Ilirski grb

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Ilirski grb je grb koji se tokom pojave tzv. ilirske heraldike u XVI veku pripisuje vremenu postojanja drevne Ilirije. Protagonisti ove heraldike tu drevnu Iliriju, takođe povezuju i sa Dušanovim carstvom iz XIV veka, nazivajući ovu državu obnovljenim Ilirskim carstvom.

Ilirski grb

Grb se najčešće javlja sa motivima zlatne šestokrake zvezde iznad srebrnog polumeseca, na crvenom polju. Na Balkanu se taj motiv pojavljuje mnogo pre turskog vremena i nije u direktnoj vezi sa islamskom ili turskom simbolikom. Neki srednjovekovni vladari (ugarski kralj Andrija, celjski grofovi, Balšići i dr), prihvataju ovu heraldiku, tako da se ona kasnije pojavljuje na grbovima zemalja ili gradova kojima vladaju. U nekim drugim slučajevima, ilirska heraldika pripisuje nekim zemljama (Bosna i Albanija) grbove za koje danas sa sigurnošću znamo da u to vreme nisu korišteni. Ilirski heraldičari u XVI veku opisuju južnoslovenske zemlje kao zemlje drevne Ilirije, a Srpsko carstvo iz XIV veka nazivaju Dušanovim carstvom i smatraju ga obnovljenim Ilirskim carstvom. Kasnije, tokom XIX veka, Ilirski grb će biti jedan od osnovnih simbola Ilirskog pokreta.

Zanimljivo je i to da se motivi slični Ilirskom grbu, osim na Balkanu, takođe pojavljuju i na grbovima gradova i zemalja gde žive (ili su živeli) slovenski narodi: u Poljskoj (naziva se leljiva), Slovačkoj, Belorusiji, Ukrajini, te u Rusiji i Nemačkoj.

Polumesec u heraldici se sreće i u rumunskoj heraldici (uključujući Moldaviju) u kombinaciji sa razgranatim suncem, kao i kod simbola mongolskih naroda i zemalja, ali većina heraldičara isključuje direktnu povezanost ove heraldike.

Poreklo ilirske simbolike[uredi | uredi izvor]

Ilirska simbolika u Rimskom carstvu[uredi | uredi izvor]

Hadrianove kovanice sa motivima polumeseca i zvezde

Milan Đ. Milićević u svom delu iz 1876, u vezi zvezde i polumeseca na turskim zastavama ističe da poreklo turskog grba ima veze sa Vizantijom i navodi primere nekih starih rimskih novčića i njihove crteže: "Jedan takav je kovan oko 120 pH na ime Adrijana Avgusta (Hadrianus Augustus), rimskoga cara“. „Drugi je od bronze iz grada Vizantiona i kovan je za cara Septimija Severa, na ime njegove žene Julije Domne (ΙΟ?ΛΙΑ ΔΟΜΝΑ) oko 200 pH.

Isti autor u nastavku svog teksta ističe da su novci mnogih rimskih careva (Konstansa, Vetrinija i Konstancija) kovani u Sisku, te da u svom sadržaju imaju natpis Sis (skraćeno od Siscia, što je rimsko ime za Sisak) ali i motiv polumeseca i zvezde u sredini novčića.[1]

Ilirska simbolika u Ugarskoj[uredi | uredi izvor]

Grb sa hrvatskih frizatika kralja Andrije

Ilirska simbolika se tokom XII veka pojavljuje i na novcu hercega i kasnije kralja ugarskog Andrije II Arpadovića (1205—1235), brata ugarskog kralja Emerika (1196—1204). Herceg Andrija je 1196. godine počeo kovati svoj novac po ugledu na frizatike iz Frizaha u Koruškoj, tzv. hrvatske frizatike. Na prednju stranu novca je stavljen grb sa zvezdom i polumesecom, i natpisom Andreas D CR (skr. Andreas Dux CRoatiae).[2]

Nekoliko hrvatskih gradova je imalo ovaj grb, ili njegovu varijaciju, inkorporiranu u svoj grb. Oni se mogu videti na zgradama većnica u gradovima: Zagreb (15. vek)[3], Draganići (16. vek)[4], Gradec tj. Gornji grad u Zagrebu (14. vek)[5] i Kupčina (15. vek)[6].

Takođe, nekoliko gradova iz Hrvatske i dan danas na svom grbu nose obeležje zvezde i polumeseca, u nekoj od varijnati. To su: Varaždin[7], Novi Vinodolski[8], Otočac[9], Požega[10] i Nin[11].

Ilirska simbolika na ilirskim grbovnicima[uredi | uredi izvor]

Grb Ilirije (VllvVriae) prema Fojničkom grbovniku
Grb Bosne (Bosnae) prema Fojničkom grbovniku

Zvezda sa polumesecom se pojavljuje i u Ohmućevićevom i svim kasnijim ilirskim grbovnicima (uključujući i Fojnički). Ovaj simbol stoji na grbu nekakve nepoznate Ilirije, ali i na grbu Bosne[12]. Ovi grbovi se odnose na vreme Srpskog carstva, ali se grb nepoznate Ilirije izdvaja kao zaseban grb ispod koga stoji da je to grb Ilirije (VllvVriae)[13]. Nakon ovog grba u grbovniku se pojavljuju i drugi grbovi koji se nazivaju ili pripisuju pokrajinama Dušanovog carstva.

Danas nije poznato da li je u to vreme postojala pokrajina sa tim imenom, niti da je taj grb ikad bio u upotrebi. Grb Ilirije se pojavljuje i na grbu Bosne kao štit u štitu. Neke alternativne istorijske škole ovo tumače teorijom da je Bosna bila centar te navodne Ilirije.

Ilustracija Svetog Jeronima[uredi | uredi izvor]

Sveti Jeronim Stridonski rođen je na granici rimskih provincija Dalmacije i Panonije, pa se smatrao zaštitnikom Ilira i Ilirije. Na ikonama u čast ovog svetitelja, svetitelj se pojavljuje sa različitom simbolikom: u poluklečećem stavu pred krstom, sa desnim kolenom na steni, sa lavom gde svetitelj vadi trn iz njegove šape, sa kardinalskim šeširom, Svetim pismom i simbolima polumeseca i zvezde.[14]

Poreklo ovog svetitelja i ova zadnja simbolika se povezuju sa Ilirima. Ilirska heraldika koja se pojavljuje u XVI veku, skoro neizostavno, koristi oba ova simbola (i polumesec sa zvezdom i ikonu Svetog Jeronima). Na nekim grbovima iz ovog perioda, grb Bosne se pojavljuje u drugom obliku (na crvenom polju pregibljena desnica sa sabljom, iznad nje ležeći polumesec, iznad njega srebrna zvezda[15]), ali ilirski simboli zvezde i meseca su opet neizostavni.

Moderna upotreba[uredi | uredi izvor]

Grb Kraljevine Jugoslavije

Pojavom Ilirskog pokreta u XIX veku, njegovi pripadnici ovaj simbol uzimaju kao svoj.

Formiranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevine Jugoslavije, grb nove države je imao elemente sva tri konstitutivna naroda, a Slovenija je bila prestavljena zlatnom šestokrakom zvezdom iznad srebrnog polumeseca na plavom polju. Ovaj simbol je preuzet od Ilirskog pokreta. Kasnije je ta veća zvezda je zamenjena sa tri manje zvezde, što je prestavljalo simbol grofova Celjskih.

Grb Republike Hrvatske.

Formiranjem Republike Hrvatske, kao samostalne države, ova zemlja je usvojila novi grb koji takođe ima stilizovane ilirske simbole.

Na čelenci iznad štita sa hrvatskom šahovnicom, nalazi se stilizovana kruna sastavljena od pet manjih grbova. Prvi grb sa leva je preuzet iz Ilirskog pokreta i sastoji se takođe od srebrnog polumeseca okrenut ka gore sa zlatnom šestokrakom zvezdom iznad njega na svetloplavoj pozadini. Ovaj grb dosta podseća na grb Ilirije iz ilirskoh grbovnika, osim što je zvezda u ovom slučaju šestokraka umesto osmokrake i što je zlatna a ne srebrna. Takođe, iz nekog razloga je na grbu Republike Hrvatske došlo do zamene boje štita pa je štit postao svetloplavi umesto crvenog, iako se na prikazu samog prvog grba Hrvatske navodi crvena varijanta grba.

Literatuta[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Milan Đ. Milićević: Milan Đ. Milićević: Kneževina Srbija, pp. 22., Beograd, 1876. (archive.org)
  2. ^ Slika lica i naličja hrvatskih frizatika se mogu videti na stranicama Hrvatske narodne banke [1][mrtva veza], Pristupljeno 23. 4. 2013.
  3. ^ Hrvatsko grboslovno i zastavoslovno društvo – Croatian Heraldic and Vexillological Association
  4. ^ Hrvatsko grboslovno i zastavoslovno društvo – Croatian Heraldic and Vexillological Association
  5. ^ Hrvatsko grboslovno i zastavoslovno društvo – Croatian Heraldic and Vexillological Association
  6. ^ Hrvatsko grboslovno i zastavoslovno društvo – Croatian Heraldic and Vexillological Association
  7. ^ Zeljko Heimer: Varaždin
  8. ^ Zeljko Heimer: Novo Vinodolsko
  9. ^ Zeljko Heimer: Otočac
  10. ^ Zeljko Heimer: Požega (Slavonska)
  11. ^ Zeljko Heimer: Nin
  12. ^ Fojnički samostan, [2] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. mart 2012)
  13. ^ Fojnički samostan,[3][mrtva veza]
  14. ^ The Art Walters Museum: Saint Jerome in His Study Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. maj 2013)
  15. ^ Benažić, 1997 [4] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. oktobar 2007), Pristupljeno 23. 4. 2013.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Илирски_грб&oldid=26889946”