Vladimir Budisavljević
Vladimir Budisavljević | |
|---|---|
| Datum rođenja | 1864. |
| Datum smrti | 1942. |
Vladimir plemeniti Budisavljević Prijedorski, (Zadar, 3. januar 1864 — Dudik kod Vukovara, 19. avgust 1942) bio je diplomata Austrougarske, od 1919. u diplomatiji Kraljevine SHS, potom Kraljevine Jugoslavije. Potiče iz ugledne srpske, ličke, vojničke porodice Budisavljević, i to iz onog ogranka familije, koji je nosio plemićki pridjevak Prijedorski. Vladimir je na položaju diplomatskog konzula izdejstvovao da Ivo Andrić bude primljen u diplomatsku službu.
Porodica[uredi | uredi izvor]
Otac mu je bio Emanuel Budisavljević, a majka Amelija Negrina je bila ćerka načelnika Ravene. Bio je oženjen Slovenkom Vilmom Hribovšek, porijeklom iz Celja, rođenom 1870. u Klauzenburgu (Kluž — Rumunija, Transilvanija, danas Kluž-Napoka). Njen otac bio je general i komandant žandarmerije, zadužen za cjelokupnu oblast Dalmacije. Iz braka s Vilmom Vladimir je imao dvoje djece, ćerku Danicu, rođenu 7. juna 1894, i sina Emanuela (po talijanizovanoj verziji djedovog imena Manojlo), rođenog 24. jula 1894. na Cetinju. Ćerka je bila udata za Arsu Martinovića, apotekara iz Peći, dok je sin otišao u Beč na studije medicine. Sinovljev životni put umnogome je uticao na sudbinu cijele familije, oca, majke, supruge i sina.
Školovanje i karijera[uredi | uredi izvor]
Gimnaziju je završio u Kotoru 1882, studije prava je završio na Univerzitetu u Beču 1886. Po povratku sa studija, ugledavši se na oca, visokog državnog službenika Dalmacije u Kotoru, stupa u državnu službu u namjesništvu u Zadru i Kotoru, gdje je 3-4 godine radio u svojstvu sudskog pripravnika, da bi po polaganju političko-administrativnog ispita bio unapređen u čin kotarskog povjerenika. Nakon jednogodišnje prakse u sudu Vladimir je u Ministrastvu spoljnih poslova u Beču položio ispite za konzula u diplomatskoj i konzularnoj struci. 1918. je imao 18 godina radno staža, od kojih je šest i po godina radio kao sekretar Austrougarskog poslanstva na Cetinju, gdje se susreo i s kasnijim kraljem Petrom I, a ostalih jedanaest i po godina provodi u svojstvu vicekonzula i konzula u Beogradu, Nišu, Vidinu, Jedrenu, Skoplju, Draču i Bariju u Italiji.
Za vrijeme službovanja u Srbiji između 1897. i 1904. godine dva puta je odlikovan, i to Takovskim ordenom četvrtog reda i Ordenom Svetog Save trećeg stepena. Potom mu je Austrougarska monarhija 1907. povjerila službu u Boki Kotorskoj, gdje provodi 12 godina u vremenu nategnutih odnosa između Beča i Beograda, u vrijeme aneksione krize, Carinskog rata i balkanskih ratova. O svom radu u Boki Vladimir navodi sljedeće:
Moj skroman rad za dobro naroda bokeškog bio je priznat time što sam od skoro svih bokeških općina bio imenovan počasnim građaninom i što je cijela Boka Kotorska nekoliko mjeseci poslije sloma Austrije pismeno, jednodušno izjavila neograničeno povjerenje za dugogodišnji moj trud i rad.
Tokom školovanja u Kotoru Vladimir je bio jedan od osnivača i članova ilegalne đačke družine Branko Radičević. Pored njega najaktivniji članovi bili su: Ljuba Jovanović, Božidar Perazić, Filip Kovačević, Danilo Živaljevi, Petar J. Sundečić, Vaso Franičević, Antun Fabris i Andrije Rađenović. Do svoje 34. godine, sedam godina proveo je u svojstvu dvorskog savjetnika. Bio je mnogojezičan te je pored srpskog govorio i njemalki, francuski i italijanski, dok se služio mađarskim, bugarskim, španskim i turskim. Sastavio je komparativnu zbirku poslovica na četiri jezika, no to djelo ostalo je nedovršeno.
Incident sa sinom[uredi | uredi izvor]
Tri godine je bio uklonjen iz Boke u Beč zbog incidenta sa sinom. Stavljen je pod politički nadzor i procesuiran kao tobožnji učesnik pri bjegstvu sina jedinca iz vojne službe, koji je 7 mjeseci čamio u vojnim tamnicama usljed denuncijacije jednog podmićenog Arbanasa. On se pred vojnim sudom zakleo da ga je gledao u Draču, gdje se kao srpski oficir bori protiv Austrije. Nakon rata Vladimir je primljen u Ministarstvo inostranih djela Kraljevine SHS i ubrzo po prijemu postavljen za konzula u Gracu. Obratio se regentu Aleksandru Karađorđeviću pismom iz Graca 1921. godine. U njemu se poziva na Ljubu L. Jovanovića, a zatim navodi da mu je dr Srđan Budisavljević brat od strica.
Poznanstvo sa kraljem Petrom[uredi | uredi izvor]
Obratio se pismom i kralju Petru. Na Cetinju ga je upoznao kao princa Petra, dok je bio sekretar Austrougarskog poslanstva. Podsjeća ga na dva susreta prije 30 i više godina. U pismu, između ostaloga piše:
Početkom 1890-ih imao sam opet tu rijetku sreu, da sa cijelom svojom porodicom putujem iz Kotora do Senjske rijeke zajedno sa Vašim Veličanstvom i zlatnom dječicom vašom. Pri rastanku opraštajui se od nas Vaše je Veličanstvo blagoizvoljelo blagosiljati i poljubiti moju tada sitnu dječicu, te osloviti me sa sljedeim riječima, koje sam vječito zapamtio i zlatnim slovima u dušu svoju zarezao: Gospodine Budisavljeviću, ja se zbog vaspitanja dece selim u Švicarsku, Vi ste mlad čovek koga čeka lepa budunost, Vi nećete valjda kroz celi vaš život od siromašnog knjaza Petra nikad ništa trebati, ali pošto se nikad ne zna šta nosi dan, a šta noć, mogla bi doi ipak zgoda da za Vas ili za Vašu djecu štogod učinim, nastupi li takva prilika obratite se meni, naći ete u meni staro prijateljsko srce.
Veza sa Ivom Andrićem[uredi | uredi izvor]
Vladimir je riješio Andrićev položaj u jugoslovenskoj diplomatiji. Andrić je diplomatsko službovanje započeo 1920. mijenjajući nekoliko mjesta na početku karijere pa je tako u Trstu radio do 1923, a onda je kraljevskim ukazom od 12. januara 1923. premješten iz Trsta u Konzulat Kraljevine SHS u Grac. Kako je Andrić bio nekvalifikovan za mjesto vicekonzula, u kom zvanju je Andrić radio, našao se na udaru novih propisa državnim službenicima pa je 31. decembra otpušten iz službe. Na intervenciju i molbu konzula Vladimira Budisavljevića, Andriću je omogućeno da ostane na radu u konzulatu (prvo) u zvanju dnevničara, kao činovnik druge kategorije. Tada je Andriću ostao još jedan ispit do izrade doktorskog rada i Vladimir procjenjuje da mu je potrebno još četiri mjeseca da stekne doktorat i punu kbalifikaciju za činovnika prve kategorije. Andrić brani doktorat u Gracu 1924. Andrićevu molbu Vladimir, koji mu je bio pretpostavljeni, podržava i tako što posebno hvali dotadašnji Andrićev rad. Piše Ninčiću, ministru spoljnih poslova, da je Andrić odličan činovnik, koji može samo da bude na diku konzularnoj struci i na korist državi i narodu.
Prijateljstvo sa Mitrofanom Banom[uredi | uredi izvor]
Mitrofan Ban u svojim memoarima[1] piše:
Mi smo, istog dana, vaporom otputovali iz Kotora za Beč. Na parobrodu Panonija, za Erceg Novi putovahu dva moja stara prijatelja - kotorski politički poglavar, plemić prijedorski gospodin Vladimir Budisavljević i načelnik ercegnovski gospodin Jevto Gojkovi. S prvim, g. Budisavljevićem, poznavao sam se odavno jer je on šest godina živio na Cetinju u Legaciji austro-mađarskoj kao činovnik, te smo, za to vrijeme, često zajedno društvo provodili... Posjetio me poglavar plemić Vladimir Budisavljević sa ženom, djecom, majkom, bratom i snahom... Sjutradan, 16 učinio sam posjetu načelniku Jevtu Gojkoviu, poglavaru Budisavljeviću...
Penzionerski dani u Vršcu i tragični kraj porodice[uredi | uredi izvor]
Po penzionisanju, Vladimir se sa suprugom Vilmom vraća u Jugoslaviju i 1926. godine doseljava se u Vršac, granično mjesto prema Rumuniji. Žena mu je rođena u Rumuniji pa su izabrali Vršac, da budu i u Jugoslaviji i blizu Rumunije. Sin Emanuel — Mane već je započeo ljekarsku karijeru u Vršcu, gdje je cijela porodica bila veoma cijenjena. Početkom rata svi sele u Srijemsku Mitrovicu gdje su od ustaša uhašeni i otac Vladimir i sin Mane. Strijeljani su na Dudiku kod Vukovara 1942. godine od ustaša na Preobraženje, 19. avgusta. Manetova majka Vilma i žena Frida deportovane su u Jasenovac. Vilma je ubijena u svojoj 72. godini, iako se njemački general Edmund Glez fon Horstenau kod Ante Pavelića zalagao za njeno oslobođenje. Jertva joj je bila Dijana Budisavljević i vjerovatno je ona inicirala angažovanje nacističkog generala oko Vilminog spašavanja. Supruga Frida je umrla 1945. u Srijemskoj Mitrovici.[2]