Itinerar

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Itinerar ili itinerarijum (lat. itinerarium) od latinske reči lat. iter (put) je putna karta sa opisima saobraćajnica, iz periodaa Rimskog carstva. Na itineraru su prikazivana naselja (stanice) i njihova međusobnu udaljenost u rimskim miljama.[1] Itinerari su korišćeni u razne svrhe, pre svega u vojne, zatim trgovačke, putničke i poštanske.

Namena i istorijat[uredi | uredi izvor]

Itinerari su kao vojne karte, putne mape ili „turistički vodiči“, korišćeni u periodu Rimskog carstva u razne svrhe, pre svega vojne,[a] zatim trgovačke, putničke i poštanske[b] (lat. cursus publicus).

Kombinovane topografske mape i vojne i drumske karte postojale su i čuvane su kao posebna kategorija u nekim rimskim bibliotekama. Kako su bile skupe, glomazne i teške za kopiranje one nisu bili u opštoj upotrebi. Putnici koji su želeli da planiraju putovanje a vojskovođe pohode, koristili su itinerare, koji su u svom najosnovnijem obliku bili pojednostavljna mapa gradova i opština duž određenog putu, sa upisnim razdaljinama između njih.[2]

Tako su od strane brojnih nepoznatih autora u Rimskom carstvu nastali itinerari koji su bili ne samo praktični za upotrebu već i jednostavni za umnožavanje jer su bili u obliku svitka ili 5-6 posebnih listova na kojima su šematizovan prikazivani putevi i njihovi ogranci, više ili manje paralelno, kao npr. u Pojtingerovoj tabli. Iz ovih listova ili svitaka, delovi mape su mogli jeftino i lako da se kopiraju i prodaju na ulicama, kao npr. danas turističke mape.

Rimski vladari su s vremena na vreme tražili od majstora da izvrše ispravke na itinererima. Prvi autori poznatih itinerara angažovani su u 44. p. n. e. od strane Julije Cezar i Marka Antonija. Tri grčka geografa, Zenodokus, Teodot i Poliklitus, bili su plaćeni da prouče dotadašnje mape i sastave glavni itinerer u Rimu. Njima je bilo potrebno preko 25 godina mukotrpnog rada, da uz anagažovanje kamenorezaca i majstora gravira izgrade itinerer koji je bio postavljena u blizini Panteona. Putnici pre putovanja i prodavci itinerera tako su mogli slobodno da sa njega izrađuju kopije.

Vrste[uredi | uredi izvor]

U literaturi se najčešće pominju sledeće vrste itinerara:[3][4][5]

Itinerarija adnotata

Itinerarija adnotata i itinerarija skripta (lat. itineraria adnotata и itineraria scripta) čine prvu grupu itinerara, koje karakteriše spisak imena stanica na javnim putevima i razdaljine između njih, a izvorno su pridodavani i podaci o konačištima, carinama itd.

Posebna vrsta itinerara je itinerarijum Gatiatanum (lat. Itinerarium Gaditanum), koji se prema sadržaju može uvrstiti u lat. itineraria scripta. Radi se o četiri srebrna pehara u obliku miljokaza, sa natpisima koji nose podatke o stanicama i njihovoj međusobnoj udaljenosti na putu od Gadira (Gadesa, Kadiza), u jugozapadnoj Hispaniji, do Rima. Otkriveni su nadomak sela Vikarelo u Etruriji i potiču iz prve decenije 4. veka posle Hrista.

Itinerarija pikta

Druga vrsta itinerara je itinerarija pikta (lat. itineraria picta ili itinerar u obliku prikaza na kartama. Tekstualno ili nekim crtežom na ovim itinerarima su predstavljena odmorišta, manja ili veća naselja, banje i konačišta na glavnim rimskim cestama i njihove međusobne razdaljine. Nedostaje detaljniji opis konfiguracije terena i fizičkih elemenata reljefa. Krajnje oskudno navode se mora, planinski predeli, šume, pustinje itd.

Itinerarijum maritijum

Itinerarija maritijum (lat. Itinerarium maritimum), je vrsta itinerara koji svedoči o prekomorskim rutama.

Itinerarijum provincijarum

Itinerarijum provincijarum (lat. Itinerarium provinciarum), je itinerar koji se isključivo odnosi na suvozemne puteve u rimskim provincijama.

Najznačajniji itinerari u Rimskom carstvu[uredi | uredi izvor]

Za teritoriju Rimskog carstva najznačajni itinerari su je Pojtingerova tabla (lat. Tabula Peutingeriana), Antoninov itinerar (lat. Itinerarium Antonini) Ravenatova kosmografija (lat. Ravennatis anonymi cosmographia—Anonymi Ravennatis) i Itinerarijum Hijerosolimitanum(lat. Itinerarium Hierosolymitanum).[6]

Pojtingerova tabla[uredi | uredi izvor]

Fragment Pojtingerove table
Ravennatis anonymi cosmographia—Anonymi Ravennatis

Pojtingerova tabla (lat. Tabula Peutingeriana) prema Lukijanu Bosiju, je itinerarijum piktum (lat. itinerarium pictum), koja je vremenom dopunjavan i usklađivana sa razvojem putne mreže i političkim prilikama u Rimskom carstvu.[7] Treba posebno istaći da se ne radi o preciznoj geografskoj karti, već o mapi puteva, na kojoj, sve što nije bilo od presudnog značaja za putnike opisivano je krajnje oskudno (mora, planinski predeli, šume, pustinje). Tako da Pojtingerova tabla nije geografska mapa sa jasnim proporcijama u odnosu na stvarnu konfiguraciju terena i fizičke elemente, već jednostavne karte koja je prikazivala sistem rimskih saobraćajnica, sa značajnijim centrima i odmorištima bez detaljnijih opisa geografskih odlika. Tekstualno ili nekim crtežom predstavljena su odmorišta, manja ili veća naselja, konačišta i banje (koje su bile od posebnog značaja umornim putnicima i bile su označene četvrtastim znacima). Mapom je bilo vizuelno bilo pokriveno više od 200.000 km puteva. Poseban značaj imala su određena područja kao npr. područje grada Rima i današnje Italije koja su zauzimalo pet segmenata (od II do VI).[1][8]

Prema mišljenju istraživača smatra se da je do njenog otkrića mapa pretrpela tri glavne izmene:[1]

  • Prva potiče iz perioda Avgusta (i povezana je sa rekonstrukcijom lat. cursus publicus),
  • Druga iz perioda dinastije Severa (i povezana je sa reorganizacijom prethodnog Avgustovog poštanskog sistema).
  • Treća izmena se vezuje za period od 4. veka, kada su, u skladu sa širenjem hrišćanstva, unošeni novi elementi, sve do vremena nastanka današnje srednjovekovne kopije koja se čuva u Beču.


Važan istorijski i geografski rad koji je danas poznat kao „Pojtingerov sto” je srednjovekovna kopija originalne rimske karte koja je sečena na nekoliko komada, možda negde tokom kriznog doba, za vredni pergament koji se ponovo koristio. Nažalost, deo koji sadrži detalje o većini britanskih ostrva je izgubljen, najzapadniji deo koji je „preživeo”, međutim, pokazuje i nekoliko gradova u jugoistoku Engleske. Karta prikazuje ove gradove kao mala iskošene ikone, zgrade, sa imenom grada štampanog u njegovoj blizini. Rastojanja između svakog grada su takođe navedeni na mapi u rimskim brojevima između gradskih ikona. Britanski deo ovog dokumenta je prikazan na desnoj strani.

Današnja verzija ove rimske mape, nastala je najverovatnaije 1265. od strane monaha Kolmar (Alzas) na 12 listova pergamenta. Jedanaest listova je izloženo u Nacionalnoj biblioteci u Beču. Mapa je dimenzije 6,82 h 0,34. metara.

Kopiju mape je pronašao Konrad Celtis oko 1494, i zaveštao je 1507. svom prijatelju Konradu Pojtingeru (1465—1547) po kome je kasnioje ona dobila ime.

Antoninov itinerar[uredi | uredi izvor]

Antoninov itinerar (lat. Itinerarium Antonini-Antonini Augusti itineraria provinciarum et maritimum) je putna mapa najverovatnije nastala u vreme Julija Cezara.[10]

Prerađen je u sadašnjoj formi u 3. ili 4. veku, od strane nepoznatiog autora. To se verovatno dogodilo u prvim godinama vladavine Dioklecijana. Itinerar donosi spisak značajnih stanica i njihova međusobna rastojanja izražena, kao i u drugim itinerarima, u rimskim miljama.[11]

Dokument je podeljen na dva dela:[11]

Ravenatova kosmografija[uredi | uredi izvor]

Ravenatova kosmografija je itinerar nastao oko 700. godine posle Hrista, od strane nepoznatog monah u manastiru u Ravena na Jadranskoj (istočnoj) obali Italije, koji je sastavio spisak svih gradova i puteva-stanica širom Rimskog carstva; ovaj važan istorijski dokument je od tada postao poznat pod nazivom (lat. Ravennatis anonymi cosmographia—Anonymi Ravennatis).[12][13][14]

Na Ravenatovoj kosmografiji unet je spisak više od 5.300 naselja, gradova, puteva, stanica, močvara i približno 300 reka. Mora su prikazana sa najznačajnijim ostrvima.[15]

Neki izvori, koje pominje nepoznati autor itinerara, plod su legendi ili fikcija, i čini se da je on u izradi ovog itinerara primarno koristio podatke sa Pojtingerove table ili nekih sličnih dokumenata.

Za prikupljanje informacija autoru je mogla da posluži, npr, Ptolemejeva geografija, a sam autor pominje i gotske naučnike Athanarida, Heldebalda i Markomira.[16]

Itinerarijum Hijerosolimitanum (Burdigalense)[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Itinerarijum Hijerosolimitanum
Prva stranica itinerarijuma Hijerosolimitanuma

Itinerarijum Hijerosolimitanum (lat. Itinerarium Hierosolymitanum), poznat i pod nazivom (lat. Itinerarium Burdigalense) je najraniji itinerar namenjen putovanjima hrišćanskih hodočasnika u Svetu zemlju. Ova putovanje su započeta 333. godine, kada su Flavijus Dalmacijus i Domicijus Zenofilus istovremeno bili konzuli. Autor itinerara nije poznat, ali se prema istraživanjima pretpostavlja da je on bio poreklom iz današnjeg Bordoa u Francuskoj, odakle itinerar i počinje.

Originalan latinski tekst ispisan je u sažetoj i jednostavnoj formi, što je karakteristično za rimske itinerare. On prvenstvno sadrži spisak stanica, sa udaljenostima u rimskim miljama između njih. Stanice su podeljene u nekoliko kategorija: gradovi, konačišta i mesta za promenu konja. U ovim mestima (sanicama) putnik je mogao da provede izvesno vreme, nahrani ili samo zameni konje, obeduje odmori se, i produži svoje putovanje dalje.

Prolazeći kroz Mediolanum (Milano) i Sirmijum (Sremska Mitrovica), put je stizao u Konstantinopolj, a zatim, preko Azije, u Palestinu u Jerusalim.

Poslednji segment itinerara započinje u Herakleji na Helespontu i prolazeći kroz Rim ponovo vodi do Mediolanuma (Milana),

Autor u retkim komentarima na itineraru pokazuje izvesna istorijska i filozofska interesovanja, kako bi nepoznati hodočasnik kada stupi na tlo Svete zemlje, primetno veću pažnju poklanjao jevrejskim i hrišćanskim spomenicima.


Aleksandrijski itinerarijum[uredi | uredi izvor]

Aleksandrijski itinerarium
Glavni članak: Aleksandrijski itinerarium

Aleksandrijski itinerarijum (lat. Itinerarium Alexandri), koji je posvećen rimskom caru Konstancije II, opisuje Aleksandra Velikog (356. p. n. e. — 323. p. n. e) i njegove osvajačke pohode i put preko Persijskog carstva. Knjiga sadrži opis Aleksandrovog života, od njegovog dolaska na makedonski presto, i njegova osvajanja u Indiji.[17]

Sadržaj teksta u velikoj meri oslanja se na Adrijanovo delo „Osvajanja Aleksandra Velikog” i ima sličnosti sa Aleksandridom, romanom o Aleksandru Velikom.[18]

Autor itinerariuma nije poznat, a pretpostavlja se da je nastao 340. p. n. e. najverovatnije od strane Julijusa Valerija, koji je napisao i lat. Res gestae Alexandri Macedonis.[19]

Naslovna strana Egerijinog itinerariuma iz 1919.

Egerijin itinerarijum[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Egerijin itinerarijum

Egerijin itinerarijum (lat. Itinerarium Egeriae), poznat i kao Egerijina putovanja jedan je od najstarijih dokumentovanih zapisa o putovanjima hrišćanskim hodočasnika, koji su posećivali najvažnije destinacije hodočašća u istočnom Mediteranu. Itinerarium je napisla Eterija ili Egerija (lat. Aetheria ili Egeria) monahinjaa (možda igumanija) jednog manastira u severozapadnoj Hispaniji ili u Južnoj Francuskoj, između 381. i 384. godine. U njemu je ona opisala svoja putovanja u sveta mesta (lat. Peregrinatio ad Loca Sancta).[20]

Egerija se u svojim zapisima obraća „sestrama”, iz samostana, tj. ženama iz njene duhovne zajednice u zavičaju, što navodi na činjenicu da je najverovatnije bila monahinja. Ali je isto tako verovatno da Egerija termin „sestre” za obraćanje i svojim drugim hrišćanske poznanicima, koje su joj omogućili tako dug i skup put. Njeno obrazovanja ukazuje i na to da je poreklom iz srednje ili više (bogatije) klase. Ovo dodatno potvrđuje i njen veliko interesovanje za objekte i spomenika povezane sa istorijskim nasleđem ali i sa hrišćanskom religijom.

Egerija je putovala od Jerusalima do Sinaja, potom natrag kroz zemlju Gošen, dalje do Nevske gore i do Mesopotamije. U povratku kretala se preko Tarsa i Halkedona do Caigrada. U prvom delu teksta Egerija opisuje put od prilaska sinajskoj gori do Carigrada. Usput je napravila izlete do Nevske gore (u današnjem Jordanu) i do martirija Svete Tekle. U drugom delu teksta detaljno je opisano bogosluženje i obeležavanje praznika iz crkvenog kalendara u Jerusalimu, mada je svoj put zapravo i počela trogodišnjim boravkom u Jerusalimu i njegovoj okolini. Na povratku u Carigrad planirala je da poseti i Efes.

Ovaj spis daje i detaljan prikaz bogosluženja u Palestini u 4. veka, što je važno za istoriju liturgije. U vreme Egerijine posete liturgijska godina je upravo počinjala.

Itinerarijum Gaditanum[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Itinerarijum Gaditanum

Itinerarijum Gaditanum (lat. Itinerarium Gaditanum), su četiri srebrna pehara cilindričnog oblika na kojima ugravirana (sa spoljašnje strane) natpisima koji nose podatke o usputnim stanicama i njihovoj međusobnoj udaljenosti na putu od Gada (Gadesa, Kadiza), u jugozapadnoj Hispaniji, do Rima.[21]

Pehari su visoke od 95 do 115 cm, i u obliku su četiri okrugle čaše, na kojima su ugravirane 104 usputne stanica između Gada i Rima na ukupnom rastojanju od 1.840 rimskih milja (2723,2 km).

Itinerari su otkriveni 1852. godine, kada je srušena staro kupatilo nadomak sela Vikarelo u Etruriji, da bi se na tom mestu izgradilo modernije. Oni su pronađeni u jednoj od pukotina u steni iz koje je tekla topla voda sa izvora, zajedno sa drugim artefaktima (oko 5.000 kovanica novca u bronzi, 34 posude (3 zlatne, 25 srebrih, 12 bronzanih), i razni metalni predmeti, bronzana statua itd).

Ovi artefakti iz Vikarela, uključujući i srebrne pehare, čuvaju se u rimskom Nacionalnom muzeju, dok je deo numizmatike zbirke izložen u muzeju u Vatikanu. Smatra se da je najverovatnije jedan deo numizmatičke zbirke ukradeni u vreme njenog otkrića.

Itinerarium Gaditanum u Nacionalnom muzeju u Rimu i tekstualni deo sa jedne od posuda

Područje Srbije na itinerarima[uredi | uredi izvor]

Najvažniji izvor podataka za područje Dardanije, na čijoj teritoriji se nalazi današnja Srbija predstavlja itinerar Pojtingerova tabla.

Insert iz Pojtingerove table na kojoj se vide neka od naselja na prostoru današnje centralne Srbije; Sirmium, Gensis, Taurunum, Ad Drinum, i Singidunum.

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Itinerare pominje u svojim spisima Amijan Marcelin, s kraja 4. veka posle Hrista, iz kojih saznajemo da dobre vojskovođe moraju da poseduju itinerare, misleći na vojne karate: Primum itineraria omnium regionum, in quibus bellum geritur, Veg. mil. III, 6.
  2. ^ Poštanska služba u Rimskom carstvu osnovana je u Avgustovo doba. Kako beleži Svetonije, u svakoj provinciji, duž glavnih puteva, na kraćim razdaljinama postavljani su mladići koji su jedan drugom prenosili poruke. Sadržajan pregled funkcionisanja rimske državne pošte beleže u svojoj knjizi Vasić M., Milošević G. 2000, Mansio Idimum, Beograd. str 129-133.

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v V. Petrović, Dardanija u rimskim itinerarima, SANU, Balkanološki institut SANU, posebno izdanje 99 (2007), str 41-47 [1]-
  2. ^ Jaś Elsner, "The Itinerarium Burdigalense: politics and salvation in the geography of Constantine's Empire" The Journal of Roman Studies (2000). str. 181–195. str. 184.
  3. ^ Dilke O. A. W. 1987. Itineraries and Geographical Maps in the Early and Late Roman Empires and Cartography in the Byzantine Empire, in: The History of Cartography 1, Chicago, 234-275.
  4. ^ Herrmann, P. (2007). Itinéraires des voies romaines de l’Antiquité au Moyen Âge. Paris: Editions Errance,
  5. ^ Cosenza, Giulia (2017-05-14). „Gli itineraria: muoversi, mangiare e dormire prima delle guide Michelin”. Il calice di Ebe (na jeziku: italijanski). Pristupljeno 2021-01-25. 
  6. ^ Lisičar P. 1980 Tabula Peutingeriana i rimski itinerari, u: Putevi i komunikacije u antici, Beograd, 9-19.
  7. ^ Faksimiles, Ziereis. „Tabula Peutingeriana”. Ziereis Facsimiles (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-01-25. [mrtva veza]
  8. ^ Crowe, Jonathan (2016-01-27). „Books About the Tabula Peutingeriana”. The Map Room (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-01-25. 
  9. ^ Peutinger Table na: www.roman-britain.org Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. септембар 2015), Приступљено 8. 4. 2013.
  10. ^ Cuntz O. 1929 Itineraria Antonini Augusti et Burdigalense, in: Itineraria Romana 1, Leipzig, 1ñ139.
  11. ^ а б Lisičar P. 1980 Tabula Peutingeriana i rimski itinerari, u: Putevi i komunikacije u antici, Beograd, 11-15.
  12. ^ Roman Britain : A Sourcebook by S. Ireland (Routledge, London, 1992)
  13. ^ Place Names of Roman Britain by A.L.F. Rivet & Colin Smith (Batsford, London, 1979)
  14. ^ Historical Map and Guide: Roman Britain by the OS (4th Ed., 1990)
  15. ^ Schillinger-H‰fele U. 1963 Beobachtungen zum Quellenproblem der Kosmographie von Ravenna, Bonner Jahrb¸cher 163, Bonn, 238ñ251.
  16. ^ Staab F. 1976 Ostrogothic Geographers at the Court of Theodoric the Great: A Study of Some Sources of the Anonymous Cosmographer of Ravenna, Viator 7, Los Angeles, 27ñ64.
  17. ^ Arriano, F. History of Alexander and Indica. Cambridge: Harvard University Press. 1976.
  18. ^ Iolo Davies: Alexander’s itinerary (Itinerarium Alexandri). An English translation. In: The Ancient History Bulletin. Bd. 12, 1998, ISSN 0835-3638. стр. 29–54.
  19. ^ Raffaella Tabacco (Hrsg.): Itinerarium Alexandri (= Università degli Studi di Torino, Fondo di studi Parini-Chirio. Filologia. Nuova Serie, Bd. 1). Testo, apparato critico, introduzione, traduzione e commento. Olschki, Florenz. 2000. ISBN 978-88-222-4920-3.
  20. ^ Hosu, Stjepan (1977), Srednjovjekovna latinska književnost, Povijest svjetske književnosti, 2., Zagreb: Mladost
  21. ^ G. Cordiano, Domiziano, Columella e la Stipe di Vicarello, Annali della Facoltà di Lettere e Filosofia, ISSN 0392-9345, Nº 24, 2003

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Heckel, Waldemar; Yardley, John (2004). Alexander the Great: Historical Texts in Translation. Blackwell Publishing. str. xxvi. xxvi. ISBN 978-0-631-22821-9. 
  • Raffaella Tabacco: Itinerarium Alexandri. Testo, apparato Critico, introduzione traduzione, e commento. Turin 2000th
  • Raffaella Tabacco: Itinerarium Alexandri. Critical review of studies and research perspectives, in "Bulletin of Latin Studies" XVII, (1987). str. 77–120
  • Michael H. Dodgeon: The Roman eastern frontier and the Persian wars: AD 226 - 363, Volume 1 Page 385

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Итинерар&oldid=26892615”