Aleksandrovo (Merošina)
Aleksandrovo | |
|---|---|
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Nišavski |
| Opština | Merošina |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  409 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 17′ 26″ S; 21° 45′ 13″ I / 43.290666° S; 21.753666° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 236 m |
.svg)  Aleksandrovo Aleksandrovo na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 018 |
| Registarska oznaka | NI |
Aleksandrovo je naselje u Srbiji u opštini Merošina u Nišavskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 393 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 361 stanovnika).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Aleksandrovo je mesto niklo između Niša i Prokuplja, u kojem su u drugoj polovini 19. veka kolonizovani Srbi iz Banata. Po jednom izveštaču iz 1882. godine mesto se zove "Aleksandrovac", u ataru tadašnje Krušačke opštine. Prostor je zapusteo, a novo selo je bilo 3 km udaljeno od Morave; neplodno zemljište bez zaklona i vode.[1] Okolo su bili raštrkani Arnauti koji su se počeli povlačiti u planine. Godine 1901. po administrativnoj podeli Kraljevine Srbije definisana je opština Aleksandrovačka, kojoj su pripadala mesta, pored glavnog Aleksandrova: Balajinac, Batušnica, Brest, Gradište, Krušce sa zaseokom Krušački potok, Merošina i Mramor za zaselkom Mramorski potok.[2]
Paroh neuzinski pop Stefan Bolmanac je 1880. godine doveo u Srbiju, u novoosvojene krajeve oko 200 porodica iz više banatskih sela, a najviše iz Srpske Neuzine i Boke. Povod je bio podržavljenje srpskih veroispovednih škola, koje su izvršili državne ugarske vlasti, sprovodeći mađarizaciju. U novoosvojenim srpskim oblastima bilo je mesta za srpske naseljenike iz svih krajeva. Prvo su u Aleksandrovu stigli Bačvani, dvadesetak porodica iz Temerina, Žablja, Gospođinaca. Pridružili su im se i seljaci iz Banata i Srema, na izabranoj pustari 1881. godine. Došli su oni na poziv srpske vlade koja im je ponudila: zemljište za kuću i baštu (20 ari), oko 8 jutara zemlje i dodatno po 2 jutra svakoj muškoj glavi starijoj od 16 godina. Jedini je uslov da ne smeju tokom 15 godina istu prodavati ili nasleđivati. Po isteku roka ona je trebalo da se uknjiži na njihovo ime. Naseljenici su dugo tražili pogodnu pustaru na kojoj bi mogli da budu svi zajedno. Kako nisu uspeli u namerama, deo njih 70 porodica se naselilo u Aleksandrovu, a deo njih 40 porodica u mestu Božurje (tačnije - Nova Božurna), kod Prokuplja.[3] Mnogo Vojvođana je bilo i u mestima Nova Božurna i Kosančić.[4] Ostali su se raselili po drugim mestima u manjim grupama. Godine 1889. nadvila se opasnost nad Aleksandrovom, kada se javio neki Turčin sa tapijom na to mesto. Pretilo je stanovništvu raseljavanje, jer je ovaj preko novina prodavao to zemljište, na kojem je ponikla vojvođanska kolonija. Ali umešala se srpska vlada.[5]
Paroh Stevan Bolmanac se dok je živeo u Banatu bavio pisanjem. Kao vrlo mlad, između 1857-1858. godine bio je konzistorijalni pisar u Gornjekarlovačkoj eparhiji i predavao crkveno pojanje u bogosloviji u Karlovcu. Zatim se premešta u Bačku, pa Banat kao sveštenik. Dok je bio đakon u Bečeju 1863. godine je izdao knjigu "Slova" od pokojnog vladike Sergija Kaćanskog.[6] Vladika Gornjokarlovački je bio veliki govornik, i u knjizi su objavljeni tekstovi njegovih propovedi, sa kratkim životopisom. Javlja se zatim đakon Stefan 1866. godine u Starom Bečeju kao pretplatnik "Školskog lista". Kada se zapopio i postao paroh u Srpskoj Neuzini 1868. godine dao je prilog 1 f. za Školski fond. Kao srpsko-neuzinski paroh napisao je 1876. godine knjigu o pčelarstvu. Reč je o naslovu: "Kratka teoretično-praktična nauka o pčelarstvu". Mada je on bio istaknuti pčelar, predsednik Pčelarskog udruženja, njegovo stručno delo Matica srpska nije nagradila.[7] Stevan Bolmanac je 1878. godine objavio dragoceni crkveni informator: "Šematizam istočno-pravoslavne mitropolije u Ugarskoj".[8] Proveo je kao srpsko-neuzinski paroh vreme između 1868-1879. godine, da bi se iselio u Srbiju sa delom svojih parohijana. Književnim radom se zatim bavi u kulturnom centru novog okruženja, u Nišu. Kada je 1894. godine osnovana "Poljoprivredna družina u Merošini" (u koju su ušli poljoprivrednici iz mesta i okolinih sela) pop Bolmanac je vodio glavnu reč i tada izabran u Upravu njenu.[9] Iste 1894. godine aleksandrovski sveštenik je objavio u Nišu zanimljivu knjigu, pod naslovom: "Spevi, besede, pozdravi i drugi književni radovi". U toj sadržajnoj knjizi našli su se i pozdravni govor naseljenicima po dolasku u Aleksandrovo, kao i odeljak "Naseljenje Aleksandrova", kao mala hronika sela.[10] Poetsku knjigu "Spevi" štampa sledeće 1895. godine. Godine 1898. on je još bio paroh Aleksandrovski.[11]
Deset godina po naseljavanju 1888. godine u mestu Aleksandrovu nije bilo ni crkve, ni škole a ni mehane. Pop Stevan je odmah po preseljenju, do 1882. godine bio učitelj u najbližoj školi - krušačkoj.[12] On je zatim između 1879-1899. godine paroh u Aleksandrovu, a u prvo vreme i paroh Međurovački i Bilješki. Proslavio je 1899. godine u Prokuplju 40. godina svešteničke službe.[13]
Mnoge kuće u Aleksandrovu su tada bile pokrivene trskom, a sam izgled je bio ravničarski, a što nije bilo uobičajeno u Srbiji. Stanovnici su se takođe po svemu razlikovali od drugih: i po govoru, nošnji, običajima i karakteru. Bilo je tada u mestu 79 domaćinstava sa ukupno 480 duša. Naseljenici su došli u Aleksandrovo iz 16 mesta; pored navedenih to su i Čurug, Žabalj, Čerević, Surduk, Vršac i dr. Mada se radilo o sirotinji oni su se lepo snašli; držali su stoku, lovili ribu u Moravi, a žene su gajile povrće i živinu za pijacu. Doseljenici su unapredili život u okolini; uveli su gvozdeni plug koji vuku dva konja, počeli su da love ribu mrežama, uticali su na tamošnje Srbe svojim čistim srpskim govorom, i bili vredni i odgovorni ratari. Pop Bolmanac je 1894. godine od Srpskog poljoprivrednog udruženja u Beogradu tražio da pošalju u Aleksandrovo, plug kombinovani prašač - ogrtač.[9] Njihov sir. kajmak, mileram i buter su bili nadaleko poznati i traženi zbog kvaliteta. Na nišku pijacu se odnosilo između dva rata po tona sira i prerađevina.[4]
Poznati gajdaš rodom iz Vršca, M. Jekić je bio nadaleko cenjen i tražen. Mesto je kao svoju seosku slavu obeležavalo rođendan prestolonaslednika Aleksandra Obrenovića. Stanovnici su izabrani Crkveno-školski odbor koji je skupljao priloge za gradnju crkve i škole. Komadant Niša im je dodelio jedan zarobljeni turski top, koji su zvonolivci iz Vršca, firma Đorđe Bota i sinovi, prelili u dva zvona, za buduću crkvu. Trebalo je da te jeseni krenu istovremenu gradnju crkve i škole.[14] Međutim osim podignute zvonare u prvo vreme, bogomolja nije bila podignuta ni do 1940. godine. Stanovnici su oduvek išli u Balijinačku crkvu.[15] Škola je međutim proradila, bila četvororazredna. Od decembra 1894. godine u Aleksandrovu je jedan učitelj, Živojin Stojićević, koji predaje đacima sva četiri razreda. Oktobra 1898. godine došao je učitelj Gavrilo Marković. Decembra iste 1898. godine u školi rade učitelj Novak Mihailović i učiteljica Olga Martinović.[11] Prešao je 1902. godine iz Oblačine u Aleksandrovo, da predaje u tamošnjoj školi sa četiri razreda, Petar Manojlović.
Toplički ustanak[uredi | uredi izvor]
Tokom herojskog a tragičnog Topličkog ustanka 1917. godine stradalo je Aleksandrovo.[16] Tu su se vodile očajničke borbe, za svaku kuću između srpskih komita i ustanika protiv okupatorske austrougarske i bugarske vojske. Stanovnici Aleksandova, nejač - žene i deca su tokom ustanka bili internirani. Srpski ustanici su nakon oslobođenja Prokuplja krenuli na Niš. Njih 300-400 četnika se između Merošine i Aleksandrova sukobilo sa neprijateljskim jakim trupama. Iznenađeni silinom napada Švabe i Bugari su se povukli u Aleksandrovo, gde su se utvrdili u kućama. Ustanici su jurišom prošli kroz neprijateljsku mitraljesku pucnjavu, ušli u selo i krenula je borba za svaku kuću. Po sobama se tuklo noževima i kundacima, pri čemu je neprijateljka vojska ipak odstupila. Prešli su Moravu i uputili se u Niš, tražeći utočište. U borbi za Aleksandrovo ubijeno je navodno nekoliko stotina neprijateljskih vojnika, dok sa srpske strane izginulo 40 četnika. Tu je poginuo komitski četovođa Toza Kostić iz Resnice, sin bivšeg narodnog poslanika Cvetka Kostića.[17]
Godine 1940. u mestu je bilo stotinak kuća sa preko 500 stanovnika. Predsednik opštine Aleksandrovo je u to vreme Arsa Mešterović, a delovođa Svetislav Milenković. Intenzivnija "asimilacija" od strane staroseoca Srba topličkih je krenula od 1912. godine, pa doseljenici sve više gube svoje osobenosti.
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Aleksandrovo živi 320 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 43,2 godina (42,4 kod muškaraca i 44,0 kod žena). U naselju ima 127 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,09.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 3 | 3 | ||
| 80+ | 1 | 11 | ||
| 75—79 | 6 | 9 | ||
| 70—74 | 15 | 9 | ||
| 65—69 | 18 | 20 | ||
| 60—64 | 16 | 16 | ||
| 55—59 | 16 | 12 | ||
| 50—54 | 7 | 12 | ||
| 45—49 | 16 | 14 | ||
| 40—44 | 10 | 10 | ||
| 35—39 | 14 | 10 | ||
| 30—34 | 6 | 9 | ||
| 25—29 | 11 | 7 | ||
| 20—24 | 10 | 12 | ||
| 15—19 | 14 | 16 | ||
| 10—14 | 6 | 10 | ||
| 5—9 | 16 | 7 | ||
| 0—4 | 8 | 13 | ||
| Prosek : | 42,4 | 44,0 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 163 | 35 | 113 | 10 | 5 | 0 |
| Ženski | 170 | 24 | 115 | 25 | 4 | 2 |
| UKUPNO | 333 | 59 | 228 | 35 | 9 | 2 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 71 | 14 | 0 | 0 | 17 |
| Ženski | 35 | 12 | 0 | 0 | 12 |
| UKUPNO | 106 | 26 | 0 | 0 | 29 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 1 | 2 | 3 | 0 | 6 |
| Ženski | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 |
| UKUPNO | 1 | 2 | 4 | 1 | 6 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 4 | 9 | 0 | 4 |
| Ženski | 0 | 1 | 0 | 1 | 2 |
| UKUPNO | 0 | 5 | 9 | 1 | 6 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 5 | 0 | 0 | 6 | |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 5 | |
| UKUPNO | 5 | 0 | 0 | 11 | |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Težak", Beograd 1882. godine
- ^ "Policijski glasnik", Beograd 1901. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1888. godine
- ^ a b "Vreme", Beograd 1940. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1889. godine
- ^ Sergije Kažanski, Stefan Bolmanac: "Toržestvo dobrodjetelje", Novi Sad 1863. godine
- ^ "Letopis Matice srpske", Novi Sad 1876. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1891. godine
- ^ a b "Težak", Beograd 1894. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1894. godine
- ^ a b "Državni kalendar Kraljevine Srbije", Beograd 1898. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1882. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1899. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1. april 1888. godine
- ^ "Vreme", Beograd 7. decembar 1940. godine
- ^ Božica Mladenović: "Živ se ne predajem", Niš 2017. godine
- ^ "Vreme", Beograd 2. mart 1927. godine
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
