alana Kaningema, koga je kasnije zamenio Nil Riči. Osma armija sastojala se od dva korpusa: 30. korpusa (general Viloubi Nori) i 13. korpusa (general Rid Godvin-Ostin).

  1. korpus činile su 7. oklopna divizija (general Viljem Got), nepotpuna 1. južnoafrička pešadijska divizija sa dve sudanske brigade (general Džordž Bink) i samostalna 22. gardijska brigada. 13. korpus činile su 4. indijska pešadijska divizija (general Frank Meservi), novopristigla 2. novozelandska divizija (general Bernard Frajberg) i 1. armijska tenkovska brigada.

Osma armija takođe je obuhvatala i posadu u Tobruku (general Ronald Skobi), sa 132. armijskom tenkovskom brigadom i 9. australijskom divizijom, koju je krajem 1941. smenila britanska 70. pešadijska divizija i Poljska Karpatska brigada (general Stanislav Kopanjski).

Oslobađanje Tobruka 1941: plan bojišta.

U rezervi, Osma armija imala je 2. južnoafričku pešadijsku diviziju; ukupno oko 7 divizija sa oko 770 tenkova (mnogi od njih novi Krusejder tenkovi, po kojima je operacija dobila ime, i novi američki laki tenkovi M3 Stjuart). Vazdušnu podršku pružalo je 724 borbena aviona iz Zapadne pustinje i sa Malte.[22]

Afrička oklopna grupa[uredi | uredi izvor]

Protiv njih bili su nemački i italijanski vojnici Afričke oklopne grupe, pod komandom generala Ervina Romela, sa Afričkim korpusom (general Ludvig Kruvel) koji se sastojao od 15. i 21. oklopne (Pancer) divizije (ukupno 260 tenkova), 90. lake pešadijske divizije i italijanske 55. pešadijske divizije Savona.[23]

General Gastone Gambara i Rommel jeseni 1941. godine

Pod italijanskom komandom (general Etore Bastiko) bili su italijanski 20. i 21. korpus. 20. korpus (general Gastone Gambara) imao je 132. oklopnu diviziju Ariete sa 146 srednjih tenkova M 13/40, i 101. motorizovanu diviziju Trst. 21. korpus (general Eneja Navarini) imao je 102. motorizovanu diviziju Trento[24] i 3 pešadijske divizije (17. Pavija, 27. Breša i 25. Bolonja).

Snage Osovine izgradile su odbrambenu liniju duž grebena od mora kod Soluma i Bardije i dalje duž granice do tvrđave Kapuco. Delovi 21. Pancer i divizije Savona poseli su odbrambene položaje, dok je Romel držao ostatak snaga na okupu blizu Tobruka, gde je odložio napad planiran za 14. novembar zbog nedostatka zaliha. Vazdušna podrška Osovine sastojala se od oko 120 nemačkih i 200 italijanskih ispravnih aviona, koji su se lako mogli pojačati iz Grčke i Italije.[25]

Snabdevanje Osovine[uredi | uredi izvor]

Snabdevanje Osovine iz Evrope u Libiju išlo je preko luka, i nakon Operacije Kompas (decembar 1940. - februar 1941. godine), ostao je samo Tripoli, sa maksimalnim kapacitetom od četiri broda za prevoz trupa ili pet teretnih brodova odjednom, oko 45.000 tona mesečno . Od Tripolija do Bengazija bilo je 970 km duž obalnog puta, samo na pola puta do Aleksandrije. Put su kvarile poplave, bio je osetljiv na britansku avijaciju (Desert Air Force-DAF), i alternativne pustinjske staze povećavale su habanje vozila. Napredovanje Osovine od 480 km do egipatske granice početkom 1941. povećalo je udaljenost za putni transport na 1.800 km. Bengazi je zauzet u aprilu, ali priobalni brodovi mogli su nositi samo 15.000 tona, a luka je bila u dometu DAF-a. Tobruk bi mogao da prihvati oko 1.500 tona dnevno, ali nedostatak brodskih pošiljki učinio je njegovo osvajanje irelevantnim.[26]

Nemačkoj motorizovanoj diviziji je bilo potrebno 350 tona dnevno, a njihovo pokretanje 480 km zahtevalo je 1.170 kamiona od 2 tone.[27] Sa sedam divizija Osovine, vazduhoplovnim i pomorskim jedinica, bilo je potrebno 70.000 tona robe mesečno. Viši se složio sa korišćenjem Bizerte za isporuku zaliha, ali nikakve zalihe Osovine nisu stigle do kraja 1942. godine. Od februara do maja 1941. godine isporučen je višak od 45.000 tona; napadi sa Malte imali su neki efekat, ali u maju, najgorem mesecu za gubitke brodova, 91% zaliha je stiglo. Nedostatak transporta u Libiji, ostavio je nemačke zalihe u Tripoliju, a Italijani su imali samo 7.000 kamiona za snabdevanje svojih 225.000 ljudi. Rekordna količina zaliha stigla je u junu, ali na frontu se nestašica pogoršala.[28]

Italijanski konvoj plovi za Severnu Afriku

Bilo je manje napada Osovine na Maltu od juna, a potapanja su porasla sa 19% u julu na 25% u septembru, kada je Bengazi bombardovan i brodovi preusmereni u Tripoli; snabdevanje vazdušnim putem u oktobru bilo je neznatno. Isporuke u proseku su iznosile 72.000 tona mesečno od jula do oktobra, ali je potrošnja 30-50% zaliha goriva na drumski transport i neupotrebljivost 35% kamiona smanjila isporuke na front. U novembru je konvoj od pet brodova potopljen tokom operacije Krstaš, a kopneni napadi na konvoje na putevima su zaustavili putovanja po danu. Nedostatak zaliha i ofanziva Osme armije izazvali su povlačenje do El Agajle od 4. decembra, zakrčivši Via Balbia, gde su britanske zasede uništile oko polovine preostalog transporta Osovine.[29]

Konvoji u Tripoli su nastavljeni, a gubici su porasli, ali do 16. decembra situacija snabdevanja je olakšana, izuzev nedostatka goriva, a u decembru je Luftvafe bio ograničen na jedan let dnevno. Višijevska Francuska prodala je 3.600 tona goriva, podmornice su upućene u Mediteran, a u decembru su iz Rusije upućena vazdušna pojačanja. Italijanska mornarica je koristila ratne brodove za prenos goriva za Dernu i Bengazi i učinila maksimalne napore od 16. do 17. decembra. Četiri bojna broda, tri lake krstarice i 20 razarača pratili su četiri broda do Libije. Korišćenje armade za 20.000 tona teretnih brodova, iscrpljivalo je rezervu mornaričkog goriva i samo još jedan konvoj bojnih brodova bio je moguć. Bizerta u Tunisu je bila angažovana kao skladište, ali ona je bila u dometu aviona RAF-a sa Malte i bila je još 800 km dalje na zapad od Tripolija.[30]

Britanski plan[uredi | uredi izvor]

Plan je bio da se tenkovi Afričkog korpusa napadnu i unište 7. oklopnom divizijom; za to vreme, na desnom krilu, lako naoružani 13. korpus uz podršku 4. oklopne brigade (izdvojene iz 7. oklopne divizije) izveo bi obuhvatno napredovanje zapadno od Sidi Omara do Bardije na obali i ugrozio pozadinu odbrambene linije Osovine (od Sidi Omara do mora kod Halfaje), dok bi 30. korpus nastavio severozapadno do Tobruka i povezao se sa ispadom 70. pešadijske divizije iz tvrđave. Zavaran poturenim obaveštajnim podacima, Romel nije bio u Africi kada je napad počeo.[31]

Operacija Krstaš[uredi | uredi izvor]

Operacija Krstaš, 18. novembar – 31. decembar 1941. (pritisni za povećanje)

18. novembar[uredi | uredi izvor]

Pre zore 18. novembra, Osma armija je iznenenada napala, napredujući na zapad iz svoje baze u Mersa Matruhu i prešavši granicu Libije kod tvrđave Madalena, oko 50 mi (80 km) južno od Sidi Omara, nastavila je na severozapad. Oluja prethodne noći omela je savezničke vazdušne napade na aerodrome Osovine.[32] 7. oklopna brigada napredovala je severozapadno prema Tobruku, sa 22. oklopnom brigadom na levom boku. 13. korpus izveo je obuhvatni manevar sa 4. oklopnom brigadom kod Sidi Omara. Prvog dana Osma armija nije naišla na otpor.

Prva bitka kod Bir el Gubija[uredi | uredi izvor]

Romel se savetuje sa italijanskim generalom Navarinijem na početku operacije Krstaš.

Ujutro 19. novembra, u Prvoj bici kod Bir el Gubija napredovanje 22. oklopne brigade je zadržano od italijanske oklopne divizije Ariete, sa teškim gubicima britanskih tenkova u početku bitke.[33] U centru divizije, 7. oklopna brigada i 7. pomoćna grupa žurile su napred gotovo do samog Tobruka i zauzele aerodrom Sidi Rezeg, dok se na desnom krilu 4. oklopna brigada uveče sukobila sa 60 tenkova i baterijama PT topova od 88 mm iz 21. Pancer divizije.[34][35] Dana 20. novembra, 22. oklopna brigada je ponovo napala diviziju Ariete, a 7. oklopna odbila je pešadijski napad 90. lake i divizije Bolonja kod Sidi Rezega. 4. oklopna je ponovo napala 21. Pancer diviziju, koristeći veću brzinu Stjuart tenkova protiv neprijateljskih težih topova.

Osma armija je imala sreće, jer je 15. oklopna (Pancer) divizija poslata u Sidi Aziz, gde nije bilo britanskih tenkova, ali je 4. oklopna uskoro obaveštena da se obe Pancer divizije spajaju. U originalnom planu bitke, Kaningem se nadao tome, kako bi doveo do izražaja svoje brojnije tenkove i potukao oklopne snage Osovine. Ali zbog priključenja 4. oklopne bigade 13. korpusu, zadržavanja 22. oklopne sa divizijom Ariete i napredovanja 7. oklopne brigade ka Tobruku, britanske oklopne snage bile su beznadežno raštrkane. 22. oklopna je zato uzmakla od Ariete i upućena na istok da podrži 4. oklopnu brigadu (dok pešadija i i artiljerija 1. južnoafričke divizije budu zadržavali Ariete), a 4. oklopna je oslobođena zadatka da štiti bok 13. korpusa.[36]

Popodne 20. novembra, 4. oklopna brigada je napadnuta od 15. Pancer divizije (21. se privremeno povukla zbog nedostatka goriva i municije), izgubivši 40 tenkova, i spala je na 2/3 od svojih početnih 164 tenka, a 22. oklopna stigla je u sumrak, prekasno da se uključi. Tokom noći 20. novembra, Romel je povukao sve svoje tenkove na severozapad, radi napada na Sidi Rezeg.[36]

Tobruk[uredi | uredi izvor]

Matilda tenkovi u pokretu izvan perimetra Tobruka, 18. novembra 1941. godine.

Dana 21. novembra, ispad britanske 70. divizije (3 bataljona pešadije i 4. kraljevski tenkovski puk sa 60 tenkova Matilda)[37] iz tvrđave Tobruk iznenadio je Romela, koji je potcenio veličinu i oklopne snage posade; napad Poljske Karpatske brigade pre zore bio je diverzija, dok je 100 topova iz tvrđave ispalilo 40.000 granata na položaje divizija Bolonja, Breša i Pavija.[38] Do popodneva, delovi 70. divizije prodrli su oko 6 km u italijanske utvrđene položaje, duž glavnog druma prema El Dudi,[39] ali su zastali uvidevši da 7. oklopna brigada ne dolazi u pomoć spolja.[40] Za to vreme, 4., 7. i 22. oklopna brigada napadnute su sa jugoistoka masom nemačkih tenkova (oko 200) oko Sidi Rezega; 7. oklopna spala je na 28 od 160 tenkova, i branila se od napadača artiljerijom 7. pomoćne grupe. [41][42] 22. novembra general Skobi je naredio da se položaji 70. divizije utvrde i proširi prodor, u nadi da će se Osma armija probiti do njih.

Od 23. do 26. novembra, 70. divizija je pokušavala da se probije do Sidi Rezega, i 27. novembra najzad se povezala sa delom 13. korpusa.[39]

Sidi Rezeg[uredi | uredi izvor]

Posledice bitke kod Sidi Rezega sa nekoliko uništenih Pancer III

Dana 22. novembra, Romel je napao Sidi Rezeg sa 21. Pancer divizijom i zauzeo aerodrom; iako sa manje tenkova, Nemci su kombinovanim snagama potisli 7. oklopnu diviziju (oko 200[43] tenkova), nanevši gubitke od oko 50 tenkova (uglavnom iz 22. oklopne brigade)[43]. Borbe su nastavljene tokom 22. novembra: britanski protivnapad je propao, i 7. oklopna divizija povukla se sa samo 4 preostala tenka[44]; za četiri dana ofanzive Britanci su izgubili 530 tenkova prema samo 100 osovinskih.[45]

Granica[uredi | uredi izvor]

Na frontu 13. korpusa, 22. novembra 5. novozelandska brigada napala je severoistočno da zauzme tvrđavu Kapuco na glavnom drumu Solum-Bardija[46], dok je na jugu 7. indijska brigada zauzela Sidi Omar, najzapadniju tačku odbrambene linije Osovine[47]. 23. novembra, 5. NZ brigada nastavila je da napreduje glavnim drumom od tvrđave Kapuco do Soluma, odsekavši odbrambene položaje Osovine (od Sidi Omara do Soluma i Halfaje) od linije snabdevanja iz Bardije.[48] 6. NZ brigada upućena je da pojača 7. oklopnu diviziju kod Sidi Rezega: u zoru 23. novembra brigada je slučajno naišla na štab Afričkog korpusa (oko 24 km istočno od Sidi Rezega) i zarobila ga, zajedno sa svim zalihama Pancer divizija.[49] Kasnije istog dana 4. NZ brigada upućena je na sever prema Tobruku, dok je 5. NZ divizija opsela Bardiju i položaje Solum-Halfaja.

Romelov juriš na granicu[uredi | uredi izvor]

Britanski Krusejder tenk prolazi pored napuštenog Pancer IV, 24. novembra 1941.

Dana 23. novembra Romel je okupio svoje Pancer divizije i diviziju Ariete da odseče i uništi ostatke 30. korpusa. U okruženju su bili ostaci 7. oklopne divizije, 5. južnoafrička brigada i delovi novopristigle 6. NZ brigade.[50] Do kraja dana 5. JA brigada je uništena, a preostali branioci probili su se na jug prema Bir el Gubiju.[50] Britanski gubici 19-23. novembra iznosili su 350 uništenih i 150 teško oštećenih tenkova [51], dok je Afrički korpus spao na 40 tenkova sposobnih za borbu, i Romel je naredio da se oslobode opsednuti pogranični garnizoni.

Dana 24. novembra Afrički korpus i dvizija Ariete krenuli su na Sidi Omar, stvarajući haos i razbijajući britanske pozadinske jedinice na svom putu, rascepivši 30. korpus i gotovo odsecajući 13. korpus. Romel se nadao da će osloboditi Bardiju opsade i ugroziti britansku pozadinu dovoljno da porazi Operaciju Krstaš. .[note 12] 25. novembra, 15. Pancer divizija krenula je na Sidi Aziz, stalno napadana od britanske avijacije, 5. oklopni puk iz 21. Pancer divizije napao je 7. indijsku brigadu kod Sidi Omara, ali je odbijen artiljerijom koja je gađala iz neposredne blizine, spavši na svega nekoliko tenkova.[53] Ostatak 21. Pancer divizije krenuo je u Halfaju.

Dana 26. novembra, 15. Pancer divizija (53 tenka, gotovo svi preostali u Afričkom korpusu[54]) krenula je u Bardiju radi snabdevanja, dok su 21. Pancer i divizija Ariete imale da napadnu prema tvrđavi Kapuco i spoje se.[55]

Britanski tenkovi napreduju u pustinji, 26. novembra 1941.

Dva bataljona 5. NZ brigade između tvrđave Kapuco i Soluma napadnuti su od 21. i 15. Pancer divizije u suton 26. novembra. U zoru 27. novembra, Romel je u Bardiji naredio povratak u Tobruk, gde su britanska 70. i NZ divizija napredovale protiv italijanskih opsadnih divizija.[56][note 13] Romel je uputio 21. Pancer divizuju nazad u Tobruk, a 15. Pancer diviziju da napadne britanske snage koje su opsedale pogranične položaje Osovine. General Nojman-Silkov odlučio je da najpre napadne Sidi Aziz (nadajući se britanskim zalihama), pre povratka u Tobruk. [58] U selu se nalazio štab 5. NZ brigade sa jednom četom i oklopnim kolima brigade, uz nešto artiljerije, PT i PVO jedinica; Novozelanđani su pregaženi u zoru 27. novembra i 700 je zarobljeno, iako su oklopna kola uspela da pobegnu. [58] 21. Pancer divizija, vraćajući se iz Bardije u Tobruk, naletela je na jedan bataljon 5. NZ divizije i prinuđena da skrene na jug u Sidi Aziz.[59] Do popodneva 27. novembra, štab Osme armije je iz presretnutih poruka saznao da se obe Pancer divizije sa divizijom Ariete vraćaju u Tobruk [60], prekinuvši napredovanje na istok samo 6 km od glavne baze i zaliha Osme armije. [61] Za to vreme, NZ divizija napala je delove italijanskih divizija na zapadu i povratila Sidi Rezeg, i 27. novembra srela se sa 70. divizijom iz Tobruka kod El Dude na glavnom drumu.[62]

27. novembar[uredi | uredi izvor]

U podne 27. novembra, 15. Pancer divizija na putu za Tobruk sukobila se sa reorganizovanom 22. oklopnom brigadom (sada sa manje od 50 tenkova), dok je popodne stigla i 4. oklopna brigada (70 tenkova), a nemački tenkovi trpeli su i stalne napade iz vazduha. Uveče, britanski tenkovi su se povukli na jug radi snabdevanja, otvorivši put prema Tobruku i NZ diviziji koja je držala koridor u Tobruk otvorenim.[63]

Kaningem otpušten[uredi | uredi izvor]

Krusejder tenk prolazi kraj zapaljenog Pancer IV, 27. novembar 1941.

Do 27. novembra, situacija Osme armije se popravila: 30. korpus se reorganizovao nakon nemačkog prodora, a NZ divizija se povezala sa garnizonom Tobruka. General Kaningem je hteo da prekine ofanzivu, ali general Okinlek mu je dao pisana naređenja, sa rečenicom: "... Postoji samo jedno naređenje, Napadaj i goni".[64] Po povratku u Kairo, 26. novembra, Okinlek je smenio Kaningema i na mesto komandanta Osme armije doveo svog načelnika štaba, generala Nila Ričija.

Koridor u Tobruk[uredi | uredi izvor]

26-27. novembra, 70. divizija uništila je više italijanskih bunkera na putu do Ed Dude, i 27. novembra njen 32. kraljevski tenkovski puk (32. KTP) povezao se sa 6. NZ brigadom, stvorivši mali mostobran do Tobruka koji je potrajao 5 dana.

Iako dvostruko slabija u tenkovima, i sa nestašicom goriva, 15. Pancer divizija je 28. novembra potisla britanske tenkove na jug i probila se prema zapadu.[65]

Posada lakog tenka Mk VIB osmatra neprijatelja kod Tobruka, 28. novembar 1941.

Teške borbe nastavile su se oko koridora u Tobruk tokom 28. novembra sa promenljivom srećom. Italijanski motorizovani bataljoni i tenkovi su kod Sidi Rezega zauzeli NZ poljsku bolnicu, zarobivši 1.700 ranjenika i bolničara, i oslobodivši 200 nemačkih zarobljenika.[66][67] Ujutro 29. novembra, Romel je uputio 15. Pancer diviziju (21. je bila u haosu nakon zarobljavanja komandanta) na zapad iz Sidi Rezega, sa zadatkom da napadne El Dudu i odseče britanske snage izvan Tobruka.[68]

Kota 175[uredi | uredi izvor]

To popodne, 21. NZ bataljon pregažen je od divizije Ariete na koti 175.[69] Novozelanđani su uhvaćeni nespremni, zamenivši napadače za pojačanja iz 1. južnoafričke brigade koja je trebalo da stigne sa jugozapadne strane da bi ojačala 13 korpus.[70]

Posada tenka Matilda na pauzi tokom borbe blizu Tobruka, 28. novembar 1941.

Po rečima potpukovnika Hauarda Kipenbergera,

Oko 17:30 prokleta italijanska oklopna divizija (Ariete) se pojavila. Prošli su sa 5 tenkova napred, 20 pozadi, i ogromnom kolonom kamiona i topova, i pregazili našu pešadiju na koti 175.[71]

24. i 26. NZ bataljon prošli su slično kod Sidi Rezega 30. novembra, a 1. decembra nemački tenkovi uništili su 20. NZ bataljon.[72] Novozelanđani su pretrpeli teške gubitke: 879 mrtvih, 1.699 ranjenih, 2.042 zarobljena.[73]

Napad tenkova Osovine[uredi | uredi izvor]

U međuvremenu, 15. Pancer divizija stigla je do Ed Dude, ali je naišla na odlučan otpor, i protivnapad 32. KTP odbacio je 900 m. [74] U noći 29-30. novembra 2/13. australijski pešadijski bataljon, uz podršku 8 Matildi, napao je nemačke položaje bajonetima i uzeo 167 zarobljenika (izgubivši samo 2 mrtva i 7 ranjenih).[75][76] Romel se povukao na jug i ponovo napao 30. novembra, pregazivši dva bataljona 6. NZ brigade kod Sidi Rezega, ali je 25. NZ bataljon odbio napad divizije Ariete sa kote 175. [77]

Posada Matilde servisira svoje vozilo kod Tobruka, 1. decembra 1941. godine

Dana 1. decembra u 16:30, 15. Pancer divizija (primivši zalihe) obnovila je napad, i italijanska divizija "Trst" presekla je koridor prema Tobruku.[78] Novozelanđani su se povlačili pod borbom, ali su uspeli da se povuku do položaja 30. korpusa, sa 3.500 ljudi i 700 vozila.[79]

Solum[uredi | uredi izvor]

Pešadija 2. novozelandske divizije povezuje se sa tenkovima Matilda iz garnizona Tobruk, 2. decembra 1941. godine

Dana 2. decembra, verujući da je dobio bitku kod Tobruka[80], Romel je ponovo pokušao da oslobodi opsednute garnizone na granici, uputivši dva motorizovana bataljona na Bardiju, Kapuco i Solum. 3. decembra jedan bataljon je potučen kod Bardije od 5. NZ brigade, a drugi je odbijen od indijskog izviđačkog puka kod Kapuca.[81]

Ed Duda[uredi | uredi izvor]

Dana 4. decembra Romel je onovio napad na Ed Dudu, ali je odbijen od 70. divizije; nakon toga je povukao snage sa istočne strane Tobruka, kako bi se koncentrisao protiv 30. korpusa na jugu.

Druga bitka kod Bir el Gubija[uredi | uredi izvor]

Dana 3. decembra, general Riči je napao italijansko uporište kod Bir el Gubija, oko 25 mi (40 km) južno od Ed Dude. Dva italijanska bataljona (iz puka "Mladi Fašisti") na vrhu brda uspešno su odbila više napada britanskih tenkova i indijske pešadije.[82] 5. decembra 11. indijska brigada nastavila je napad protiv kote 174, pa su uveče Afrički korpus i divizija Ariete pokušali da razbiju opsadu, a zatim se povukli na zapad pred 4. oklopnom brigadom (126 tenkova), koja je išla u pomoć.[83] Iskusni komandant 15. oklopne divizije, Nojman-Silkov, smrtno je ranjen 6. decembra uveče.[84]

Linija Gazala[uredi | uredi izvor]

Dana 7. decembra 4. oklopna brigada napala je 15. Pancer diviziju, uništivši 11 tenkova. Bez dovoljno zaliha, Romel je odlučio da skrati front i liniju snabdevanja, napustivši položaje kod Tobruka i povlačeći se do linije Gazala, 16 km u pozadini, 8. decembra.[85] Romel je postavio italijanski 10. korpus na obalski kraj linije, 21. korpus u unutrašnjost, italijanski Mobilni korpus na južni kraj linije kod Alem Hamze, dok je Afrički korpus bio na južnom boku, spreman za protivnapad. [86] U noći 8-9. decembra, snage Osovine uzmakle su od Tobruka i garnizon je oslobođen nakon 19 dana bitke.[87] Italijanska divizija Savona održala se u opsednutim utvrđenjima kod Soluma, Halfaje i Bardije, punih mesec i po dana.[86]

Oštećeni Pancer III kod Belhameda, 16. decembar 1941.

Osma armija napala je liniju Gazala 13. decembra: dok je divizija "Trst" uspešno odbranila Alem Hamzu, jedan bataljon indijske pešadije zauzeo je kotu 204, nekoliko milja zapadno odatle. 14-15. decembra britanski napadi na celoj liniji su nastavljeni sutradan bez uspeha[88], dok su tenkovi Osovine više puta napadali kotu 204[89], pregazivši branioce kasno uveče 15. decembra; 5. indijska brigada izgubila je preko 1.000 ljudi.[90] Do 15. decembra Afrički korpus spao je na 8 ispravnih tenkova, dok je Ariete imala oko 30. U strahu od napada 7. oklopne divizije, Romel je naredio napuštanje linije Gazala u noći 15. decembra.[91]

Posledice[uredi | uredi izvor]

U narednih 10 dana Romelove snage povukle su se do linije kod Adžedabije; skraćujući svoje linije snabdevanja iz El Agajle, Romel je uspeo da obnovi svoje oklopne snage, dok se istovvremeno linija snabdevanja Osme armije sve više rastezala. 27. decembra u trodnevnoj tenkovskoj bici kod El Husije Romel je porazio 22. oklopnu brigadu i naterao prethodnicu Osme armije da se povuče. To je omogućilo sanagama Osovine da se povuku na bolji odbrambeni položaj kod El Agajle tokom prve dve nedelje januara 1942.[92] Međutim, Romel nije uspeo da oslobodi opsednute italijansko-nemačke tvrđave na granici Egipta i Libije: posada Bardije od 7.000 ljudi predala se 2. januara 1942.[93] Solum je pao 12. januara, dok se teško utvrđeni položaj oko Halfaje predao tek 17. januara, sa 5.000 branilaca iz divizije Savona.[94] Dana 21. januara Romel je iz El Agajle pokrenuo iznenadni protivnapad: zatekavši jedinice Osme armije razvučene i premorene, Romel ih je potisnuo do linije Gazala, gde su se utvrdili na starim Romelovim položajima. Nastupilo je zatišje, dok su se obe strane oporavljale i reorganizovale.

Iako je postigla ograničen uspeh, Operacija Krstaš pokazala je da Romelov "Afrički korpus" može biti potučen i predstavlja dobru ilustraciju dinamične, promenljive borbe koja je karakterisala kampanju u severnoj Africi. Džofri Kok (novinar) napisao je da je Sidi Rezeg "zaboravljena bitka" u pustinjskom ratu. Krstaš je "dobijen za dlaku" od novoosnovane Osme armije, ali "da smo izgubili, morali bismo da se borimo kod Alamejna šest meseci ili godinu dana ranije, bez tenka Šerman ".[95]

Gubici[uredi | uredi izvor]

Britanci su izgubili 17.700 ljudi, u poređenju sa 37.400 na strani Osovine, od kojih su mnogi zarobljeni kod Halfaje i Bardije. Tobruk je oslobođen, Kirenajka ponovo osvojena i zauzeti aerodromi za obezbeđenje konvoja za snabdevanje Malte.[96]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ 30. korpus imao je 477 tenka, 13. korpus 135 tenkova i posada Tobruka još 126. 339 bili su razni krstareći tenkovi, od toga 210 najnoviji Krusejder tenkovi. 201 od ukupnog broja bili su pešadijski tenk, većinom Matilda II. 173 bili su M3 Stjuart i preostalih 25 bili su razni laki tenkovi.[2]
  2. ^ 650 aviona (550 ispravnih) bilo je u Egiptu, preostala 74 (66 ispravnih) bili su na Malti.[3]
  3. ^ 65.000 Nemaca i 54.000 Italijana.[1]
  4. ^ 70x Pancer II, 139x Pancer III, 35x Pancer IV L/24 and 146 M13/40.[2]
  5. ^ 260 nemačkih (15x Pancer I, 40x Pancer II, 150 Pancer III, 55x Pancer IV L/24) i 154 italijanska.[4]
  6. ^ Postojala je potencijalna rezerva od 750 ispravnih aviona Osovine u Tripolitaniji, Siciliji, Sardiniji, Grčkoj i Kritu, ali isključujući transportne avione, avione u Italiji ili one u italijanskoj mornarici.[3]
  7. ^ 2.900 mrtvih, 7.300 ranjenih i 7.500 nestalih. Žrtve su zaokružene u izvorima zbog nedostataka sa izvornim podacima, ali pokrivaju sve ozbiljne borbe u novembru, decembru i prvoj polovini januara.[1]
  8. ^ Liddell Hart navodi da dok su gubici britanskih tenkova tokom borbi bili teški, veliki broj tenkova je mogao da se oporavi i popravi zbog povlačenja Romela, ostavljajući samo 278 tenkova trajno izgubljenih.[6]
  9. ^ 14.600 Nemaca: 1.100 ubijenih, 3.400 ranjenika i 10.100 nestalih. 23.700 italijanskih žrtava raspoređeno je na sledeći način: 1.200 ubijenih, 2.700 ranjenika i 19.800 nestalih. Žrtve su zaokružene u izvorima zbog nedostataka sa izvornim podacima, ali pokrivaju sve ozbiljne borbe u novembru, decembru i prvoj polovini januara.[1]
  10. ^ Uređivački komentar od strane Liddell Hart-a, navodi se da ova brojka uključuje i nemačke i italijanske gubitke tenkova.[8]
  11. ^ "Od 18. novembra do 20. januara Nemci u Libiji su izgubili, prema sopstvenim evidencijama, najmanje 232 aviona od svih uzroka, a Italijani najmanje 100. Ukupni podaci moraju, u stvari, biti veći, jer na aerodromima i sletištima od Gambuta do Benine ne manje od 228 nemačkih i još toliko italijanskih aviona su pronađeni napušteni u različitim fazama oštećenja ... "[7]
  12. ^ Njegova odluka zasnovana je na činjenici da je 7. oklopna divizija bila poražena, ali je ignorisao obaveštajne izveštaje o britanskim magacinima za snabdevanje koji su stajali na njegovom putu na granici i to je koštalo bitke. Kapetan Fric Bajerlajn, načelnik štaba Afričkog korpusa rekao je nakon rata: "Da smo znali o tim zalihama mogli smo dobiti bitku."[52]
  13. ^ Kasnije je kapetan Fric Bajerlajn napisao:

    25. novembra su se ponovo javile teške borbe kod Tobruka, gde je naša opsadna vojska bila uhvaćena u klešta, jedan je dolazio od jugoistoka, a drugi iz tvrđave. Svim snagama, grupa "Bether" uspela je da pobedi većinu ovih napada, a jedini neprijateljski prodor zaustavio jeitalijanski kontranapad.[57]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g Playfair, str. 97
  2. ^ a b Playfair, str. 30
  3. ^ a b v Playfair, str. 15
  4. ^ Rommel. p. 156 (Chapter written by Fritz Bayerlein).
  5. ^ Playfair, str. 100.
  6. ^ Rommel. p. 178 (editorial comment by Liddell Hart).
  7. ^ a b Playfair, str. 99
  8. ^ Rommel. p. 178 (editorial comment made by Liddell-Hart)
  9. ^ Bauer 2000, str. 121.
  10. ^ Playfair 1956, str. 15–43, 2, 153–159.
  11. ^ Hoffman 2004, str. 35.
  12. ^ Lewin 1968, str. 39, 42.
  13. ^ Playfair 1956, str. 35–43, 153–159.
  14. ^ a b Bradley & Dice 2002, str. 166
  15. ^ Playfair, str. 116
  16. ^ Playfair, str. 163
  17. ^ Playfair, str. 162.
  18. ^ Rommel, str. 137.
  19. ^ Playfair 1956, str. 163–169.
  20. ^ Porch 2004, str. 233–234.
  21. ^ Playfair 1956, str. 169–174.
  22. ^ 650 aviona (550 ispravnih) bilo je u Egiptu, preostala 74 (66 ispravnih) bili su na Malti.[3]
  23. ^ Većina italijanskih pešadijskih divizija u Severnoj Africi klasifikovane su kao "motorno prenosive", tj. imale su dovoljno motornih vozila za prevoz artiljerije i zaliha, ali ne i pešadije, koja bi mogla biti motorizovana samo dodavanjem korpusnih i armijskih motornih sredstava. Pošto su ova vozila uvek bila u potpunosti angažovana u obavezi snabdevanja, italijanske pešadijske divizije su se borile kao čisto "pešačke" jedinice za celu kampanju u severnoj Africi.
  24. ^ Iako zvanično potpuno motorizovana jedinica, Trento je bio prisiljen da preda većinu svojih kamiona za snabdevanje i borio se za celokupnu kampanju u Severnoj Africi kao "pešačka" jedinica, dok je njen 7. bersaljerski puk skoro trajno odvojen kao motorizovana rezerva korpusa.
  25. ^ Clifford, str. 123.
  26. ^ Creveld 1977, str. 182–187.
  27. ^ Creveld 1977, str. 182–185.
  28. ^ Creveld 1977, str. 185–187.
  29. ^ Creveld 1977, str. 189–190.
  30. ^ Creveld 1977, str. 190–192.
  31. ^ Hunt 1990, str. 72–73.
  32. ^ Clifford, str. 127.
  33. ^ French, str. 219.
  34. ^ Toppe, Vol. II, p.A-8-3
  35. ^ Clifford, str. 130–133.
  36. ^ a b Murphy 1961, str. 88–90.
  37. ^ World War: Tobruk, After 33 Weeks
  38. ^ Clifford, str. 161.
  39. ^ a b Maughan, str. 439–442
  40. ^ Murphy 1961, str. 91–93.
  41. ^ Murphy 1961, str. 96.
  42. ^ Murphy 1961, str. 98.
  43. ^ a b Murphy 1961, str. 103–105.
  44. ^ Clifford, str. 142–144.
  45. ^ Murphy 1961, str. 108.
  46. ^ Murphy 1961, str. 119.
  47. ^ Murphy 1961, str. 124–127.
  48. ^ Murphy 1961, str. 136–137.
  49. ^ Murphy 1961, str. 151.
  50. ^ a b Toppe, Vol. II, pp.A-8-7 to A-8-8
  51. ^ The Rise of the Wehrmacht, in 2 volumes, Samuel W. Mitcham. p. 550, Praeger 2008
  52. ^ Millen, Julia (1997). Salute to Service: A History of the Royal New Zealand Corps of Transport and Its Predecessors, 1860-1996. Victoria University Press. str. 216. 
  53. ^ Murphy 1961, str. 299.
  54. ^ Murphy 1961, str. 304.
  55. ^ Murphy 1961, str. 315–332.
  56. ^ Lyman 2009, str. 268.
  57. ^ Rommel, str. 167–168.
  58. ^ a b Murphy 1961, str. 336–340.
  59. ^ Murphy 1961, str. 342.
  60. ^ Murphy 1961, str. 354.
  61. ^ Clifford, str. 149–150.
  62. ^ Murphy 1961, str. 286–297.
  63. ^ Murphy 1961, str. 355.
  64. ^ Clifford, str. 157.
  65. ^ Murphy 1961, str. 367.
  66. ^ „I Bersaglieri in Africa Settentrionale website” (na jeziku: Italian). 2003. Pristupljeno 8. 4. 2008. 
  67. ^ * Greene, Jack; Massignani, Alessandro (1999) [1994]. Rommel's North Africa Campaign: September 1940 – November 1942. Cambridge, MA: Da Capo. str. 121-122. ISBN 978-1-58097-018-1. 
  68. ^ Murphy 1961, str. 390.
  69. ^ Kiwi veterans' website: The Western Desert[mrtva veza] Accessed 29 December 2007
  70. ^ Murphy 1961, str. 400–402.
  71. ^ Kippenberger (1949), pp. 101
  72. ^ Mason (1954). p. 105.
  73. ^ Thomson, John (2000). Warrior Nation: New Zealanders at the Front, 1900–2000. Hazard Press. str. 187. 
  74. ^ Murphy 1961, str. 406.
  75. ^ Peter Cox, 2015, Desert War: The Battle of Sidi Rezegh, Wollombi, NSW, Exisle Publishing, pp. 156–7.
  76. ^ Maughan, str. 475–8
  77. ^ Murphy 1961, str. 418–422.
  78. ^ Chant, Christopher (2013). The Encyclopedia of Codenames of World War II. Routledge. str. 37. 
  79. ^ Murphy 1961, str. 458–464.
  80. ^ See translation of Order of the Day published by Panzergruppe on 2 December 41 on the CRUSADER Project
  81. ^ Murphy 1961, str. 476–478.
  82. ^ Gooch, str. 100.
  83. ^ Murphy 1961, str. 479.
  84. ^ Murphy 1961, str. 483.
  85. ^ Murphy 1961, str. 484.
  86. ^ a b Murphy 1961, str. 490.
  87. ^ Mitcham, Samuel W. (2008). The rise of the Wehrmacht: the German armed forces and World War II. Volume 1, 1941-43. Praeger. str. 552. 
  88. ^ Murphy 1961, str. 497.
  89. ^ Mackenzie 1951, str. 168
  90. ^ Mackenzie 1951, str. 169
  91. ^ Murphy 1961, str. 501.
  92. ^ Toppe, Vol. II, p. A-8-15.
  93. ^ U.S. War Department, WWII (25. 7. 1942). „The British Capture of Bardia (December 1941 - January 1942): A Successful Infantry-Tank Attack”. Lone Sentry. Washington, DC: Military Intelligence Service, Information Bulletin No. 21. str. MID 461. Pristupljeno 27. 12. 2014. 
  94. ^ Clifford, str. 219–21.
  95. ^ Cox 1987, str. 196f.
  96. ^ Carver 1986, str. 51.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Thomson, John (2000). Warrior Nation: New Zealanders at the Front, 1900–2000. Hazard Press. str. 187. 
  • Millen, Julia (1997). Salute to Service: A History of the Royal New Zealand Corps of Transport and Its Predecessors, 1860-1996. Victoria University Press. str. 216. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Operacija Krstaš na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Операција_Крсташ&oldid=26960826”