Gazni
| Gazni arap. غزني | |
|---|---|
 Minaret u Gazniju | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Avganistan |
| Provincija | Gazni |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2019. | 270.000 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 33° 33′ 00″ S; 68° 25′ 00″ I / 33.55° S; 68.416667° I |
| Aps. visina | 2.219 m |
  Gazni Gazni na karti Avganistana | |
Gazni (pers: غزني), pre poznat kao Gaznin (غزنين) i Gazna (غزنه), grad je u centralnom Avganistanu koji broji oko 270.000 stanovnika. Grad se nalazi na 2.219 metara nadmorske visine, 150 kilometara južno od Kabula. Glavni je grad provincije Gazni.
Gazni (čije ime u doslovnom prevodu znači „dragulj”) antički je grad sa bogatom istorijom. Citadela i minareta Gazni, palata sultana Masuda III i druge kulturne tekovine privlačile su mnoge turiste i arheologe vekovima. Organizacija ISESKO proglasila je Gazni 2013. godine islamskim gradom kulture.[1]
Tokom razdoblja pre dolaska islama, područje Gaznija naseljavala su mnoga plemena koja su praktikovala različite religije, poput budizma i hinduizma.[2] Arpski muslimani su predstavili islam gradu u 7. veku n. e. Njih je sledila dinastija Samanida u 9. veku. Tokom sledećeg veka, vladar Sebuk-Tegin proglasio je Gazni glavnim gradom novonastalog Gaznavidskog carstva. Pod vladavinom Gurida, grad je bio uništen, ali je kasnije obnovljen. Gazni je činio deo raznih regionalnih sila, uključujući Timuride i Delhijski sultanat. Naselje kasnije preuzima Hotakijsko carstvo, koju sledi Duransko carstvo i na odnosno moderni Avganistan. U 19. veku, tokom Prvog anglo-avganistanskog rata, britansko-indijske snage delimično razaraju Gaznu.
Vlada Avganistana trenutno obnavlja grad u spomen na doba Gaznavida i Timurida kada je grad predstavljao sam centar islamske civilizacije.[3] Avganistanske nacionalne sigurnosne snage (ANSF) uspostavile su baze kako bi se suprotstavili pobuni Talibana. Međutim, avgusta 2018, grad je postao središte Bitke kod Gaznija gde su Talibani uspeli da na kratko okupiraju grad i preuzmu kontrolu nad većim delom okoline.
Gazni je trgovačko i tranzitno središte srednjeg Avganistana. Samo poljoprivreda koristi oko 28% zemljišta i predstavlja važnu privrednu granu Gaznija.[4] U pogledu izgradnje, netaknuto zemljište (33%) neznatno nadmašuje stambeno područje (31%).[4]
Populacija Gaznija znatno je porasla, sa 143.379 stanovnika 2015.[5] do 270.000 stanovnika 2018. godine. Razlog za tako veliki priliv stanovnika su izbeglice, koje su dolazile iz ratom zahvaćenih prostora.[6] Grad poseduje četiri upravne četvrti (nahije) i zauzima ukupnu površinu od 3.330 hektara.[4] Ukupan broj prebivališta u Gazniju iznosi 15.931.[4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Gazni je bio jedan od važnih gradova Horasana. Bio je glavni grad Gaznavidskog carstva (962. do 1187). Mahmud Gazni je 962. osnovao veliko carstvo, koje je trajalo preko 200 godina. Grad Gazni je postao bogata prestolnica ogromnog carstva, koje je obuhvatalo današnji Avganistan, Pakistan, većinu Irana i delove severozapadne Indije. Posle pada carstva vladali su gaznavidski sultani. Najznačajniji mauzolej je sultana Mahmuda Gaznija, osnivača velikoga carstva. Drugi mauzoleji imaju grobove pesnika i naučnika, kao npr. grob Al-Birunija.
Jedine ruševine starog Gaznija liče na arhitektonsku formu dve kule visoke oko 43 metra i razmaknute 365 m. Prema zapisima kule je sagradio Muhamed Gazni i njegov sin. Tokom Prvog anglo-avganistanskog rata grad su zauzele britanske snage 23. jula 1839. u bici kod Gaznija. Gazni je čuven i po minaretima, koji su građeni po zvezdanom planu. Potiču iz sredine 12. veka i jedini su preživeli elementi džamije Bahramšaha. Strane su ukrašene geometrijskim oblicima. Gornja sekcija minareta je oštećena ili uništena. Tokom 1960ih otkrivena je 15 m visoka statua Bude, koja je bila okružena praznim stupovima, koji su nekad držali redove malih Buda. Delovi ženske Bude su ukradeni. Tokom 1980ih stvorena je zaštita, ali pokradeni su drveni držači, pa je zaštita uklonjena. Avganistanski građanski rat i sukob talibana i Severnog saveza ugrozio je preostale spomenike Gaznija.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Klima[uredi | uredi izvor]
Gaznijeva klima je prelaz između stepske klime i umerenokontinentalna klime. Prisutne su hladne, snegovite zime i topla, suva leta. Padavina je malo i uglavnom ih ima zimi (u vidu snega) i proleću.
| Klima Ghazni | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 16,0 (60,8) |
17,8 (64) |
24,8 (76,6) |
28,0 (82,4) |
33,0 (91,4) |
36,3 (97,3) |
36,7 (98,1) |
35,6 (96,1) |
32,5 (90,5) |
29,9 (85,8) |
21,2 (70,2) |
16,6 (61,9) |
36,7 (98,1) |
| Maksimum, °C (°F) | 0,6 (33,1) |
2,3 (36,1) |
10,0 (50) |
18,0 (64,4) |
23,7 (74,7) |
29,2 (84,6) |
30,8 (87,4) |
30,5 (86,9) |
26,5 (79,7) |
19,0 (66,2) |
12,6 (54,7) |
5,4 (41,7) |
17,38 (63,29) |
| Prosek, °C (°F) | −5,9 (21,4) |
−4,4 (24,1) |
3,8 (38,8) |
11,0 (51,8) |
16,3 (61,3) |
21,4 (70,5) |
23,3 (73,9) |
22,2 (72) |
16,9 (62,4) |
10,3 (50,5) |
4,0 (39,2) |
−1,8 (28,8) |
9,76 (49,56) |
| Minimum, °C (°F) | −10,6 (12,9) |
−9,0 (15,8) |
−1,5 (29,3) |
4,2 (39,6) |
8,1 (46,6) |
12,4 (54,3) |
15,1 (59,2) |
14,1 (57,4) |
8,3 (46,9) |
2,2 (36) |
−2,5 (27,5) |
−6,6 (20,1) |
2,85 (37,13) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −33,5 (−28,3) |
−29,2 (−20,6) |
−17,5 (0,5) |
−5,8 (21,6) |
0,0 (32) |
5,0 (41) |
7,7 (45,9) |
2,0 (35,6) |
−3,5 (25,7) |
−6,0 (21,2) |
−13,8 (7,2) |
−33,2 (−27,8) |
−33,5 (−28,3) |
| Količina padavina, mm (in) | 40,2 (1,583) |
53,9 (2,122) |
70,9 (2,791) |
49,9 (1,965) |
19,7 (0,776) |
1,9 (0,075) |
14,1 (0,555) |
4,7 (0,185) |
0,5 (0,02) |
4,1 (0,161) |
11,3 (0,445) |
25,8 (1,016) |
297 (11,694) |
| Dani sa kišom | 1 | 2 | 7 | 9 | 6 | 1 | 3 | 2 | 0 | 1 | 2 | 1 | 35 |
| Dani sa snegom | 6 | 7 | 4 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 5 | 24 |
| Relativna vlažnost, % | 68 | 72 | 64 | 55 | 43 | 36 | 43 | 39 | 35 | 42 | 52 | 60 | 50,8 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 175,3 | 174,8 | 227,6 | 258,6 | 314,3 | 346,2 | 353,2 | 341,8 | 324,5 | 293,9 | 256,4 | 194,6 | 3.261,2 |
| Izvor: NOAA (1958–1983)[7] | |||||||||||||
Demografija[uredi | uredi izvor]
Populacija grada naglo je porasla, sa 143.379 u 2015. do 270.000 u 2018. godini zbog velikog priliva migranata. Godine 2015, grad je brojao 15.931 domaćinstava.
Stanovništvo je multietničko — otprilike 50% stanovnika čine Hazari, 25% su Uzbeci i Tadžici, a 25% je Paštuna. Zabeležen je i mali broj Sikija i Hindusa.[8][9]
Infrastruktura[uredi | uredi izvor]
Transport[uredi | uredi izvor]
Aprila 2012, guberner Gaznija, Musa Kan Akbarzada, oložio je kamen temeljac na Gaznijev aerodrom. Posao je započet kasnije te godine, a radovi su bili pod nadzorom generalnog direktora i inženjea Ahmada Vali Tavakulija.[10]
Grad se nalazi pored avganistanskog glavnog auto-puta koji povezuje glavni grad Kabul i Kandahar na jugu. Postoje i putevi koje vode do Gardeza i ostalih okolnih sela kao i do Hazardžata na severozapadu.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
U gradu se nalazi nekoliko osnovnih škola. OŠ Jahan Malika je škola samo za devojke, sa preko 5.000 učenika i 150 nastavnika. Škola „Nasvan Šaher Kohna”, koja je takođe namenjena samo za devojčice, ima preko 3.000 studenata.
Gradovi pobratimi[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Ghazni To Be Islamic Capital Of Culture”. RadioFreeEurope/RadioLiberty. Pristupljeno 31. 3. 2018.
- ^ Richards, J.F. (1974). „The Islamic frontier in the east: Expansion into South Asia”. Journal of South Asian Studies. 4 (1): 91—109. doi:10.1080/00856407408730690.
- ^ Saifullah Mafto, ur. (13. 6. 2012). „Work on Ghazni Islamic Culture Centre starts”. Pajhwok Afghan News (PAN). Arhivirano iz originala 3. 6. 2013. g. Pristupljeno 13. 6. 2012.
- ^ a b v g The State of Afghan Cities Report 2015. Arhivirano iz originala 31. 10. 2015. g. Pristupljeno 20. 10. 2015.
- ^ The State of Afghan Cities Report 2015. Arhivirano iz originala 31. 10. 2015. g. Pristupljeno 21. 10. 2015.
- ^ Afghan City Gauges Toll After Taliban Siege . Wall Street Journal.
- ^ „Ghazni Climate Normals 1958-1983”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 17. 2. 2013.
- ^ „UNHCR Sub-Office Central Region, District Profile” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 28. 9. 2007. g. Pristupljeno 15. 7. 2007.
- ^ „2003 National Geographic Population Map” (PDF). Thomas Gouttierre, Center For Afghanistan Studies, University of Nebraska at Omaha; Matthew S. Baker, Stratfor. National Geographic Society. 2003. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 02. 2008. g. Pristupljeno 11. 4. 2011.
- ^ Mirwais Himmat, ur. (11. 4. 2012). „Ghazni to have first-ever international airport”. Pajhwok Afghan News (PAN). Arhivirano iz originala 18. 05. 2012. g. Pristupljeno 8. 6. 2012.
- ^ Sister Cities International Arhivirano 2008-10-07 na sajtu Wayback Machine
- ^ Co Giżycko łączy z Ghazni? Arhivirano 2013-11-11 na sajtu Wayback Machine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Mapa okruga Gazni
- Veb-sajt ghazni.info Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. februar 2021)
- Veb-sajt ghazni.org
- Pogled na enciklopediju o Gazniju iz 1911.
- The City Of Ghazni na sajtu Wayback Machine (arhivirano 2008-03-13)
- „Ghazni”. Islamic Cultural Heritage Database. Istanbul: Organisation of Islamic Cooperation, Research Centre for Islamic History, Art and Culture. Arhivirano iz originala 15. 6. 2013. g.
- ArchNet.org. „Ghazni”. Cambridge, Massachusetts, USA: MIT School of Architecture and Planning. Arhivirano iz originala 5. 5. 2008. g.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
