Unca
Unca je jedinica za masu van SI sistema i najčešće se koristi za izražavanje mase plemenitih metala. Naziv unca potiče od latinskog (lat. Uncia), što znači jedna dvanaestina (1/12).
U antičkom Rimu 1 uncija je 1/12 asa, a iznosila je otprilike 70 g. Uncija je bila i novac. Kao mera za težinu unca je bila vrlo raširena i iznosila je od 28 do 100 grama. u Francuskoj 1 once = 30,59 g; Holandiji 1 onze = 100 g ; Portugalu 1 onça = 28,688 g; Meksiku 1 onza = 28,7 g. Na Balkanu i u okruženju pominje se pod nazivom: unca, uncija ili unča od XIV veka. Bila je je 1/12 litre ili funte, a delila se na 6 aksađa. U Dubrovniku se upotrebljavala tanka unča = 17,328 g i debela unča = 28,842 g.
Definicije[uredi | uredi izvor]
Istorijski gledano, u različitim delovima sveta, u različitim vremenima, i za različite primene, unca (ili njen prevod) se odnosila na uglavnom slične, ali ipak malo različite standarde mase.
| Varijanta | (grami) | (zrna) |
|---|---|---|
| Međunarodna everdjupoisna unca | 28,349523125 | 437,5 |
| Međunarodna trojska unca | 31,1034768 | 480 |
| Apotekarska unca | ||
| Unca Marije Terezije | 28,0668 | |
| Španska unca (onza) | 28,75 | |
| Francuska unca (once) | 30,59 | |
| Portugalska unca (onça) | 28,69 | |
| Rimska/Italijanska unca (oncia) | 27,4 | |
| Holandska metrička unca (ons) | 100 | |
| Holandska (premetrička) unca (ons) | ca. 30 | |
| Kineska metrička unca (盎司) | 50 | |
| Engleska toranjska unca | 29,16 | 450 |
Trenutno u upotrebi[uredi | uredi izvor]
Vrste unci[uredi | uredi izvor]
- Obična unca (oznaka oz.) se koristi kod prehrambenih proizvoda i iznosi 28,35 grama.
- Apotekarska unca (oznaka oz. ap.) koristi se pri mjerenju hemikalija i lijekova. Iznosi 31,1 gram.
- Fina unca (engl. Troy Ounce, oznaka oz. tr.) se primjenjuje kod plemenitih metala. Kao i apotekarska unca iznosi 31,1 gram. Vrijednost nekog plemenitog materijala u uncama izražava samo vrijednost tog metala bez eventualnih primjesa i nečistoća, čija se masa oduzima od ukupne mase.
- Tečna unca (fl. oz.) je jedinica za zapreminu, a ne masu i koristi se u industriji parfema. Tečna unca iznosi 1/160 galona, a kako se britanski i američki galon razlikuju, tako i tečna unca iznosi u Britaniji 28,4131 cm³, a u SAD 29,5735.
Međunarodna everdjupoisna unca[uredi | uredi izvor]
Međunarodna everdjupoisna unca (skraćeno oz) definisana je kao tačno 28,349523125 g prema sporazumu o međunarodnoj jardi i funti iz 1959. godine, koji su potpisale Sjedinjene Države i zemlje Komonvelta nacija.
U everdjupoisnom sistemu, šesnaest unci čini everdjupoisnu funtu, a everdjupoisna funta je definisana kao 7000 zrna; jedna everdjupoisna unca je dakle jednaka 437,5 zrna.
Unca je i dalje standardna jedinica u Sjedinjenim Državama. U Ujedinjenom Kraljevstvu je prestala da bude zakonska jedinica mere 2000. godine, ali je i dalje u opštoj upotrebi na neformalnoj osnovi i takođe kao indikator veličine porcija u restoranima.[1]
Međunarodna trojska unca[uredi | uredi izvor]
Trojska unca (skraćeno oz t) je jednaka 480 zrna. Shodno tome, međunarodna trojska unca je jednaka tačno 31,1034768 grama. U sada zastareloj trojskoj funti ima 12 trojskih unci.
Danas se trojska unca koristi samo za izražavanje mase plemenitih metala kao što su zlato, platina, paladijum, rodijum ili srebro. Bulionske kovanice su najčešći proizvodi koji se proizvode i prodaju u trojskim uncama, ali poluge od plemenitih metala takođe postoje u gramima i kilogramima (kg). (Kilogramska poluga sadrži 32.151 trojske unce.)
Za istorijsko merenje zlata,
- fina unca je trojska unca sadržaja čistog zlata u zlatnoj poluzi, izračunata kao finoća pomnožena bruto težinom[2]
- standardna unca je trojska unca od 22 karatnog zlata, 91,66% čistoće (11 prema 1 proporcija zlata i legure materijala)
Metričke unce[uredi | uredi izvor]
Neke zemlje su redefinisale svoje unce u metričkom sistemu.[3] Na primer, nemačka apotekarska unca od 30 grama je veoma bliska ranije rasprostranjenoj nirnberškoj unci, ali podele i umnoženja izlaze u metrici.
Godine 1820. Holanđani su redefinisali svoju uncu (na holandskom, ons) na 100 grama. Godine 1937, IJkwet iz Holandije je zvanično ukinuo taj termin, ali se i dalje često koristi.[4][5] Holandski amandmani na metrički sistem, kao što su ons ili 100 grama, nasleđeni su, usvojeni i predavani u Indoneziji počevši od osnovne škole. Takođe je navedena kao standardna upotreba u Indonezijskom nacionalnom rečniku, Kamus Besar Bahasa Indonezija, i vladinom zvaničnom nastavnom planu i programu za osnovne škole.[6]
Istorijske jedinice[uredi | uredi izvor]
Apotekarska unca[uredi | uredi izvor]
Apotekarska unca (skraćeno ℥) ekvivalentna trojskoj unci, ranije su je koristili apotekari i stoga je zastarela.
Unca Marije Terezije[uredi | uredi izvor]
Nekada je u Etiopiji i nekim evropskim zemljama uvedena „unca Marije Terezije“, koja je bila jednaka težini jednog talira Marije Terezije, odnosno 28,0668 g.[7][8]
Španska unca[uredi | uredi izvor]
Španska funta (španska libra) bila je 460 g.[9] Španska unca (španski onza) bila je 1⁄16 funte, odnosno 28,75 g.[10]
Toranjska unca[uredi | uredi izvor]
Toranjska unca od 450 zrna (29 grama) bila je frakcija toranjske funte koja se koristila u engleskim kovnicama novca, a glavna je bila u Londonskoj kuli. Datira iz anglosaksonskog standarda težine kovanog novca. Ukinuo ju je Henri VIII u korist trojske unce 1527.[11]
Druge upotrebe[uredi | uredi izvor]
Težina tkanine[uredi | uredi izvor]
Unce se takođe koriste za izražavanje „težine”, tačnije gustine površine, tekstilne tkanine u Severnoj Americi, Aziji ili Velikoj Britaniji, kao u „16 oz denim”. Broj se odnosi na težinu u uncama date količine tkanine, bilo jardu date širine, ili kvadratni jard, gde je dubina tkanine konstanta specifična za tkaninu.[12]
| Tip tkanine | Tipična težina u uncama |
|---|---|
| Organza, vojl, šifon | 1–3 |
| Većina pamuka, vune, svile, muslina, lana | 4–7 |
| Denim, somot, tvil, velvet | 7–16 |
Debljina sloja bakra štampane ploče[uredi | uredi izvor]
Najčešća jedinica mere za debljinu bakra na štampanoj ploči (PCB) je unca (oz), kao u masi. To je rezultujuća debljina kada je masa bakra ravno presovana i ravnomerno raspoređena po površini od jedne kvadratne stope. 1 oz će otprilike biti 34,7 µm.[13]
Veće i manje jedinice van SI sistema[uredi | uredi izvor]
Prva veća sledeća jedinica je Funta. jedna Funta ima 16 unci.
manje jedinice su:
- Dram. Osam drama je jednako jednoj unci.
- Grein. 43.75 grejna su jedna unca.
- Peni . 20 penija odgovara jednoj unci
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „The Units of Measurement Regulations 1995 (Article 4)”. 2000-09-20. Pristupljeno 2009-01-26.
- ^ London Bullion Market Association. „Market Basics”. Arhivirano iz originala 2012-03-08. g.
- ^ Wittop Koning, D. A.; Houben, G. M. M. (1980). 2000 jaar gewichten in de nederlanden (na jeziku: holandski). Lochem-Poperinge: De Tijdstroom. ISBN 9060879651.
- ^ „Guide to The Hague – Where to turn”. Arhivirano iz originala 2008-03-16. g. Pristupljeno 2008-01-01.
- ^ nl:Nederlands metriek stelsel
- ^ Ons in KBBI
- ^ Greenfield, Richard (1965). Ethiopia: a new political history. F. A. Praeger. str. 327.
- ^ Ethiopia observer. 6. 1962. str. 187—8.
- ^ Diccionario de la Real Academia Española, 23rd edition, libra
- ^ Diccionario de la Real Academia Española, 23rd edition, onza
- ^ Slater, Robert (1855). An Inquiry into the Principles involved in the Decimalization of the Weights, Measures, and Monies of the United Kingdom. London: Arthur Hall. str. 11.
- ^ „How to shop the fabric market”. Pristupljeno 2008-12-10.
- ^ „Copper Thickness FAQ”. Pristupljeno 2016-11-13.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Hallock, William; Wade, Herbert Treadwell (1906). Outlines of the evolution of weights and measures and the metric system. London: The Macmillan company. str. 34. Pristupljeno 14. 8. 2012.
- „troy, n.2”. Oxford English Dictionary. Oxford, England: Oxford University Press. jun 2012. „The received opinion is that it took its name from a weight used at the fair of Troyes in France”
- Partridge, Eric (1958). „Trojan”. Origins: A Short Etymological Dictionary of Modern English. London: Routledge and Kegan Paul. str. 3566. OCLC 250202885. „…the great fairs established for all Europe the weight-standard Troyes, whence…Troy…” Nepoznati parametar
|chapter-url-access=ignorisan (pomoć) - Smith, L. Toulmin (1894). Expeditions to Prussia and the Holy Land Made by Henry Earl of Derby (afterwards King Henry IV.) in the Years 1390-1 and 1392-3. London: Camden Society. str. 100.
- Watson, Charles Moore (1910). British weights and measures as described in the laws of England from Anglo-Saxon times. London: John Murray. str. 82. OCLC 4566577.
- Wright, Joseph (1898). The English Dialect Dictionary. 6. Oxford: English Dialect Society. str. 250. OCLC 63381077.
- Kelly, Patrick (1811). The Universal Cambist and Commercial Instructor. 1. str. 20.
- Hallock, Wade (1906). Outlines of the evolution of weights and measures and the metric system. The Macmillan company. str. 119.
- Zupko, Ronald Edward (1977). British Weights and Measures: A History from Antiquity to the Seventeenth Century. University of Wisconsin Press. str. 28–9. ISBN 978-0-299-07340-4.
- „Troy Ounce”. WordNet 3.0, Dictionary.com. Princeton University. Arhivirano iz originala 2008-02-26. g. Pristupljeno 2008-01-10.
- Smith, Adam (1809). An Inquiry Into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. 1. London: T. Hamilton. str. 35. „The French livre contained, in the time of Charlemagne, a pound, Troyes weight, of silver of a known finess. The fair of Troyes in Champaign was at that time frequented by all the nations of Europe, and the weights and measures of so famous a market were generally known and esteemed.”
- „Börse Frankfurt: Aktien, Kurse, Charts und Nachrichten”. www.boerse-frankfurt.de. Arhivirano iz originala 1. 11. 2015. g. Pristupljeno 28. 4. 2018.
- „Units of Measure - The Perth Mint”. Arhivirano iz originala 2015-09-24. g.
- „Do grams or ounces win?”. Arhivirano iz originala 2016-05-06. g.
- Ronald Zupko. „Measurement system”. Encyclopedia Britannica.
- Judson, Lewis V. (mart 1976) [October 1963]. „8. Refinement of values for the yard and pound”. Weights and Measures Standards of the United States: A brief history (PDF). NBS Special Publication. 447. Washington, D.C.: U.S. Department of Commerce, National Bureau of Standards. str. 20. OCLC 610190761. Arhivirano iz originala (PDF) 3. 6. 2011. g. Pristupljeno 30. 6. 2012.
