Genocid nad Romima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj
| Genocid nad Romima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj | |
|---|---|
| |
| Mesto |  Nezavisna Država Hrvatska, (okupirana Kraljevina Jugoslavija) |
| Meta | Romi |
| Počinioci | Poglavnik |
| Motiv | Anti-romska osećanja,[1] arijevska ideologija [2] |
.jpg)
Genocid nad Romima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj je počinjen u periodu od 1941. do 1945. godine, za vreme Drugog svetskog rata, na teritoriji tadašnje Nezavisne Države Hrvatske (skraćeno: NDH). Romski narod, zajedno sa srpskim i jevrejskim, je bio meta istrebljivanja ustaškog pokreta pod vođstvom Ante Pavelića.
U prvih nekoliko dana nakon uspostavljanja NDH - 10. aprila 1941. - ustaški režim je uveo niz zakona koji su doveli do uništenja pojedinih etničkih, rasnih i verskih grupa, kao i onih sa različitim ideologijama. U „Zakonu o rasnoj pripadnosti“ (30. aprila 1941) i „Zakonu o zaštiti arijevske krvi i časti hrvatskog naroda“ (30. april 1941), koji su zapravo bili prepisi nacističkih rasnih zakona, tzv. čisti Arijevci” su precizirani i precizno definisano koje su osobe Jevreji ili Romi.
Prema „Zakonu o državljanstvu“ od 30. aprila 1941. godine, građanin NDH je mogao biti samo osoba arijevskog porekla, što je podrazumevalo da će ustaški režim primenjivati nasilje nad građanima čije je poreklo ili veroispovijest „nearijevska“. Nakon objavljivanja Vodiča za izradu izjave o rasnoj pripadnosti, NDH je 3. jula 1941. godine usvojila Odluku o obaveznom popisu Roma, a istovremeno se aktuelizovalo pitanje njihove kolonizacije, za šta je Zavod za kolonizaciju osnovan je sa ciljem ostvarivanja „unutrašnje kolonizacije”.[3]
U dokumentu o osnovnoj studiji koju je Republika Hrvatska dostavila ITF-u (Radna grupa za međunarodnu saradnju na obrazovanju, sećanju i istraživanju holokausta) 2005. godine, genocid nad Romima je eksplicitno naveden. Dokument je bio preduslov za postizanje punopravnog članstva u Operativnoj grupi, koje je održano u novembru 2005. godine.
2. avgust je zvanično priznat kao Međunarodni dan sećanja na Holokaust Roma, od 12. decembra 2014. godine, a pored toga, genocid nad Romima se obeležava zajedno sa ostalim žrtvama Holokausta i Drugog svetskog rata na posebnim manifestacijama koje se održavaju svake godine 27. januara, Dana sećanja na Holokaust i za prevenciju zločina protiv čovečnosti.
Koncentracioni logori i logori istrebljivanja[uredi | uredi izvor]
Prva masovna hapšenja Roma počela su u julu 1941. Od 20. maja 1942. organizovana su masovna hapšenja Roma širom cele teritorije NDH, kao i njihova deportacija u koncentracioni logor Jasenovac, uključujući jasenovački kamp III Ciglana i koncentracioni logor u Staroj Gradiški.[4][5]
Logor Jasenovac[uredi | uredi izvor]
Masovna hapšenja i deportacije Roma u koncentracioni logor Jasenovac odvijala su se od 20. maja do kraja jula 1942. Po dolasku u logor oduzete su im lične stvari, a spisak logoraša vođen je tek u prvim danima. Dodatne evidencije i dokumenti ustaškog porekla o deportaciji Roma u koncentracioni logor ne sadrže imena već samo broj lica ili vagona koji su korišteni za prevoz.
U junu 1942. godine, kada je broj pristiglih Roma u koncentracioni logor bio posebno visok, oni su podeljeni u dve grupe. Stariji muškarci, zajedno sa ženama i decom, odvojeni su od mlađih muškaraca i odmah poslani u Donju Gradinu na istrebljenje. Mlađi muškarci su smešteni u logor III C, tzv. „Ciglana“). U logoru III C zatvorenici su umirali u velikom broju od gladi, žeđi, iscrpljenosti i fizičkog maltretiranja. Svakodnevno su bili vođeni na istrabljivanje. Samo mali broj Roma je podeljen u grupe za obavljanje fizičkih poslova, gde su pretežno radili na najzahtevnijim poslovima.
U selu Uštica, pored Jasenovca, ustaški koncentracioni logor za Rome, formirao je takozvani „Ciganski logor“. Tu su bile smeštene romske porodice, pretežno žene i deca, za koje nije bilo mesta u logoru III Ciglana Jasenovac zbog skučenih uslova nakon deportacija. Deo zarobljenika je tokom leta 1942. godine prevezen u Donju Gradinu i tamo istrebljen na najstrašnije načine, dok su drugi pobijeni u samom logoru. O tome svedoči dvadeset i jedna masovna grobnica na romskom groblju u Uštici.[4]
Logor Danica[uredi | uredi izvor]
Od 1941. do 1942. godine ustaše su zatvorile nekoliko hiljada ljudi u industrijskoj zoni Danica, grad Koprivnica. Od 1941. do 1942. godine kroz logor Danica prošlo je oko 5 600 zatvorenika. Iako nije bilo pogubljenja ili namernog ubijanja, oko 200 do 300 zatvorenika je umrlo od užasnih uslova kojima su bili izloženi. Ustaše su ubili preko 3.000 bivših zatvorenika logora Danica, uglavnom u logorima Jasenovac i Stara Gradiška. Ukupno je u Danici bilo zatvoreno oko 3.000 Srba, 1.000 Hrvata, preko 600 Jevreja i oko 400 Roma.[4]
Masakr u Hrastini[uredi | uredi izvor]
Dana 24. aprila 1945. pripadnici nemačke SS jedinice u povlačenju uhvatili su 43 nemačka Sinta koji su pobegli u Hrvatsku i krili se u jednom selu u blizini Zagreba. Neki od njih su mučeni, a svih 43 - muškaraca, žena i dece - potom su ubijeni i spaljeni u štali.[4]
Žrtve[uredi | uredi izvor]
Vlasti Nezavisne Države Hrvatske, fizički su uništile gotovo čitavu romsku populaciju u zemlji, oko 25.000 ljudi. Sistem koncentracionih logora Jasenovac, kojim upravljaju ustaška milicija i hrvatska politička policija, odneo je živote između 15.000 i 20.000 Roma.[6][7]
Dan sećanja[uredi | uredi izvor]
Republika Hrvatska od 2004. godine svake godine obeležava 27. januara Dan sećanja na holokaust i prevenciju zločina protiv čovečnosti. 2. avgusta na romskom groblju u selu Uštica, gde su sahranjene romske žrtve iz koncentracionog logora Jasenovac, održava se komemoracija. Datum je zvanično priznat kao Međunarodni dan sećanja na Holokaust Roma, od 12. decembra 2014.[4]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Fischer 2007, str. 207–208, 210, 226
- ^ Kenrick 2006, str. 92
- ^ Hrvatski državni arhiv, dokumenti NDH, br. 26841, Recognition of the Roma Genocide
- ^ a b v g d „Factsheet on the Roma Genocide in Croatia”. Roma Genocide (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-31.
- ^ Spomen-područje Jasenovac.
- ^ „Genocide of European Roma (Gypsies), 1939–1945”. encyclopedia.ushmm.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-02-03.
- ^ „Croatia marks International Roma Genocide Remembrance Day - Samudaripen”. Croatian Parliament (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-02-03.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kenrick, Donald (2006). The Final Chapter. University of Hertfordshire Press. str. 92. ISBN 9781902806495.