Barutane u Niškoj tvrđavi
| Barutane u Niškoj tvrđavi | |
|---|---|
 Jedna od barutana u Niškoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Niš |
| Opština | Crveni Krst |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | 1720—1723. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
Barutane (džebane) u Niškoj tvrđavi, su prizemna pravougaona građevina zidane u periodu od 1720 do 1723. godine, od strane Osmanlija (tokom rekonstrukcije i dogradnje stare Antičke tvrđave od 1719 do 1737. godine). Prvobitno su bila namenjena za smeštaj baruta, municije, zaštitu vojnike i odbranu objekata u slučaju napada neprijatelja, u Srednjem veku, da bi u 21. veku nakon realizacije programa revitalizacije Niške tvrđave, jedna po jedna bile pretvorene u prostor namenjene brojnim kulturnim sadržajima.[a][1][2][3]
Na prostoru Niške tvrđave, polulkružno, na međusobnom rastojanju od oko 250 metara, razmešteno je ukupno pet barutana. Četiri, iste veličine, uz severni zid, i jedna manja u istočnom delu Tvrđave. One su jedini sačuvani objekti, te vrste i namene, u Srbiji.[3][1]
Status i kategorija zaštite[uredi | uredi izvor]
Zbog svog istorijskog i arheološkog značaja barutane u Niškoj tvrđavi proglašene su, 23. decembra 1982. godine, za „Kulturno dobro od velikog značaja“ i pod brojem SK 289 uvedeno je u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.671/48 od 6. maja 1948. godine.[4]
Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.[5]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Tvrđava Hisar u Nišu, građena je kao utvrđeni zemljani bedemom na kome se nalazilo sedam bastiona – tabija, udaljenih međusobno po 200 metara. Na južnoj strani Tvrđave nalazio se rov širok osam do deset stopa i ispunjen vodom iz Nišave. U tvrđavu se može ući i iz nje izaći kroz četiri velike kapije, iz kojih je na zapad vodio put ka Beogradu, na istok ka Vidinu, na jug ka Solunu i sever ka Svrljigu.
Od 1389. godine kada su prvi put okupirale Niš, Osmanlije su, po svemu sudeći, ozbiljniju potrebu da utvrde grad Niš, videli tek kada su 17. veku Austrijanci sa severa počeli sve češće da prodiru i predstavljaju ozbiljnu pretnju, tada velikom i moćnom Osmanlijskom carstvu. Rekonstrukciju drevne Antičke tvrđave, sa koje su do tada koristili materijala za izgradnju karavan saraja i drugih objekat, Osmanlije su počele krajem 17. veka i konačno je završili u trećoj deceniji 18. veka. Današnje utvrđenje je artiljerijskog tipa najviše je građeno u periodu od 1719. do 1723. godine na prostoru antičkog i ranog srednjovekovnog utvrđenja koje je stalno menjalo gospodara. Vizantijci, Srbi i Bugari.
Sultanovom poveljom od 19. februara 1719. odlučeno je da se u Nišu izgradi jaka tvrđava. U proleće iste godine otpočeli su radovi po projektu glavnog arhitekte Mehmed age i njegovog brata Mustafa age, glavnog organizatora radova. Prve godine gradnje, 1719. godine, angažovao je više desetina hiljada spahija iz deset sandžaka Rumelijskog beglerbegluka, a 1722. godine iz 14 sandžaka. Poslednje godine gradnje bedema, 1723, dovedeno je 40 majstora kamenorezaca iz Carigrada, a bedem je zidalo 400 zidara. Završetak radova obeležen je svečanostima i postavljanjem ploče sa zapisom na Stambol kapiji, juna 1723. godine.
Kao i svako artiljerijsko utvrđenje, današnja Niška tvrđava ima poligonalnu osnovu, sa sedam nejednakih strana i četiri velike kapije (Stambol vrata, Beogradska vrata, Vodena ili jagodinmalska vrata i Vidinska vrata), jednom malom kapijom (tzv.poterna vrata, „vratanca“ kojima se izlazi u gradske rovove) i osam bastionih terasa. Sa bedemima dužine 2.100 m koji su široki 3 m, a visoki 8 m tvrđava zahvata površinu od 22 ha, 80 ari i 52 m².[6]
Konačni, današnji izgled Niška tvrđava građena dobila je u periodu od 1719. do 1723, kada je sagrađeno i pet barutana (1720—1723), mada je dograđivana još narednih 15 godina sve do 1737. godine.
Položaj, prostranstvo i izgled objekata[uredi | uredi izvor]
Barutana (džebane)u Niškoj tvrđavi ukupno ima pet. Četiri barutane koje su iste veličine, nalaze se uz severni bedem tvrđava, dok se peta (manja) nalazi u istočnom delu Tvrđave.[7] Ova manja barutana, poznata je i kao „kovačnica“ jer je do 70-tih godina 20. veka bila kovačnica u sastavu građevinske operative Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš.
U arhitektonskom smislu barutane su prizemne pravougaone građevine sa krovom izvedenim na četiri vode, i prepokrivenim ćeremidom. Enterijer barutane sastoji se od:[8]
- Središnje prostorije, poluobličasto zasvedene, ograničene masivnim zidom, debljine preko jednog metra. Ova, centralna, prostorija služila je za čuvanje baruta i municije.
- Okolnog uzanog hodnika, oko centralne prostorije, takođe poluobličasto zasveden, koji je korišćen za zaštitu vojnike u slučaju napada na tvrđavu.
Na spoljašnjem zidu barutane (džebane) nalazi se 12 uzanih, pravougaonih, otvora (puškarnica), kroz koje su vojnici mogli da dejstvuju po neprijatelju i brane objekat.
Masivni spoljni i unutrašnji zidovi barutane (džebane) građeni su od lomljenog i grubo pritesanog kamena, a uglovi, dovratnici i nadvratnici od peščara. Ceo objekat okružuje serklaž, venac duž potkrovlja, koji je od kamenih ploča i opeke.
Ulazna vrata na barutani su od masivnog bukovog drveta, i ojačana su profilima od kovanog gvožđa.
Barutana u istočnom delu Tvrđave, koja je takođe pravougaonog oblika, manja je po površini, i podeljena je pregradnim zidom na dve manje prostorije, sa posebnim drvenim vratima na svakoj. Krovna konstrukcija objekta je na dve vode i prepokrivena je ćeremidom.
Galerija[uredi | uredi izvor]
- Barutana 1
- Barutana 2
- Barutana 3
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Do 2015. godine, zbog nedostatka sretstava izvršena je revitalizacija samo jedne barutane.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Simonović D. et al. (1995). Enciklopedija Niša: istorija. Niš, Gradina: Prosveta;
- ^ Grupa autora (2011). Leksikon grada Niša. Beograd
- ^ a b Đurović Lj., Vučković N. (2013). Vodič Istorijskog arhiva Niš. Niš: Punta.
- ^ Barutana (džebane) u Niškoj tvrđavi, Spomenici kulture u Srbiji
- ^ Mirčetić D.Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić
- ^ Milićević M. Đ. Kraljevina Srbija - novi krajevi Beograd 1884.
- ^ Milić D. et al. (1983). Istorija Niša 1: Od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1878 godine. Niš, Gradina: Prosveta
- ^ Andrejević B. (1996). Spomenici Niša: zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i velikog značaja. Niš: Prosveta;
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Niška tvrđava: Barutane (džebane) i Vidin kapija — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. februar 2021)
- Spomenici kulture u Srbiji
- Gordana Milošević - „Italijanski plan“ Niša iz 1719. kao povod za rekonstrukciju izgleda srednjovekovnog i antičkog grada.
Gradske četvrti Niša | ||
|---|---|---|
| Gradska opština Medijana |  | |
| Gradska opština Palilula | ||
| Gradska opština Pantelej | ||
| Gradska opština Crveni krst | ||
