Dinjaš
Dinjaš Diniaș | |
|---|---|
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Ulbeč |
| Stanovništvo | |
| — (2011) | 969 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 39′ 04″ S; 21° 00′ 19″ I / 45.651111° S; 21.005278° I |
| Vremenska zona | UTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST) |
| Aps. visina | 76 m |
  Dinjaš Dinjaš na karti Rumunije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 307311 |
| Pozivni broj | 0256 |
| Registarska oznaka | TM |
Dinjaš (rum. Diniaş) je naseljeno mesto u opštini Ulbeč, koja pripada okrugu Timiš u Rumuniji. Po šaljivom kalendaru "Prikapalo" (Pešta, 1865) proizilazi da naziv mesta ima veze sa bostandžijama. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Dinjaš se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 20 km udaljenosti od Srbije. Od Temišvara selo je udaljeno oko 25 km. Seoski atar je u ravničarskom delu Banata. Kroz naselje protiče kanal prokopan koritom rečice zvane "Ceba". Pored sela protiče reka Begej.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Mesto se prvi put pominje 1660. i 1666. godine u "Katastigu" manastira Pećke patrijaršije. Stanovništvo pravoslavno srpsko, dalo je prilog za obnovu tog manastira. Zapisani su tada Srbi stanovnici: domaćin Novak (kod njega su monasi konačili oba puta), pop Aćim, Petko, Mihailo Dragić i Dmitar Halabuka.[1]
Po "Rumunskoj enciklopediji" mesto su naselili Srbi i imaće uvek srpski karakter (do 1990). Tu je 1717. godine zapisano čak 50 kuća.
U ataru sela postoji arhaični potez "Crkvine", gde je nekada bila crkva. Godine 1764. Dinjaš je bio selo u Temišvarskom protopopijatu.[2] Po carskom revizoru Erleru 1774. godine Diniasch je srpsko naselje, u Baračkom okrugu.[3] Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano i crkvene matične knjige se vode od 1779. godine. Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir tu su četiri sveštenika. Parosi, pop Teodor Popović (rukop. 1767), pop Kuzman Popović (1791), pop Nikolaje Kuzmanović (1780) i đakon Stefan Nikolajević (1797) služili su se srpskim i rumunskim jezikom.[4]
Godine 1890. u Dinjašu se radilo na likvidaciji tamošnje "Dinjaške zadruge za međusobno pomaganje i štednju". Obrazovan je Likvidacioni odbor da istu sprovede i referiše skupštini zadruge.[5]
Godine 1905. Dinjaš je velika opština, u Pardanjskom srezu. Tu živi 1.697 stanovnika u 355 domova. Srbi su u velikoj većini; ima ih 1.574 pravoslavne duše ili 93%, sa 350 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i dve narodne škole. PTT infrastruktura je kompletna u mestu.[6] Obnovljena crkva je osvećena u oktobru 1937.[7]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Dinjaš imalo je 1.007 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovništva opada.
Selo je nekada bilo pretežno naseljeno Srbima, ali su posle više kolonizacija rumunskog stanovništva oni danas postali manjina. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.655 | 959 | 1.007 |
| Srbi | 1.578 (95,3%) | 399 (41,6%) | 297 (29,5%) |
| Rumuni | 31 (1,9%) | 488 (50,9%) | 674 (66,9%) |
| ostali | 46 (2,8%) | 72 (7,5%) | 36 (3,6%) |
Duhovni život[uredi | uredi izvor]
Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj, u Dinjašu je 1846. godine bilo 1.503 pravoslavna žitelja.[8] Pravoslavno parohijsko zvanje osnovano je 1700. godine. Matrikule crkvene su zavedene 1897. godine. Sadašnja crkva je sagrađena na mestu stare crkve pletare iz 1733. godine. Gradnja nove crkve posvećene prazniku Letnji Sv. Nikola je trajala 1835—1841. godine. Templo je drven, rezbarili su ga braća Janići iz Arada, a ikonostas je oslikao ikonopisac Ljubomir Aleksandrović 1864. godine, kopirajući verno Danilov ikonopis u temišvarskoj sabornoj crkvi.[9] Godine 1935. zidovi crkveni su dekorativno molovani. Dinjaški hram je pretrpeo mnogo naknadnih opravki i doterivanja. Čak tri puta je oluja rušila krst na tornju - zvoniku. Poslednja temeljna obnova bogomolje je bila 2002—2003. godine, prilogom najvećeg dobrotvora Dušana Lazića.[10]
Mesno sveštenstvo su 1846. godine činili tada Ćiril Marković (administrator 1831—1878) i Vasilije Nikolajević (kapelan 1831). Jeftimije Jovanović (1823—1893) rodom iz Beodre, oženio je 1855. godine kao bogoslov, kćerku dinjaškog paroha Markovića, i bio postavljen za tastovog kapelana u Dinjašu. Proveo je u Dinjašu, zamenjujući bolesnog paroha-tasta do njegove smrti 1878. godine. Zbog redukcije broja parohija, ukinuta je njegova parohija, pa se morao silom prilika premestiti u Taraš, gde je zapustio službu i na kraju izvršio samoubistvo 1893. godine. Pop Jefta je imao solidno obrazovanje, nakon završenih šest razreda gimnazije u Karlovcima, nastavio je dvogodišnju filozofiju u Segedinu. Opredelivši se svešteničkom pozivu, krenuo je u vršačku Bogosloviju koju je prekinuo zbog mađarske bune 1848. godine, i izbegao u Kneževinu Srbiju. U mlađim danima bavio se književnošću i novinarstvom. Sarađivao je sa srpskim listovima (pišući dopise, pesme i prozu): "Svetovidom", i u dodatku "Svetozoru", "Sedmicom", "Srbobranom" itd. Po protoprezviterskom izveštaju o stanju parohija krajem 1891. godine, u Dinjašu je sledeće stanje. Tu živi 1.513 pravoslavnih stanovnika, u 324 srpska doma. Ima jedna pravoslavna crkva sa jednim sveštenikom.[11] Eparhijske vlasti su 1898. godine dozvolile dinjaškoj crkveno-školskoj opštini da kupi nekretnine: 43 lanca zemlje za crkvu, i polovinu sesije zemlje za školski fond. Mihail Nikolajević paroh u Dinjašu je odlikovan pravom nošenja crvenog pojasa 1905. godine. Te godine je srpska pravoslavna crkvena opština u Dinjašu, pod predsedništvom Veljka Necinog. Crkveno-opštinski posed je velik, čak 229 kj zemlje. Pravoslavna parohija je treće platežne klase, ima parohijski dom, a parohijska sesija iznosi 36 kj. zemlje.[12] Dinjašani su bili 1907. godine finansijski u nepovoljnom položaju zbog velikih nameta. Juna 1907. godine postavljen je za administratora dinjaške parohije Dušan Čonić, rodom iz Crne Bare.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Kupac srpske knjige 1831. godine je bio učitelj dinjaški "blagorazumni" Konstantin Jerinić (Eremić).[13] Dinjaška narodna škola je 1846. godine imala 50 učenika, kojima je predavao učitelj Ilija Đurić. Za pretplatnike omladinskog lista "Mlada Srbadija" prijavili su se 1870. godine A. Tabaković, Ljubica Tabaković i Sofija Nikolajević.[14] U jesen 1891. godine izabrana je za učiteljicu u Dinjašu, Marija Malešević.[15] U leto 1893. godine Dinjašani su raspisali stečaj na manjak, za gradnju ženske škole, čija je vrednost radova po predračunu iznosila 2725 f. Avgusta 1893. godine raspisan je stečaj za upražnjeno mesto učiteljice u dinjaškoj srpskoj veroispovednoj ženskoj školi, sa platom od 300 f. Konkurs istovetan objavljen je 1894. i 1895. godine, ali sada daje veću platu 360 f. a rok je piše - Tomina nedelja. Konkurs za dinjaškog učitelja u veroispovednoj školi raspisan je 1897. godine, a ponuđena plata iznosila je 400 f. Postavljen je 1897. godine učitelj u dinjaškoj školi Svetislav Radojčić, koji će podneti ostavku već 1899. godine. Perovođa školskog odbora je tada Pera Mihajlović učitelj. U srpskoj veroispovednoj školi u Dinjaču radili su 1897—1907. godine Pavle Pavlović i Ana Jovanović.[16] Godine 1899. izabran je na nepravilan način učitelj D. Županski, pa je izbor poništen. Stečaj za upražnjeno učiteljsko mesto u petorazrednoj školi u Dinjašu otvoren je 1901. godine. Učitelj je tražen avgusta 1900. godine, pa marta 1902. godine, sa godišnjom platom od 800 kruna. Uzabran je 1900. godine za učitelja u Dinjašu Boško Bukurov. U mestu je 1902. kaže se - ugledno i lepo školsko zdanje. Škola je 1905. godine srpska narodna, i ima dva školska zdanja, za razdvojenu mušku i žensku decu. U Dinjašu su sistematizovane dve učiteljske snage 1905. godine. Učitelj Pavle Pavlović rodom iz Srpskog Itebeja, stalan sa dekretom, bavi se zadrugarstvom; Učiteljica je Ana Jovanović rodom iz Velikog Bečkereka. Redovnu nastavu prati 153 đaka, a u nedeljnu školu ide 25 učenika starijeg uzrasta.[12] Učiteljica u Dinjašu 1913. godine je M. Žuranovićka.
Dvanaest Dinjašana je skupilo 1895. godine prilog 11 f. za Fond Sv. Save, namenjen podizanju hrama na Vračaru u Beogradu. A crkvena opština u Dinjašu sama je dala, u isto vreme 50 f. U Dinjašu je 1904. godine osnovana Srpska zemljoradnička zadruga sa neograničenom odgovornošću.
Poznati meštani Dinjaša su:
- Svetomir Rajkov (1921-1995), pisac
- Svetozar Markov (rođ. 1943), pesnik
- Miomir Todorov (rođ. 1953), publicista
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1905. godine
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ "Zastava", Novi Sad 1890. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ "Politika", 28. okt. 1937
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
- ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Jevta Popović: "Sveslavije ili Panteon", Budim 1831. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1870. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1891. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1907. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Comunei Peciu Nou (jezik: rumunski)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (jezik: mađarski)
