Strez
| Strez | |
|---|---|
 Strezova smrt, poznija freska iz manastira Hilandara | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 12. vek |
| Datum smrti | 1214. |
| sevastokrator | |
Strez (um. 1214. godine) je bio sevastokrator i oblasni gospodar na području Makedonije, a delovao je u periodu od 1207. do 1214. godine. Kao sestrić bugarskog cara Kalojana (1197-1207), bio je jedan od najuticajnijih velikaša u Drugom bugarskom carstvu. Kao mogući pretendent, Strez se u početku usprotivio dolasku na vlast svog rođaka, novog bugarskog cara Borila (1207-1218). Stoga je morao da se skloni u Srbiju, našavši utočište na dvoru velikog župana Stefana Nemanjića. Uz pomoć srpskog vladara, Strez je uspeo da zavlada centralnim oblastima Vardarske Makedonije. Kasnije se izmirio sa Bugarima, dobivši titulu sevastokratora. Ratovao je protiv Solunske kraljevine (1210), a kasnije se priključio latinsko-bugarskom savezu protiv Srbije (1213). Pokušaj Save Nemanjića da pregovorima privoli Streza na obnovu prijateljskih odnosa sa Srbijom nije urodio plodom. Ubijen je 1214. godine, pod nerazjašnjenim okolnostima.[1]
Biografija[uredi | uredi izvor]
Nakon smrti cara Kalojana 1207. godine došao je na presto car Boril. Kao kandidat za bugarskog presto, Strez se protivi usponu svog rođaka Borila. Strez je pobegao u Rašku da traži politički azil na dvoru Stefana Nemanjića. Mirko Đorđević smatra da su ga ranije „zavrbovale“ tajne službe Stefana Prvovenčanog, no kada su ga bugarske vlasti “provalile” velmoža je potražio utočište u Srbiji.[2] Željko Fajfrić pretpostavlja da je Stefan Nemanjić „dugovao uslugu“ Kalojanovom rođaku Strezu, jer ga je bugarski car Kalojan ranije pomogao u borbi za presto protiv starijeg brata Vukana.[3] U svakom slučaju, srpski župan ga je primio, a na zahtev cara Borila da mu dostavi begunca, odgovorio je odrečno. Nemanjić je nameravao da iskoristi sukob između njih da osvoji jugozapadne zemlje pod bugarskom vlašću. On daje Strezu vojsku uz pomoć koje osvaja deo Makedonije. Utvrdivši se u nepristupačnoj tvrđavi Prosek kraj reke Vardar, gde je pre njega vladao Dobromir Hrs, Strez prekida odnose podređenosti sa Nemanjom i postaje samostalni vladar.
Okružen mnogim moćnim neprijateljima (Bugarsko carstvo, Raško kraljevstvo, Latinsko carstvo) Strez traži savez Epirskog despota Mihaila I Komnina. Oni preduzimaju napade na Latinsko carstvo i nanose mu brojne štete, ali ne uspevaju da prošire svoje posede.
Oko 1211. godine Boril i Strez sklapaju savez. Strez priznaje vrhovnu vlast cara koji mu daje titulu sevastokratora. U praksi, Strez zadržava svoju nezavisnost. Iste godine, uz vojnu podršku Borila, Strez napada Solunsko kraljevstvo ali na Bitoljskom polju trpi poraz od latinskih vitezova.
1213. godine bugarski car Boril se miri sa latinskim carem Henrijem Flandrijskim. 1214. godine oni pokreću rat protiv Raške, kojem se pridružuju Strez i Mihailo Komnin. Strezova vojska prelazi na teritoriju Raške. Nakon što izaslanici Stefana Nemanjića nisu uspeli da ubede Streza da prizna Stefanovu vlast, on šalje svog brata Savu Nemanjića u njegov kamp.[4] Sava Nemanjić dolazi u Strezov logor i pokušava da ga ubedi da napusti učešće u savezu protiv Raške. Nakon neuspeha, arhiepiskop odlazi noću, a Strez mu garantuje bezbednost. Iako Savina diplomatija nije dala rezultata, iste noći, sevastokrator Strez je ubijen.[5]
Savin hagiograf Teodosije, koji opisuje Streza najgorim rečima, kao objašnjenje Strezovog ubistva je predložio intervenciju natprirodnih sila (ubio ga anđeo zbog Savine molitve), ali Strez je sasvim izvesno bio žrtva političkog ubistva.[5]
Nakon Strezove smrti, njegovu oblast zauzeše Latini iz Soluna (Prosek i okolinu), a delom Grci iz Epira, koji su ovladali Skopljem i severnom Makedonijom.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Radić 1986, str. 223-234.
- ^ Saga o Svetom Savi i Anđelu-ubici, Pristupljeno 8. 4. 2013.
- ^ Željko Fajfrić: Sveta loza Stefana Nemanje, Pristupljeno 8. 4. 2013.
- ^ Fine 1994, str. 103.
- ^ a b Radić 1998, str. 51-61.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Radić, Radivoj (1986). „Oblasni gospodari u Vizantiji krajem XII i u prvim decenijama XIII veka”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 24-25: 151—289.
- Radić, Radivoj (1998). „Sveti Sava i smrt oblasnog gospodara Streza”. Sveti Sava u srpskoj istoriji i tradiciji. Beograd: SANU. str. 51—61.
- Ćirković, Sima (1981). „Unutrašnje i spoljne krize u vreme Nemanjinih naslednika”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 263—272.
- Ferjančić, Božidar (1968). „Sevastokratori u Vizantiji”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 11: 141—192.
- Ferjančić, Božidar (1981). „Odbrana Nemanjinog nasleđa - Srbija postaje kraljevina”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 297—314.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.