Prvi konavljanski rat
| Prvi konavljanski rat | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Konavlje u sastavu Dubrovačke republike posle 1427. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Kraljevina Bosna (oblast Pavlovića) |
 Dubrovačka republika | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
|
Radoje Ljubišić[1] |
kapetan Marin Gučetić[2] | ||||||
| Jačina | |||||||
|
|
| ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
|
|
| ||||||
Prvi konavljanski (konavaoski) rat (1430–32) bio je sukob Dubrovačke republike i bosanskog vojvode Radoslava Pavlovića oko poseda Konavla, koje su Dubrovčani 1419-1427. otkupili od Pavlovića i Kosača. Ovaj rat daleko je zanimljiviji zbog obilja podataka o političkom stanju u Bosni početkom 15 veka, koji su se sačuvali u dubrovačkim arhivima, nego po vojnim dejstvima, koja su bila više simboličnog karaktera.[3]
Uvod[uredi | uredi izvor]
Pritisnut od svojih zapadnih suseda, Pavlovića, koji su 1415. postali turski vazali, vojvoda Sandalj Hranić Kosača prodao je 1419. zapadni deo Konavlja Dubrovačkoj republici za 12.000 dukata.[4] Posle dugih pregovora, kojima se opirala lokalna bosanska vlastela (koja je 1423. opljačkala jedan dubrovački karavan) i turskog upada u Bosnu 1424, i vojvoda Radoslav Pavlović ustupio je Republici svoj deo župe Konavlje 31. decembra 1427. u zamenu za 13.000 dukata: 7.000 u gotovu i 6.000 koje je uložio u gradsku blagajnu sa 5% kamate.[1] Uprkos prodaji, lokalna bosanska vlastela pravila je teškoće Dubrovčanima pri ulasku u posed, a zbog opšte nesigurnosti kmetovi Pavlovića počeli su da beže na dubrovačku teritoriju. Na ovo pogoršanje odnosa, vojvoda Radoslav odgovorio je pljačkanjem dubrovačkih karavana u svojoj oblasti. Ovi sukobi eskalirali su u pravi rat u proleće 1430, kada su Dubrovčani odbili zahteve vojvode Radoslava da prekinu sa utvrđivanjem Cavtata.[1][5]
Neposredan povod rata bio je dubrovačko prokopavanje kanala koji je odvajao od kopna grad Cavtat u proleće 1430. Stvarni uzrok rata bila je želja vojvode Radoslava da povrati prodato područje.[6]
Suprotstavljene snage[uredi | uredi izvor]
Bosanci[uredi | uredi izvor]
Vojvoda Radoslav Pavlović, od 1415. turski vazal, bio je gospodar istočne Bosne (oko Olova, Višegrada i Goražda) i Huma (okolina Bileće i Trebinja). U dubrovačkim arhivama i diplomatskim pismima sačuvana su imena humske vlastele koja je učestvovala u ratu na strani Pavlovića. Tako je posle poraza u Ljutoj (maja 1430), dubrovačka vlada raspisala je ucenu od 300 dukata za glave Radoslava Pavlovića i Radoja Ljubišića (200 ko ih dovede žive), kao i 100 dukata (50 za žive) za Radojevog brata Medvjeda i njegovog sina, Dobruška Radonjića i rođaka mu Mrđu Kudelinovića, Ostoju i Vukoslava Poznanovića, sinove Vukše Sankovića, Čičoja i Rudca i Zekana Krasomirovića.[2]
Dubrovčani[uredi | uredi izvor]
Do 1358. (pod mletačkom vlašću) Dubrovnik je, po uzoru na Veneciju, bio podeljen na 6 četvrti (seksterija), svaka sa po 2 kapetana, koji su vodili evidenciju svih sposobnih muškaraca i određivali ih na noćne straže; ovih stražara obično je bilo 100-200, u četiri smene. Zapovedali su im gospari noći, koje je među članovima Velikog veća biralo Malo veće. Od 1358. (pod ugarskom vlašću), kapetane zamenjuju izabrani članovi Velikog veća. Već početkom 14. veka pominju se i najamnici. Godine 1304. izabran je kapetan sa 2 pomoćnika, koji su ukupno primali 20 perpera mesečno. Kapetan je komandovao četom od 100 vojnika, izabranih među dubrovačkim građanima, koji su primali platu od 3 perpera mesečno. Kasnije su uvedeni barabanati, strani najamnici, većinom iz Hrvatske ili Ugarske, kojih je bilo 35-45 u gradu. Kasnije su noćne straže davale gradske bratovštine (cehovi), kojih je bilo 20, a imale su sredinom 16. veka više od 1.000 članova sposobnih za stražarsku službu, pa su davale dnevno po 66 stražara. Posle 1319. grad je, uz raspisivanje javnog zajma, snažno utvrđen i snabdeven artiljerijom, koju su posluživali strani majstori i domaće zanatlije. Tako je Dubrovnik u miru imao 100 domaćih i do 50 stranih najamnika, i do 1.000 noćnih stražara. Osim ovih, stajaćih snaga, u slučaju rata odredila bi se 2 senatora za generalne kapetane, a mobilisala vlastela, građani i seljaci. Uzimani su i najamnici iz inostranstva, većinom iz srednje i južne Italije.[3]
Tok rata[uredi | uredi izvor]
Bitka u Ljutoj[uredi | uredi izvor]
U maju 1430. Pavlovićeva vojska pod komandom trebinjskog vlastelina Radoja Ljubišića, razbila je odred od 400 Dubrovčana, (pod komandom kapetana Ivana Crijevića[1]) koji je branio klanac u Ljutoj u Konavlima, na prilazu Cavtatu.[6] U okršaju su poginuli kapetan Crijević i dvojica Dubrovčana, dok su ostale Bosanci naterali u beg, paleći kuće i robeći stanovništvo.[1] Deo dubrovačkih ratnika (verovatno naoružanih kmetova iz Konavla) prebegao je Bosancima u toku bitke: dubrovački spisi pominju nekog grebenara Ifka koji se predao Bosancima i borio na njihovoj strani, pa je čak i nagovarao neprijateljske ratnike da pobiju neke zarobljene Dubrovčane.[7]
U odgovor, Dubrovčani su ojačali svoje snage Ljuštičanima i Paštrovićima (iz Zete) i najamnicima iz Italije[6], a potplatili su vlahe Riđane i arnautsku braću Abani da poharaju Klobuk i Vrm.[4] Diplomatskim putem nastojali su, bez uspeha, da u rat na svojoj strani uvuku bosanskog vojvodu Sandalja Hranića (Pavlovićev istočni sused i rival) i kralja Tvrtka II Tvrtkovića, a tražili su pomoć i od Osmanlija i od ugarskog kralja Žigmunda, koji je podržao dubrovačke zahteve na Porti[6] (protiv vojvode Radoslava, koji je od 1415. bio turski vazal, kao i vojvoda Sandalj od 1418[4]).
Posle pobede u Ljutoj, Bosanci su opustošili župu Žrnovnicu;[6] dubrovački poklisari, koji su sa protestom upućeni kralju Tvrtku i vojvodi Sandalju, procenjivali su učinjenu štetu na čak 15.000 dukata. Vojvoda Sandalj, iako sklon savezu protiv Pavlovića, pokušao je da pomiri zavađene strane, pod uslovom da vojvoda Radoslav kazni začetnike sukoba, Radoja Ljubišića i njegovu rodbinu. Dubrovčani su odgovorili da su te mirovne ponude "prazne riječi i obećanja", jer se Radoslav i sam boji Radoja Ljubišića.[1]
Bitka kod Trebinja[uredi | uredi izvor]
Uporedo sa pregovorima, Dubrovačko veće je krajem maja 1430. pripremilo protivnapad: dva dubrovačka odreda jačine po 600 ljudi, sa još 300 albanskih najamnika (ukupno 1.500 ratnika), pod komandom kapetana Marina Gučetića, upala su noću iz Brgata i Konavlja u posede Pavlovića, sa naređenjem da zapali kuću vojvode Radoslava u Trebinju i sruši stobor (utvrđenje) oko nje. Dubrovčani i Arnauti opljačkali su okolinu Luga i Trebinja, ali su ih na povratku napali Vrsinjani, vlasi Pilatovci i Krstinići i nešto ljudi kneza Grgura Nikolića, većinom podanici Kosača, sa kojima je Republika bila u miru. Nešto ratnika je ranjeno i zarobljeno, deo je ostavio živote u trebinjskom kršu, dok je ostatak vojske pobegao, gonjen od Bosanaca sve do tabora u Brgatu, koji se jedva odbranio. Nekoliko dana kasnije (početkom juna 1430) poslanici dubrovačke vlade obišli su ostatke poražene vojske u utvrđenju Tomba (kod Brgata) i podelili, za pretrpljeni strah, odštetu preživelima od 3 merice žita, dok su porodice poginulih dobile dvostruko više. Arnautskim plaćenicima podeljeno je 200 dukata nagrade. Posle poraza, dubrovačka vlada raspisala je ucenu od 300 dukata za glave Radoslava Pavlovića i Radoja Ljubišića (200 ko ih dovede žive), kao i 100 dukata (ili 50 za žive) za njihove pomagače.[2]
Posle dubrovačkog poraza kod Trebinja, nije više bilo sukoba većeg intenziteta. Početkom avgusta 1430. naređeno je kapetanu Konavla da, koliko može, pali kuće i žita i skrnavi grobove u okolini Trebinja, ali je dubrovačka vlada uskoro odustala od napada i ponudila razmenu zarobljenika. Sačuvan je podatak da je rodbina otkupila Dubrovčanina Ljubišu Gružanina, zarobljenog u Trebinju, u zamenu za jednog zarobljenog Trebinjca.[8]
Više drugih obostranih sitnijih vojnih akcija nije uticalo na ishod rata.[6] Tako je krajem februara 1431. trebinjski vlastelin Sokan sa 100 ljudi opljačkao više dubrovačkih sela.[8]
Pregovori i turska intervencija[uredi | uredi izvor]
Rešenje sukoba palo je na Porti, gde je došlo do krupnog spora oko Konavla. Videći da rat ne mogu dobiti vlastitim sredstvima, u septembru 1430. dubrovački poslanici na Porti Petar Lukarević i Đuro Gučetić ponudili su da otkupe celu zemlju Pavlovića od sultana Murata II za 70.000 dukata, dok je Pavlovićev poklisar Ostoja Paštrović tvrdio da vojvoda Radoslav Konavle nikada nije prodao, već samo založio. Po sultanovom naređenju, njegov subaša Karadža je u jesen 1430. posetio vojvodu Radoslava i Dubrovnik i sklopio primirje među zaraćenim stranama, dok je krajem 1430. haznadar Alibeg, zajedno sa poslanikom ugarskog dvora, obišao dubrovačku teritoriju i Trebinje da proceni ratnu štetu.[8] Spor je 9. juna 1431.[7] rešen na štetu vojvode Radoslava, koji je kao naknadu za ratnu štetu imao da preda Dubrovčanima Trebinje, Lug i Vrm sa tvrđavom Klobukom.[6] Alibeg je došao u Bosnu da uvede Dubrovčane u posed, ali Radoslav nije prihvatio odluku Porte, izmirio se sa kraljem Tvrtkom i od njega pozajmio 15.000 dukata, kojima je platio opoziv sultanove presude.[8]
Mir[uredi | uredi izvor]
Tako su neprijateljstva, koja su se svela na pljačkanje dubrovačkih karavana od strane Pavlovićevih ratnika i hajduka pod njegovom zaštitom, nastavljena tokom 1431-32. Međutim, zbog rata između srpskog despota Đurđa Brankovića i kralja Tvrtka oko kojih su se grupisali svi bosanski feudalci, Dubrovčani i Radoslav su, u situaciji kada su i njihovi posedi bili ugroženi, već od leta 1431. započeli direktne pregovore.[6] Iako su Dubrovčani insistirali na ratnoj odšteti i proterivanju Radoja Ljubičića i ostale vlastele koja je započela rat, povelja o miru potpisana je krajem marta 1433. i potvrđena od strane kralja Tvrtka II na bazi status quo, pri čemu su Dubrovčani zadržali Konavle, a humska vlastela svoje dotadašnje posede.[2]
Posledice[uredi | uredi izvor]
Vojvoda Radoslav Pavlović održao se u Humskoj oblasti još nekoliko godina, sve dok Turci, u zamenu za 25.000 dukata godišnjeg danka, nisu prešli na stranu kralja Tvrtka i Kosača. Na poziv mladog vojvode (kasnije hercega) Stjepana Vukčića Kosače (vojvoda Sandalj umro je 1435), Turci su 1436. došli u Bosnu i zauzeli Pavlovićevu župu Vrhbosna (koju će postepeno pretvoriti u Sarajevo).[9] Februara 1438. Trebinje je uz tursku pomoć palo u ruke Kosača, zajedno sa ostatkom poseda Pavlovića u Hercegovini. Vojvoda Radoslav umro je 1441. sačuvavši od nekada prostrane države samo Podrinje i Borač. Što se tiče Dubrovčana, padom Pavlovića dobili su još opasnijeg suseda-hercega Stjepana, sa kojim će 1451-1454. voditi Drugi konavljanski rat za iste posede. [10]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž Tošić, Đuro (1998). Trebinjska oblast u srednjem vijeku. Beograd: Istorijski institut SANU. str. 101-102.
- ^ a b v g d Tošić, Đuro (1998). Trebinjska oblast u srednjem vijeku. Beograd: Istorijski institut SANU. str. 103.
- ^ a b Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 2). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 569-570.
- ^ a b v Tošić, Đuro (1998). Trebinjska oblast u srednjem vijeku. Beograd: Istorijski institut SANU. str. 98.
- ^ „SRPSKA DINASTIJA PAVLOVIĆ”.
- ^ a b v g d đ e ž Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 4). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 497—498.
- ^ a b Tošić, Đuro (1998). Trebinjska oblast u srednjem vijeku. Beograd: Istorijski institut SANU. str. 120-121.
- ^ a b v g Tošić, Đuro (1998). Trebinjska oblast u srednjem vijeku. Beograd: Istorijski institut SANU. str. 107.
- ^ Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije. Beograd: Narodno delo. str. 269.
- ^ Ćorović, Vladimir (2005). Istorija Srba. Podgorica: Oktoih-Nova knjiga. str. 354—355. ISBN 978-86-7659-324-8.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Tošić, Đuro (1998). Trebinjska oblast u srednjem vijeku. Beograd: Istorijski institut SANU.
- Ćorović, Vladimir (2005). Istorija Srba. Podgorica: Oktoih-Nova knjiga. ISBN 978-86-7659-324-8.
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 2). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 569-570.
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 4). Beograd: Vojnoizdavački zavod.</ref>
- „SRPSKA DINASTIJA PAVLOVIĆ”.