Anahronizam

Aristotel, filozof iz 4. veka p. n. e., prikazan u Nirnberškoj hronici kao naučnik iz 15. veka.

Anahronizam je reč grčkog porekla i označava postavljanje ljudi, događaja, bića, predmeta, običaja, načina mišljenja, pogleda na svet u ranije ili kasnije periode od izvornog. U pitanju je svesna ili slučajna greška u hronologiji i izlaganju događaja.

Postoje dva tipa anahronizma: parahronizam i prohronizam. Parahronizam se pojavljuje kada se događaj odvija u vremenu previše u budućnosti, kao što je npr. vožnja kočija na auto-putu. Prohronizam se javlja kada se događaj odvija u vremenu previše u prošlosti, kao na primer da Leonardo Davinči nosi digitalni časovnik. Anahronizam može biti stvaran ili umetnički, a ako je umetnički može biti namerni ili nenamerni.

Anahronizmi u književnosti

Namerne greške radi komičnog efekta česte su u pisanoj književnosti. U usmenoj književnosti nisu uobičajene.

U srpskoj narodnoj epskoj poeziji anahronizmi potiču iz epske slobode vladanja vremenom i prostorom iz perspektive „sveznajućeg“ pevača. Javljaju se iz tešnje potrebe za obuhvatanjem čitavog istorijskog perioda kao jedinstvenog slavnog epskog vremena i građenja epske atmosfere. Otuda združivanje junaka po važnosti, ne prema logici vremensko-istorijske tačnosti, nego po logici epske tačnosti njihovog poetskog značaja: Kraljević Marko, branilac pravde i legitimiteta nemanjićke dinastije (iz 14. veka) povezuje se sa Đurđem Brankovićem, poslednjim značajnim despotom srpske srednjovekovne države (iz 15. veka), kao i sa Starinom Novakom, seljakom i hajdukom, borcem za slobodu (iz 16. veka).

Otuda pojave topografsko-biografskih kontaminacija, kao što je mešanje Miloša Obilića, heroja na Kosovu izgubljenog carstva, sa Milošem Pocercem, ustanikom i junakom na Mišaru povraćene slobode (u rasponu od četiri veka). Otuda se i katalozi zadužbina i manastira podizanih u razna vremena, na raznim područjima i od različitih srpskih vladara pripisuju samo po jednoj, obično najznačajnijoj ličnosti jedne dinastije, čime se ostvaruje neka vrsta prostornog i vremenskog kontinuiteta i jedinstva istorijsko-geografske i etičko-religiozne celine.

Anahronizmi se javljaju kao posledica usmenog prenošenja tvorevine s jednog terena na drugi i s generacije na generaciju—promenom pojedinih delova sadržine, a istovremenom čuvanjem delova „izvorne“ varijante pojedinih formula. Tako se pojavljuju puške u vreme Marka Kraljevića, a četiri uskoka su istovremeno naoružana strelama, štitovima i puškama. Đurađ Branković, na primer, pije kafu itd.

Vidi još

• Zadužbine