Ostrvo Akdamar

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Akdamar
Akhtamar
Ostrvo Akdamar
Akdamar na karti Turske
Akdamar
Akdamar
Geografija
Površina0,7 km2
Obala2 km
Najviši vrh1.912
Administracija

Ostrvo Akdamar (tur. Akdamar Adası), poznat i kao Aghtamar[1] [2] (jerm. Աղթամար)[3] ili Akhtamar[4] [5] (jerm. Ախթամար), [6] [7] je drugo po veličini od četiri ostrva u jezeru Van, u istočnoj Turskoj. Veličine oko 0,7 km², nalazi se približno 3 km od obale. Na zapadnom kraju ostrva, tvrda, siva, krečnjačka litica uzdiže se 80 m iznad nivoa jezera (1.912 m nadmorske visine). Ostrvo se spušta ka istoku do ravnice gde izvor pruža dovoljno vode.

U njemu se nalazi jermenska katedrala Svetog krsta iz 10. veka, koja je bila sedište jermenskog apostolskog katolikosata Aghtamar od 1116. do 1895. godine.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Kip princeze Tamare koja čeka svoju ljubav, u blizini jezera Sevan, Jermenija. Autor je jermensko-američki vajar Rafael Petrosjan.

Poreklo i značenje imena ostrva nije poznato[8] ali postoji narodno etimološko objašnjenje, zasnovano na staroj jermenskoj legendi. Prema priči, jermenska princeza po imenu Tamara živela je na ostrvu i bila je zaljubljena u običnog građanina. Ovaj mladić bi svake noći plivao od obale do ostrva, vođen svetlošću koju mu je ona palila. Njen otac je saznao za njegove posete. Jedne noći, dok je čekala da ljubavnik stigne, otac joj je razbio svetlo, ostavivši mladića nasred jezera bez vodiča koji bi naznačio u kom pravcu da pliva. Utopio se i telo mu je isplivalo na obalu i, kako legenda zaključuje, izgledalo je kao da su mu reči „Ah, Tamara“ zaleđene na usnama.[9] [10] Legenda je bila inspiracija za dobro poznatu pesmu Ovanesa Tumanijana iz 1891. godine.[11]

Akdamar sličnog izgovora (što na turskom znači „bela vena“) od tada postaje zvanično ime ostrva.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Gravura „Akthamar iz Aghavanka“ oko 1860.
Opšti pogled na ostrvo Akdamar u proleće.

Tokom svoje vladavine, kralj Gagik I Artsruni (vladao od 908-943/944) jermenskog Kraljevstva Vaspurakan izabrao je ostrvo za jednu od svojih rezidencija. Osnovao je naselje i podigao veliku četvrtastu palatu bogato ukrašenu freskama, sagradio pristanište poznato po složenom hidrotehničkom inženjeringu, uredio ulice, bašte i voćnjake i zasadio drveće i dizajnirao prostore za rekreaciju za sebe i svoj dvor. Jedina sačuvana građevina iz tog perioda je Palatinska katedrala Svetog Krsta (jerm. Սուրբ Խաչ եկեղեցի Surb Khach yekeġetsi). Izgradio je od ružičastog vulkanskog tufa arhitekta-monah Manuel tokom godina 915-921, sa unutrašnjošću dimenzija 14,80 m × 11,5 m i kupolom koja je dosezala 20,40 m iznad zemlje. U kasnijim vekovima, pa sve do 1915. godine, činila je deo monaškog kompleksa, čije se ruševine i danas mogu videti južno od crkve.

Između 1116. i 1895. godine na ostrvu se nalazio katolikosat Aghtamar Jermenske apostolske crkve. Hašatur III, koji je umro 1895. godine, bio je poslednji katolikos iz Aght'amara.[12] U aprilu 1915. godine, tokom genocida nad Jermenima, monasi na Aght'amaru su masakrirani, katedrala opljačkana, a manastirske zgrade uništene.[13]

Dana 28. avgusta 2010. godine na ostrvu je otvorena mala elektrana na solarnu energiju koja će lokalnim instalacijama obezbediti električnu energiju.[14]

Katedrala Svetog Krsta[uredi | uredi izvor]

Jermenska katedrala Svetog krsta
Katedrala
Detalj Davida i Golijata iz katedrale

Arhitektura crkve zasniva se na obliku koji je razvijen u Jermeniji nekoliko vekova ranije; najpoznatiji primer je crkva sv. Hripsime iz Vagaršapata iz sedmog veka, koja sadrži kupolu sa konusnim krovom.

Jedinstveni značaj katedralne crkve Svetog Krsta potiče iz širokog niza bareljefnih rezbarija uglavnom biblijskih scena koje krase njene spoljne zidove. Značenja ovih reljefa bila su predmet mnogih i različitih tumačenja. Nisu sva ova nagađanja proizvedena u dobroj nameri - na primer, turski izvori ilustruju islamske i turske uticaje iza sadržaja nekih reljefa, kao što je istaknuti prikaz princa kako sedi prekrštenih nogu u turskom stilu, na niskom prestolu. Neki naučnici[15] tvrde da motive frizova nalaze u Omajadskoj umetnosti - kao što je princ sa turbanom, arapski stilovi oblačenja, slike vinove loze; Takođe su prisutne aluzije na kraljevske sasanidske slike (grifoni, na primer).

Vandalizam[uredi | uredi izvor]

Posle 1915. godine crkva je bila izložena velikom vandalizmu. Pre restauracije crkve, reljefi na zidu crkve služili su kao strelište. Zakarija Mildanoglu, arhitekta koji je bio uključen u proces restauracije crkve, objašnjava situaciju tokom intervjua sa Hrantom Dinkom kao „Fasada crkve je puna rupa od metaka. Neke od njih su toliko velike da ne mogu biti pokrivene tokom procesa obnove.“[16] Tokom mnogih konferencija vezanih za restauraciju crkve Akdamar, akademici i arhitekte identifikuju postupak pokrivanja rupa od metaka kao najteži deo restauracije.[17] [18] Neki tvrde da su jermenske crkve i nadgrobni spomenici bili izloženi vandalizmu kao deo politike turske vlade koja ima za cilj uništavanje jermenskog nasleđa u Anadoliji.[19] [20]

1951. godine izdato je naređenje za rušenje crkve, ali je pisac Jasar Kemal uspeo da zaustavi njeno uništavanje. Objasnio je situaciju Alenu Boskeu: „Bio sam u brodu od Tatvana do Vana. Na brodu sam se sreo sa vojnim oficirom dr. Kavit Begom. Rekao sam mu, u ovom gradu postoji crkva koja potiče od Jermena. To je remek-delo. Ovih dana ruše ovu crkvu. Odvešću te tamo sutra. Ova crkva je spomenik Anadolije. Možete li mi pomoći da zaustavim uništavanje? Sutradan smo tamo otišli sa vojnim oficirom. Već su srušili malu kapelu pored crkve. Vojni oficir se naljutio i rekao radnicima: „Naređujem vam da prestanete sa radom. Naći ću se sa guvernerom. Neće biti pokreta dok se ponovo ne vratim na ostrvo“. Radnici su odmah zaustavili rušenje. Stigli smo u centar grada Van. Kontaktirao sam novine Kumhurijet. Oni su o rušenju obavestili Ministarstvo prosvete. Dva dana kasnije, ministar Avni Bašman je telegrafski obavestio guvernera Vana i naredio da se trajno zaustavi rušenje. 25. jun 1951. godine, dan kada je došlo naređenje, dan je oslobođenja crkve“.[21]

Restauracija[uredi | uredi izvor]

Krst je postavljen na vrh jermenske katedrale nakon restauracije.

Između maja 2005. i oktobra 2006. godine, crkva je bila podvrgnuta kontroverznom programu restauracije.[22] Za restauraciju je naveden budžet od 2 miliona turskih lira (približno 1,4 miliona USD), a finansiralo ga je tursko Ministarstvo kulture. Zvanično je ponovo otvoren kao muzej 29. marta 2007. godine na svečanosti kojoj su prisustvovali turski ministar kulture, vladini zvaničnici, ambasadori nekoliko zemalja, patrijarh Mesrob II (duhovni vođa jermenske pravoslavne zajednice Turske), delegacija iz Jermenije na čelu sa zamenikom jermenskog ministra kulture i velikom grupom pozvanih novinara iz mnogih novinskih organizacija širom sveta.[23]

Ozdemir Čakačak, guverner Vana, opisao je preuređenje crkve kao „pokazivanje poštovanja Turske prema istoriji i kulturi“.[24] Zvaničnik turskog državnog odeljenja muzeja dodao je: „Nismo mogli ignorisati artefakte naših jermenskih građana, i nismo.“ Natpisi koji najavljuju ponovno otvaranje crkve su bili „Poštujte istoriju, poštujte kulturu“.[25]

Prema Maksimilijanu Hartmutu, akademiku sa univerziteta Sabandži, „crkva je pretvorena u muzej, a ne ponovo otvorena, jer se, na primer, za mesto bogosluženja nakon restauracije tvrdilo da je klin koji odvaja spomenik od turske jermenske zajednice. Kritičari, pišući za medije poput Radikala, Milijeta ili Turkiš Dejli Njuza, su žalili što nije data dozvola za ponovno postavljanje krsta na vrh crkve. Takođe, tvrdili su, zvanično ime muzeja, turski Akdamar (u prevodu „bela vena“), a ne originalno jermensko Ahtamar - ime ostrva u jezeru Van na kojem stoji crkva i Časni krst za samu crkvu je sugerisalo da je to turski spomenik. U isto vreme reč „jermenski“ u službenim izjavama korišćena je samo štedljivo. S obzirom da turska jermenska zajednica nije dobila privilegiju da održava službu najmanje jednom godišnje - kao što je zatraženo - a velika turska zastava se vijorila nad ostrvom, neki kritičari su predložili da je ovaj projekat zaista najavio „poturčivanje“ ovog spomenika, inicijativa nije ništa više od medijske akcije“.

Kontroverze[uredi | uredi izvor]

Jermenski verski lideri pozvani da prisustvuju svečanom otvaranju odlučili su se za bojkot događaja, jer je crkva ponovo otvorena kao sekularni muzej. Polemika je uključivala pitanje da li krst koji je stajao na vrhu kupole do 1915. godine treba zameniti. Neki Jermeni su rekli da je obnova bila nedovršena jer krst nije zamenjen i da bi molitva trebalo da bude dozvoljena barem jednom godišnje. Krst je pripremljen skoro godinu dana pre otvaranja, a Mesrob II je podneo molbu premijeru i ministru kulture da stavi krst na kupolu katedrale.[26] Turski zvaničnici citirali su tehničke poteškoće povezane sa strukturom obnovljene zgrade koja možda neće moći da izdrži teški krst na vrhu bez daljeg ojačavanja.

Ostrvo Akdamar

Sporni krst podignut je na vrh crkve 2. oktobra 2010.[27] Krst je Jermenska patrijaršija iz Istanbula avionom poslala u Van. Visok je 2 metra i težak 110 kilograma. Postavljen je na vrh crkve nakon što su ga osvetili jermenski sveštenici. Od 2010. godine svake godine se održava misa i u crkvi.

Otvaranje je bilo kontroverzno među nekim turskim nacionalističkim grupama, koje su protestovale na ostrvu i u odvojenim demonstracijama u Ankari. Policija je privela pet turskih državljana koji su nosili transparent sa natpisom „Turski narod je plemenit. Nikada ne bi počinili genocid.“[23] Demonstranti ispred Ministarstva unutrašnjih poslova u Ankari skandirali su parole protiv mogućnosti postavljanja krsta na vrhu crkve, izjavljujući "Vi ste svi Jermeni, mi smo Turci i Muslimani".[24]

Kolumnista Džengiz Čandar karakteriše način na koji je turska vlada sprovela otvaranje kao produžetak tekućeg "kulturnog genocida" nad Jermenima.[28] Preimenovanje crkve sa jermenske u tursku karakteriše kao deo šireg programa za preimenovanje jermenskih istorijskih mesta u Turskoj, a odbijanje postavljanja krsta na vrh crkve pripisuje simptomu verske netrpeljivosti u turskom društvu. (Ovo je napisano pre nego što je krst postavljen na svoje mesto na vrhu crkve 2010. godine)

Turski zamenik ministra za kulturu, Ismet Jilmaz, naveo je tehničke razloge zbog kojih nije mogao da postavi krst na kupolu crkve: Rekonstrukcija, koju su izveli italijanski specijalisti, onemogućava kupoli da izdrži krst od 200 kg, visine 2 metra. Ako postavimo krst bez ikakvih promena, čak i povetarac će naneti štetu kupoli. Planiramo da pozovemo druge stručnjake da reše ovaj problem.” Iako je ovo objašnjenje vlade naišlo na sumnje, nakon što je krst podignut na kupoli crkve 2010. godine (koji je težio 110 kg - otprilike polovina onoga o čemu je govorio turski zamenik ministra), nakon zemljotresa na Vanu 2011. godine, pojavile su se pukotine oko kupole crkve. [29]

Istoričar Ara Sarafijan odgovorio je na neke kritike projekta Akdamar, navodeći da, naprotiv, projekat predstavlja odgovor na navode o kulturnom genocidu. Izjavio je da je revitalizacija lokacije "važna mirovna ponuda" turske vlade.[30]

Jermenska delegacija koja je prisustvovala otvaranju, predvođena zamenikom ministra kulture i omladine; Gagikom Giurjianom, suočila se sa preprekama na putu do otvaranja. Morali su da putuju autobusom 16 sati kroz Gruziju do Turske, zbog zatvaranja tursko-jermenske granice od strane Turske.[31]

Čengiz Aktar, akademik Univerziteta Galatasaraj, takođe je zauzeo kritički stav prema gubitku izvornog imena ostrva u svom članku pod nazivom „Crkva bele vene i druge“ (Akdamar na turskom znači „bela vena“).[32]

Nisu svi komentari bili negativni u pogledu restauracije crkve od strane turske vlade. Britanski istoričar jermenskog porekla, Ara Sarafijan smatrao je otvaranje crkve za službu "pozitivnim korakom".[33]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Crkva 1890.
    Crkva 1890.
  • Crkva 1923.
    Crkva 1923.
  • Crkva 2013. god.
    Crkva 2013. god.
  • Jermenski kamen hačkar iz 1434. godine (na fotografiji objavljenoj 1913. godine)
    Jermenski kamen hačkar iz 1434. godine (na fotografiji objavljenoj 1913. godine)
  • Reljefi na zidu crkve
    Reljefi na zidu crkve

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ de Waal, Thomas (2015). Great Catastrophe: Armenians and Turks in the Shadow of Genocide. Oxford University Press. str. 7. ISBN 978-0-19-935069-8. „The island of Aghtamar on the inland sea of Lake Van is home to one of the most famous of all Armenian churches, a tenth-century cathedral...” 
  2. ^ Adalian, Rouben Paul (2010). Historical Dictionary of Armenia. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. str. 74. ISBN 978-0-8108-7450-3. „AGHTAMAR. Island in Lake Van and location of one of the most important architectural monuments of medieval Armenia.” 
  3. ^ Avetisyan, Kamsar (1979). „Աղթամար”. Հայրենագիտական Էտյուդներ [Notes on Armenian Studies] (na jeziku: jermenski). Yerevan: Sovetakan grogh. str. 196. 
  4. ^ „Apricot and almond trees blossomed on Akhtamar Island of Lake Van”. Armenpress. 12. 4. 2013. 
  5. ^ Knight, Charles, ur. (1866). „Lake Van”. Geography: Or, First Division of "The English Encyclopædia". London: Bradbury, Evans & Co. str. 519. „There are some small islands in the lake, the principal of which is Akhtamar...” 
  6. ^ Վերանորոգումից հետո Վանի Ախթամար եկեղեցու բացումը տեղի կունենա սեպտեմբերին (na jeziku: jermenski). Armenpress. 17. 7. 2006. 
  7. ^ Tumanyan, Hovhannes (1891). „Ախթամար [Akhtamar]”. toumanian.am (na jeziku: jermenski). Hovhannes Tumanyan Museum. Arhivirano iz originala 2016-10-11. g. Pristupljeno 2016-08-19. 
  8. ^ Sirarpe Der Nersessian, "Aght'amar, Church of the Holy Cross", page 1.
  9. ^ Dzotsikian, S. M. Արեւմտահայ Աշխարհ (The World of the Western Armenian). New York: S. M. Dzotsikian Jubilee Committee, 1947, pp. 678-79.
  10. ^ Kudian, Mischa. Soviet Armenian Poetry. London: Mashtots Press, 1974, p. 4.
  11. ^ Tumanyan, Hovhannes. Ախթամար (Akhtamar). Yerevan: Hayastan Publishing, 1969.
  12. ^ Hewsen 2001, str. 208.
  13. ^ Hewsen 2001, str. 232.
  14. ^ „Akdamar Island gets luminous twist”. Today's Zaman. 15. 9. 2010. Arhivirano iz originala 10. 10. 2012. g. 
  15. ^ Bivar, A. D. H. (1967). „Reviewed work: Aght'amar: Church of the Holy Cross, Sirarpie der Nersessian”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 30 (2): 409—410. JSTOR 611009. , 1967, pp. 409-410.
  16. ^ "Acele Restorasyona Şeytan Karışır!." Agos. July 2, 2005.
  17. ^ "Paylaşılan Bir Restorasyon Süreci: Akhtamar Surp Haç Kilisesi." Mimarizm. February 26, 2008.
  18. ^ "Akthamar Kilisesi Restorasyonu Sempozyumu." Mimdap. February 26, 2008.
  19. ^ „Cultural Genocide” (PHP). Genocide-museum.am. 
  20. ^ „The Genocide of Armenian Culture” (PDF). Wales-armenia.org.uk. Arhivirano iz originala (PDF) 2011-10-05. g. 
  21. ^ Yaşar, Kemal; Bosquet, Alain (1993). Yaşar Kemal kendini anlatıyor: Alain Bosquet'nin Yaşar Kemal' le konuşmaları - Toros Yayınları (na jeziku: turski). Toros Yayınları. str. 67. ISBN 975-433-032-8. 
  22. ^ Ziflioğlu, Vercihan (30. 3. 2007). „Koç: Turkey has undertaken its cultural, historical responsibility”. Turkish Daily News. Arhivirano iz originala 8. 10. 2007. g. 
  23. ^ a b "Ankara restores Armenian church." BBC News. March 29, 2007.
  24. ^ a b Doğan, Ibrahim. "Restored Armenian church reopened with prayers as museum[mrtva veza]." Today's Zaman. March 30, 2007.
  25. ^ Herbert, Ian. "Turkish restoration of Armenian church leaves no room for apology Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. novembar 2009)." The Independent. March 30, 2007.
  26. ^ "İşte Akdamar haçı Arhivirano 2007-09-27 na sajtu Wayback Machine." Habertürk. April 10, 2007.
  27. ^ "Akdamar'ın haçı takıldı" Ntvmsnbc
  28. ^ Çandar, Cengiz (29. 3. 2007). „Ahtamar Kilisesi ya da sözde Akdamar Müzesi” (na jeziku: turski). Hurriyet.com.tr. 
  29. ^ „Quake cracks dome of ancient Armenian church in Van”. Today's Zaman. 28. 10. 2011. Arhivirano iz originala 1. 1. 2012. g. 
  30. ^ "Armenian historian: Akdamar Church re-opening a 'peace-offering' from Turkey." Hürriyet. April 9, 2007.
  31. ^ „Armenian Architecture - VirtualANI - Reopening of Holy Cross church on Aghtamar (Akdamar) Island”. virtualani.org. Pristupljeno 2019-11-21. 
  32. ^ Aktar, Cengiz. Beyazdamar kilisesi ve diğerleri Arhivirano 2007-09-27 na sajtu Wayback Machine, March 23, 2007, Agos.
  33. ^ Gunaysu: Armenian, Turkish Publishers Launch Book on Akhtamar in Van, October 11, 2010, The Armenian Weekly.

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

  • Sirarpie Der Nersessian, Aght'amar, Church of the Holy Cross (Cambridge, Mass., 1964).
  • Sirarpie Der Nersessian and H. Vahramian, Documents of Armenian Architecture, Vol. 8: Aght'amar (Milan, 1974).
  • J. G. DavieMedieval Armenian Art and Architecture: The Church of the Holy Cross, Aght'amarmar (London, 1991).
  • Mnatsakanian, Stepan; Rainer K. Lampinen (1986). Varteres Karagozian, ur. Aghtamar. Finland: Editions Erebouni. LCC 86-80509. 
  • Lynn Jones, Between Islam and Byzantium: Aght'amar and the Visual Construction of Medieval Armenian Rulership (Aldershot, Ashgate, 2007).
  • Hewsen, Robert H. (2001). Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-33228-4. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Острво_Акдамар&oldid=26966508”