Varjaš

Koordinate: 46° 00′ 38″ S; 20° 57′ 39″ I / 46.010602° S; 20.960963° I / 46.010602; 20.960963
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Varjaš
Variaș
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Rumunija
OkrugTimiš
OpštinaVarjaš
Stanovništvo
 — (2011)3.858
Geografske karakteristike
Koordinate46° 00′ 38″ S; 20° 57′ 39″ I / 46.010602° S; 20.960963° I / 46.010602; 20.960963
Vremenska zonaUTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST)
Aps. visina87 m
Varjaš na karti Rumunije
Varjaš
Varjaš
Varjaš na karti Rumunije
Ostali podaci
Poštanski broj307455
Pozivni broj0256
Registarska oznakaTM

Varjaš (rum. Variaş) je naselje i sedište istoimene opštine, koja pripada okrugu Timiš u Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.

Položaj naselja[uredi | uredi izvor]

Selo Varjaš se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, između Temišvara i Arada. Selo je u Pomorišju. Udaljeno je oko 30 km od Temišvara na sever. Seoski atar je u ravničarskom delu Banata.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Po "Rumunskoj enciklopediji" prvi pisani pomen mesta potiče iz katoličkih spisa 1333. godine. Od oslobođenja Banata naseljavaju se tu Srbi i Nemci.

Srpski vlastelin Dimitrije Ovčarević imao je nekoliko poseda u Ugarskoj. Dobio je od ugarskog kralja oko 1556. godine između ostalih i spahiluk Varjaš.[1] Srpski stanovnici sa popom zapisani su u Katastigu manastira Pećke patrijaršije 1660. i 1666. godine. Po carskom revizoru Banata Erleru 1774. godine u Varjašu, mestu u Sentandraškom okrugu, živi izmešano stanovništvo Srba i Rumuna.[2] Nemci su kolonizovani od 1786. godine. Svaka nacija je tokom 19. veka imala svoju ulicu: Vlaška, Srpska i Centralna (nemačka). Mitropolijski popis iz 1865. godine pokazuje da u mestu tada 1.914 pravoslavnih Srba, a Rumuni se ne pominju; nije još izvršena podela. To je nadaleko cenjena parohija prve klase. Između dva popisa 1847. i 1867. godine, primećuje se opadanje broja stanovnika: sa 2.112 spao je na 1.911 pravoslavnih duša. U Varjašu se pominju najviđeni meštani kao kupci jedne knjige 1847. godine:[3] Radovan Milutinović knez, Jovan Milovanov i Jovan Stepanov - uškuti (porotnici), Jovan Marić sirotinjski otac (staratelj siročadi), Teodor Miladinović učitelj, pop Arsenije Nikolić paroh, pop Pavel Ivković administrator i katiheta, Jovan Župunski epitrop, Janat Cocija crkveni sin (crkvenjak) i Todor Nedeljković krojač.

Oglas Srpske štedionice u Varjašu sa početka 20. veka

Kao pretplatnik jedne knjige javlja se u Varjašu 1870. godine Pera Ivković svršeni pravnik, sin paroha. Pet godina kasnije, 1875. godine pretplatnik novosadskog lista "Glas naroda" bio je Jovan Forović iz Varjaša. Taj zemljeposednik varjaški Forović je ostao upamćen po tome što je 1864. godine, besplatno na svojoj lađi, niz Dunav preselio Maticu srpsku, iz Pešte u Novi Sad. Bio je do svoje smrti 1901. godine redovan član Matičin.[4] Srpske čitaonica u Varjašu se pominje kao aktivna 1904. godine. Postojala je 1905. godine "Varjaška Srpska štedionica deoničarsko društvo", na čijem čelu su bili: upravitelj Mladen Ćirićan, blagajnik Radovan Beljin i knjigovođa Stanimir Milutinović.[5]

Kada je umro početkom 1901. godine Svetozar Miletić, Srbi Varjašani su u okolini prednjačili po iskazanom pijetetu. Stiglo je listu "Zastavi" u Novi Sad iz tog sela nekoliko brzojava, i to od: Miletićevog ujaka Joce, Varjaške srpske štedionice, Srpske crkvene opštine, Čitaonice u Varjašu i grupa žitelja - Jovana Stojanovića, Borislava Firiđhazija i Milana Pavlovića.[6]

Godine 1905. Varjaš je velika opština u Vinganskom srezu. Tu živi 4.961 stanovnik u 855 domova, a Nemci su u većini. Srba ima 1.909 pravoslavnih duša (ili 38%) sa 328 kuća. Od srpskih javnih zdanja pominju se pravoslavna crkva i dve narodne škole. Mesto ima dobre komunikacije sa svetom, pored PTT infrastrukture ima i željezničku stanicu.[7]

Dana 29. aprila 1930. godine izbio je veliki požar u Varjašu, koji se nalazi blizu državne granice. U vatri je uništeno 6 kuća i 12 zgrada, a 15 porodica je izgubilo krov nad glavom. U gašenju su učestvovali vatrogasci iz osam okolnih mesta. Šteta je bila procenjena na 10 miliona leja, jer je stradala velika količina žita.[8]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Varjaš imalo je 4.048 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika stagnira.

Selo je nekada bilo višenarodno, što je i danas, ali su nekad malobrojni Rumuni postepeno postali većina. Mesni Srbi su danas malobrojniji neko nekada. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:

Godina popisa 1910. god. 1992. god. 2002. god.
Ukupno st. 4.400 4.030 4.048
Srbi 1.893 (43,0%) 737 (18,3%) 502 (12,4%)
Rumuni 13 (0,2%) 2.489 (61,8%) 2.771 (68,5%)
Nemci 2.370 (53,9%) 69 (1,7%) 34 (0,8%)
Mađari 112 (2,5%) 443 (11,0%) 379 (9,4%)
ostali 12 (5,1%) 292 (7,2%) 362 (8,9%)

Religija[uredi | uredi izvor]

Prvu varjašku crkvu predanje pominje tek u drugoj polovini 16. veka, i tokao pleteru, na oko 300 m istočno od sadašnje. Podataka o mesnim sveštenicima ima iz 1660, zatim 1666, a o crkvi tek iz 1758. godine: posvećena Prenosu moštiju Svetoga Oca Nikolaja, bila je od cigala, sa dvoja vrata i šest prozora, pokrivena šindrom, patosana daskom; imala je toranj od drveta, a u unutrašnjosti - templo od dasaka i dvadesetak ikona. Prilikom ušorenja sela porušena je ta, mahom već dotrajala crkva; mesto gde se nalazila obeleženo je piramidom sa krstom pri vrhu, koju meštani zovu Crkvicom.[9]

Parohijsko zvanje je osnovano 1768. godine, i matične knjige se vode u Varjašu od 1769. godine. Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir tu su bila četiri sveštenika. Parosi, pop Mihail Nikolić (rukop. 1764), pop Jevtimije Popović (1788), kapelan pop Maksim Milutinov (1791) i đakon Arsenije Nikolić (1791) znali su srpski i rumunski jezik. U mestu je 1846. godine bilo 2.112 parohijana, a parosi su bili stari pop Arsenije Nikolić i Pavel Joković.[10] Ugarsko ministarstvo veroispovesti i javne nastave dotiralo je 1870. godine crkvenoj opštini u Varjašu 250 f. za kupovinu parohijskog doma. Stari varjaški paroh protojerej Pavle Ivković umro je decembra 1887. godine sa 84 godine života, u mestu. Bio je rodom iz Novog Sada, i posle 16 godina učiteljevanja u Futogu, Staroj Palanci i Aradu, bio je u Varjašu rukopoložen za sveštenika. Bio je varjaški paroh 44 godine i konzistorijalni "prisednik" (član).[11] U Varjašu je 1898. godine od strane eparhije određeno da ima dve parohije, obe četvrte platežne klase. Ivkovićev kolega, takođe starac od 80 leta pop Zaharije Stojanović 1899. godine je obeležio 52 godine svešteničke službe.[12] Januara 1891. godine raspisan je stečaj za paroha u drugoj varjaškoj parohiji. Septembra iste godine biran je novi kapelan. Ta crkvena opština je smatralo se 1893. godine, bila jedna od najbogatijih u temišvarskoj eparhiji. Varjaš početkom 20. veka ima srpsku crkvenu opštinu, skupština je redovna pod predsedništvom Luke Lepojevog. Parohija je najviše prve platežne klase, ima parohijski dom i parohijsku sesiju koja iznosi 30 kj. zemlje. Postoji srpsko pravoslavno groblje, a crkveno-opštinski posed je od 17 kj. zemlje. Godine 1907. u Varjašu je bio sveštenik Aleksandar Grujić rodom iz Temišvara[7], koji je još 1892. godine bio potvrđen za kapelana, kada je došao iz Rudne. Grujić je 1909. godine uplatio za Srpski učiteljski konvikt u Novom Sad, članarinu 100 kruna.

Sadašnje crkveno zdanje, jedno od najprostranijih među srpskim pravoslavnim crkvama u Rumuniji, počelo se graditi 1823. godine; crkva je osvećena 1827. godine, posvećena prazniku Letnjem Svetom Nikoli. Ikonostas je rađen 1861—1862. godine, od strane ikonopisca Nikole Aleksića. Sam templo su rezbarili čuvena braća Janić, a pozlatio zlatar Nikola Derešće. Solidno građena, crkva je dobro odolevala vremenu. Građevinski radovi u varjaškoj crkvi izvođeni su 1897. godine, sa odobrenjem eparhijskih vlasti. Opsežnija opravka preduzeta je tek 1909. godine: ikonostas je očišćen, svod nad solejom preslikan, lađa crkve ponovo molovana; toranj je pokvaren i nov podignut po nacrtu arhitekta Momčila Tapavice. Zgrada je sada u dobrom stanju, ima spolja oblik lađe, unutra oblik krsta, lučnu oltarsku apsidu i visoki toranj u nastavku pronaosa. Na zapadnoj fasadi istavljene su dve spomen-ploče sa imenima Srba meštana poginulih u svetskim ratovima. U tornju postoje četiri zvona i satni mehanizam.

Najstarija bogoslužbena knjiga je Četvoroevanđelje štampano 1562. godine u manastiru Mrkšina Crkva; ostale su većinom iz 18. i 19. veka.

Godine 1935. varjaško "Pevačko društvo 'Orao'" je nakon posete Oplencu i mauzoleju Karađorđevića, održalo u Beogradu koncert, zajedno sa drugim srpskim društvima iz Rumunije.[13]

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Osnovna škola u Varjašu je registrovana 1753. godine. Pominju se 1793. godine srpska i nemačka škola. Kupac jedne knjige iz Varjaša je 1824. godine bio Sima Milinković učitelj (to i 1827).[14] Prvi zvaničan podatak o srpskoj narodnoj školi je iz 1846. godine, kada istu pohađa 76 učenika, kojima predaje učitelj Teodor Miladinović. Posle podržavljenja narodnih škola 1877. godine, ona u Varjašu ostaje po karakteru ista - srpska veroispovedna. Zbog povećanja broja đaka, kojih po zakonu dolazi po 80 na jednog učitelja, morao se povećavati broj "škola" - odnosno razreda. To je vodilo varjašku opštinu do osiromašenja. Postavljen je 1866. godine za varjaškog učitelja Aleksa Arnovljanović. Završio je četiri razreda gimnazije i Somborsku preparandiju. Proglašen je za kvalifikovanog učitelja u seoskoj osnovnoj školi.[15] Septembra 1882. godine bila je postavljena kao privremena pripravnica učiteljica Milana Kirović. Varjaški školski odbor je raspisao januara 1883. godine stečaj za slobodna mesta učitelja i učiteljice, sa osnovnom platom od 300 f. godišnje. U srpskoj školi u Varjašu 1883. godine kao privremena učiteljica i pretplatnik "Školskog lista" postavljena je Sofija Novković.[16] Te godine je bio raspisan konkurs za jednog učitelja u Varjašu, koji nije prethodne godine primljen. Postavljen je onda pripravnik Kosta Petrović kao privremeni. Novembra 1884. godine izdati su dotad privremenim učiteljima dekreti. Godine 1894—1898. u Varjašu je učitelj Kosta Vujković. On je bio perovođa mesnog Školskog odbora 1897. i 1898. godine kada je raspisan stečaj za "novoustanovljeno" mesto učitelja. Ponuđena osnovna plata iznosila je 300 f. godišnje. Eparhijski školski savet je 1907. godine, dozvolio da se jedno traženo učiteljsko mesto ukine, a istovremeno dva nova mesta sistematizuju. Učiteljsko telo varjaško činili su 1907. godine učitelji: Petar Lekić rodom iz Bavaništa (1900. dobio dekret, bio do penzionisanja 1907), Ljubica Petković rodom iz Pančeva (tu je godinu dana) i Julijana Čabdarić učiteljica i zabavilja, rodom iz Sombora (služi tu već jednu godinu). Zabavište tada pohađa 76 malih đaka, redovnu nastavu prati 195 učenika, a u nedeljnu školu ide 79 učenika starijeg uzrasta. U tuđe škole u mestu odlazi devetoro srpske dece.[7] Četvrta varjaška škola je pripremana 1908. godine za otvaranje. Učitelj varjaški je 1907. godine postao Stanimir Teodorović, došao na mesto učiteljice Petković. Teodorović je ostao u mestu i nakon Prvog svetskog rata i razgraničenja, gde je i umro 1929. godine. Kada je 1918. godine zadesila velika glad Hercegovinu, posredstvom pravoslavne crkve i humanih društava, slata su deca u Banat i razmeštana kod imućnih porodica na oporavak. Jedna grupa te dece je bila raspoređena u Varjašu, od kojih jedna devojčica od pet godina Bosa, data je starom varjaškom učitelju Todoroviću, da se brine o njoj. Nije se znalo odakle je i ko su joj bili roditelji. Kada je 1929. godine staratelj inače samac umro, ostala je ona bez ikog svog u Varjašu, koji je tada već ostao u drugoj državi, Rumuniji. Naredne 1908. godine umesto penzionisanje učiteljice Sofije Vujičić, postavljena je kao privremena Zorka Šajković. Srpsko pravoslavno zabavište pominje se 1912. godine, a u njemu radi zabavilja udovica Milica Maletaški.

Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Vreme", Beograd 6. januar 1941. godine
  2. ^ J.J. Erler:"Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
  3. ^ Aristid Nikolić: "Bogomoljka - vesela igra...", Segedin 1847.
  4. ^ "Srpski sion", Karlovci 1901. godine
  5. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  6. ^ "Zastava", Novi Sad 1901. godine
  7. ^ a b v Mata Kosovac, navedeno delo
  8. ^ "Vreme", Beograd 1. maj 1930. godine
  9. ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
  10. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
  11. ^ "Školski list", Sombor 1888. godine
  12. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
  13. ^ "Politika", Beograd 1935. godine
  14. ^ Vuk St. Karadžić: "Narodne srpske pesme", Lajpcig 1823-1824. godine
  15. ^ "Školski list", Sombor 1866. godine
  16. ^ "Školski list", Sombor 1884. godine

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Ikona za klice

Ovaj članak vezan za naselja u Rumuniji je klica. Možete doprineti Vikipediji tako što ćete ga proširiti.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Варјаш&oldid=27631751”