Gareva

Gareva
Crkva sv. Save Gareva
Administrativni podaci
Država	Bosna i Hercegovina
Entitet	Republika Srpska
Opština	Gacko
Stanovništvo
— 2013.	187
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 06′ 14″ S; 18° 36′ 19″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Gareva Gareva na karti Bosne i Hercegovine

Gareva je naseljeno mjesto u opštini Gacko, Republika Srpska, BiH. Prema popisu stanovništva iz 1991. u naselju je živjelo 187 stanovnika.

Geografija

Gareva se nalazi na stjenovitoj niskoj ivici uz obod gornjeg dijela Gatačkog polja, jugoistočno od Gacka, na 43°06′14″ SGŠ i 18°36′19″IGD. Nekadašnji naziv sela bio je  Ponori, vjerovatno do 15. vijeka, kada je voda iz gatačkog jezera oticala rijekom Mušnicom u pećinu između Velike Gareve i Gornjih Dobrelja.

Klima sela je kontinentalna sa oštrim dugim zimama, toplim ljetima i kratkim i kišovitim, slabo izraženim prelaznim dobima.

Tipičan je kraški reljef, sa svim svojim podzemnim i površinskim oblicima. U okolini sela su planine Orlosjedina, Jelovac, Kosovi vrh, Vjetrno, Kapić; brda Oblo Brdo, Pješčato Brdo, Klenova Kamenica, Oštra Glava, Gat, Okolišta, Meteriz, Velika Ladnica, Gradac, Dizdaruša. Najbliža naselja su: Samobor, Dobrelji, Pusto Polje, Galešina, Đurđev Do, Žarkova strana. Najbliža vrela su Ljeljenak, Ulice, Spila, Vukove Bare, Joštak, Zminac, izvor u pećini između Velike Gareve i Gornjih Dobrelja. U blizini sela je i dosta pećina: Torak u Dubravi, pećina u Kozjoj peći, pećina na Jelovcu, pećina u Ivovoj rupi, pećina u Ravnima, pećina između Gareve i Gornjih Dobrelja, u literaturi poznata kao Garevska, mada je narod ovih i okolnih sela naziva Dobreljskom, a Garevskom se naziva pećina u Garevi, pećina strmih visokih strana, ali bez svoda. U podnožju strana postoje proširenja. Dno ove pećine prekriveno je plodnom zemljom pa se tu najčešće uzgaja krompir. U pećinu između Gareve i Gornjih Dobrelja otiče voda Ljeljenačkog potoka. Nedaleko od sela nalazi se i jama, u narodu poznata kao Jametina.

Istorija

Selo je struju dobilo 1968, a vodu 1993. Do tada su korištene čatrnje, i rijetko je bilo da kuća nema čatrnju. Voda se donosila i sa brojnih vrela, najčešće sa Ljeljenka koji se nalazi blizu ceste, zatim iz pomenutog izvora u pećini između Gareve i Dobrelja, i sa Ulica. Za donošenje vode su korištena burila, drvene četvrtaste posude koje su se nosile na leđima. Čatrnje se i danas koriste za vrijeme ljetnih mjeseci kad nestane vode na vodovodu. U selu nikad nije bilo škole. Djeca su išla u školu u Samobor do 1914, kada je ova zatvorena, a potom u školu u Dobrelja (to su niži razredi osnovne škole), i u Avtovac (viši).

Prije je malo bilo onih koji su išli na dalje školovanje. Djeca, obično ženska, morala su ostajati kući da pomažu roditeljima, a i nije se imalo sredstava za slanje djece na dalje školovanje, ili se slalo samo jedno dijete, ono za koje se smatra da može najviše da postigne.

Gareva se dijeli na dva dijela – Velika i Mala Gareva, a međusobno su udaljene oko jedan kilometar (ili 5 minuta međusobno).

Pojedini izvori navode da je selo dobilo ime po plodnoj zemlji.

Zemlja je većinom u polju i razbacana oko kuća. Na vlažnijoj raste sijeno, a na suvljoj žito. Međutim, ranije su seljani obrađivali zemlju u brdu ili kosili na pogodnim dijelovima zemljišta, često jako daleko od kuće, pa se sijeno dogonilo na volovskim ili konjskim kolima. Zemlja se ranije obrađivala ralom, drljačom, gvozdenim plugom, a u današnje vrijeme obrada se vrši uz pomoć raznih poljoprivrednih mašina. Ova zemljoradnja u velikoj mjeri zavisila je (pa i danas zavisi) od stočara, zato što bi bez đubrenja ta zemlja davala dosta manje prinose. Zato se koristi stočno đubre, i to tako što su ljeti na jedan kraj njive postavljani torovi, pa pomjerani ka drugom kraju nakon nekog vremena. Isto tako, preko zime nagomilano đubre iz štala i izbi na kolima se izgoni i razbacuje po njivama. Žito se žanje kosom i srpom, vrše se konjima na guvnu. Samo se raž vrhla ručno jer je njena slama čuvana za pokrivanje (pošivanje) krovova. Danas gotovo da i nema koliba pod slamom – slama je zamijenjena crijepom ili salonitom, a sve su rjeđe i njive zasijane žitom. Ako se i sije, žito se kosi u travu, rijetko žanje.

Selo je naseljeno od davnina, o čemu svjedoči gradina u kružnom obliku – Crkvina, na kojoj se nalaze praistorijski ostaci – ruševine nekog starog vjerskog hrama. Veliki je broj kamenih ploča površine i do jednog metra kvadratnog, s usječenim kornišima, koje su slične onim u Trgovištima, a može biti da su i ove mogle odatle biti donesene. Bile su upotrijebljene za neku značajniju  građevinu, vjerovatno hram. Na Crkvini je nekropola od 46 stećaka, a sanduci liče na niske sarkofage. Na nekima je urađen krug, a većina ih je bez ikakvih ukrasa, i nisu svi jednako dobro obrađeni. Postavljeni su u pravcu sjeverozapad-jugoistok.

Mjesto i danas čuva sakralni kontinuitet jer se i danas tu sahranjuju Zimonjići i Stojanovići, iako se grobovi Bogdana Zimonjića, njegove supruge Janje i sina Stevana nalaze na groblju u Velikoj Garevi.

Na groblju na Crkvini interesantan je položaj grobova. Naime, većina ih je postavljena sa krstom ka zapadu, mada ima i onih čiji su krstovi okrenuti ka jugozapadu, a krst groba Toma Zimonjića, koji se nalazi van nove ograde groblja, okrenut je ka sjeveroistoku. Ovo je vjerovatno iz tog razloga što se na tom nepogodnom terenu nije dalo kopati, odozdo je dočekao stanac kamen koji nisu mogli da razbiju, tako da položaj ovih grobova znatno odstupa od tradicionalnog.

Crkvina u Garevi je nalazište iz praistorijskog, kao i rimskog doba u Garevi - praistorijska gradina iz bronzanog ili željeznog doba.

Na lokalitetu se nalazi nekoliko fragmenata rimske arhitekture u sekundarnoj upotrebi. U podnožju Crkvine ima dosta fragmenata rimske opeke.

Vojne postaje Rimske Imperije ostavile su vidnije i trajnije tragove u Trgovištima. Garevi, Jaseniku, Gacku, Gračanici, Gradini i u drugim mjestima duž Rimskog puta, kao i dijela puta koji se odvajao kod Panika i išao preko Gatačkog polja i preko Trgovišta za Nikšić.

Gradine kao praistorijski objekti jedinstveni su spomenici arhitekture. To su gradovi utvrđenja, na istaknutim i slabo pristupačnim terenima, u blizini vodenih izvorišta i tokova, odakle se moglo osmatrati i braniti i gdje je bilo moguće vođenje stočarskog života.

Gradine i gomile, koje masovno okružuju Gackonsko polje, istaknute po brežuljcima i uz samu ivicu polja, ostaci su praistorijskih stanovnika, koji su vrlo rano zasnovali život u planinskim predjelima.

Stevan Delić pišući o Gacku kaže da se od svih spomenika prošlosti najviše „ističu stare gradine, gomile i grobnice. Toga je sijaset rasuto po brdima i uzvišenim mjestima, da i putniku u oči udara.

Većina gradina sačuvala je osnovni kameni materijal u temeljima i suvozidinama, na osnovu čega se moće utvrditi obim naselja i kvalitet građenja.

Kamene nasipne gomile brojnije su od gradina i razmještene su „po brdima, glavicama, stranama i uzvišenijim mjestima“. Najviše ih je situirano sjeverno od Gacka u Površi od Javora  iznad Slivalja do Ponikava iznad Gacka. Ima ih dosta i uzdužnom pregradom od Gradine, pa Velikom gredom na Gelja ljut, Međuljiće, Zbornu gomilu, Pusto Polje, Dobrelja, Gat, i jugoistočno niz Grede i Ravni na Kazancima. Drugi pojas ide od Kazanaca na sjeveru: od Ravni na Garevu, Samobor, Lipnik, Jasenik, Miholjače i Ponikvama preko Gračanice do Golih brda (Velike gomile) u pravcu Javora i Brnjca.

Gomile su po veličini različite i narod to dovodi u vezu sa bogatstvom i jačinom plemena koje je gomilu podiglo. Po narodnom mišljenju, piše Delić, stari su bezvjernici, tako ih zovu, gomile dizali i na njima se bogu molili, pa ko je jači i bogatiji, toga je gomila veća. Ali ove gomile nisu sve u isto vrijeme i pri jednom pogrebu nastale, a nisu ni sve mrtvačke i prehistoričke.

Međutim, znamo da je u željeznom dobu na teritoriji Gacka živjelo ilirsko pleme Narense, a njihov plemenski centar bio je na Gatu. Doba metalne kulture karakterišu kamene i zemljane gomile nad grobovima za koje se misli da su nastale u periodu od 6. do 5. vijeka prije nove ere. Ima ih dosta po cijelom prostoru. Naselja ovog plemena situirana su na uzvišenjima i opkoljena su zidovima. Narense su naseljavali, između ostalih, i Gradinu u Garevi.

Rimljani su svojim osvajanjima zauzeli ilirske teritorije od Skadra do Neretve, naseljavaju se na tim prostorima i polako počinje proces romanizacije pokorenih ilirskih plemena.  Gacko je u rimskom posjedu od 33. godine prije nove ere, a nalazilo se u sastavu rimske Dalmacije. Rimljani podižu svoja naselja blizu ilirskih. I u Garevi je bilo podignuto jedno takvo naselje. Na Crkvini se nalazi nekoliko korniša – dijelova rimske arhitekture, a u podnožju Crkvine nađeno je dosta fragmenata rimske opeke, a može se naći i dosta sedre.

Ne zna se tačno porijeklo stećaka na prostoru Gareve, a i mnogih drugih mjesta u okolini, i smatra se da ovi nisu mogli biti od jeretika „jer je poznato da patareni nisu imali zidanih crkava, a niti bi se hrišćani sahranjivali u jeretičnom i neosvećenom groblju“.

Krugovi'na stećcima se javljaju kao reljefni motivi u vidu plitke plastične ravne ploče nejednake veličine, a krug predstavlja sunce, i najčešće ga nalazimo uz polumjesec i zvijezdu. Sunce je „relikt starog slavenskog kulta sunca kao izvora cjelokupnog života“.

Prema Bešlagićevom popisu stećaka u gatačkoj opštini, ima 38 natpisa na stećcima, od čega su 3 u Garevi. Neki naučnici ih pripisuju bogumilima, drugi kažu da se nalaze na području Ilira i treći da su se razvili na teritoriji bosanske države. Stećaka ima i na „ilirskim gomilama gdje su unutar njih praistorijski kulturni slojevi“, kakav je slučaj u Maloj Garevi. Stećci na našim prostorima nemaju sarkofaški sanduk, već su iz jednog komada, vjerovatno zato što je teže i skuplje napraviti sanduk. Zato se grade sanduci pogodnijeg oblika tumbe.

Na teritoriji mjesta nalazi se Hram Svete Trojice. Nije poznato kad je sagrađen. Poznato je da ga je Bogdan Zimonjić obnovio na temeljima crkve koja je tu bila od ranije. Hram je rušen u prvom svjetskom ratu, obnovljen 1921. Krov je prekriven 1988, novo zvono stavljeno oko 2000. godine, a tad je podignut novi zid oko crkvene avlije, i kapija. Godine 2011. stavljena su nova vrata, 2012. crkva je okrečena iznutra, krov je očišćen od lišaja, okrečeni su dijelovi krova nad pjevnicama, i izgrađena je česma uz ogradu crkvene avlije, sa vanjske strane. Takođe je popravljeno i zvono. No, kažu seljani da „nikad onog zvuka što je prije imalo“. Novi zvono je postavljeno 2019, a krst pozlaćen iste godine.

Za vrijeme drugog svjetskog rata

Selo je 1943. bilo skoro cijelo spaljeno u bombardovanjima koje je izvršila njemačka i italijanska vojska

U radnim akcijama 1946, u svrhu izgradnje pruge Brčko-Banovići učestvovalo je dosta mladih ljudi iz sela. Miroslav Krleža je rekao: „Nije ovo prva pruga na svijetu sigurno, ali je prva koju su izgradila djeca“.

Komunistički zločini nisu zaobišli ni ovo selo. 4. aprila 1942. u susjednom selu Dobreljima, strijeljana su desetorica Garevaca. Taj zločin počinili su Partizani Prvog udarnog hercegovačno-crnogorskog bataljona i drugih jedinica. Spomenik žrtvama ovog zločina podignut je kod škole u Dobreljima 1990, a na spomeniku piše: Neka ovaj spomenik vječno uči i opominje da nikada više Srbi ne budu srboubice. Na igrankama oko ubijenih u selima Mala i Velika Gareva i Dobrelji, Partizani su pjevali svoju novu pjesmu: „Što ne valja ubićemo, komunizam širićemo“.                                                                  

Strijeljani Garevci

• Bajović G. Boško, rođen 1886.                                  

• Zimonjić P. Andrija 1885.

• Zimonjić A. Slavko 1924.

• Janjušević P. Aleksa 1860.

• Jegdić Ž. Jefto 1868.

• Jegdić Ž. Jovan  1878.

• Sušić M. Pavle 1871.

• Sušić P. Obren 1902.

• Sušić L. Marko 1885.

• Sušić J. Aleksa 1887.

Stanovništvo

Demografija
Godina	Stanovnika
1961.	262
1971.	250
1981.	183
1991.	187

2011	Velika Gareva	Mala Gareva	Ukupno
Broj stanovnika:	102	18	120
Broj domaćinstava:	36	5	41
Muških st:	52	7	59
Ženskih st:	50	11	61

Znamenite ličnosti

• Bogdan Zimonjić, srpski ustanički vojvoda
• Sveti Petar Zimonjić, mitropolit i sveštenomučenik (1866-1941)
• Stevan Zimonjić, srpski narodni prvak, skupljač narodnih umotvorina

Vidi još

• Opština Gacko
• Istočna Hercegovina
• Crkva Svete Trojice u Garevu

Literatura

• Mandić Studo – Zemlja zvana Gacko 1 i 2
• Mandić Studo – Gacko kroz vijekove
• Dedijer Jevto – Hercegovina
• Petrović B. Jovan –Gatačko polje
• Truhelka Ćiro –Starobosanski natpisi
• Džomić V. Velibor – Ustaški zločini nad srbskim sveštenicima