Ihtiofauna Trebišnjice i Trebinjskog jezera
Ihtiofauna Trebišnjice i Trebinjskog (Goričkog) jezera obuhvata karstno područje istočne Hercegovine koje je oskudno vodenim tokovima pa samim tim ima prostorno uži značaj za Republiku Srpsku i Bosnu i Hercegovinu.[1]
Geografija[uredi | uredi izvor]
U sklopu područje Trebišnjice i Trebinjskog (Goričkog) jezera koje su na severnom i severozapadnom obodu u sastavu Parka prirode „Orjen“ nalaze se slivovi Sušice i deo toka Trebišnjice sa Trebinjskim (Goričkim) jezerom.
Područje sliva reke Trebišnjice jedno je po padavinama od najbogatijih u Evropi (koje u proseku iznose 1.800 mm godišnje), uz čiji sliv se nalazi mesto Crkvice najviše kiše u Evropi (u proseku 4.900 mm godišnje).
Trebišnjica[uredi | uredi izvor]
Trebišnjica je hercegovačka reka ponornica duga 96,5 km koja izvire blizu Bileće ispod strmog odseka planine Vlajinja (492 metara) na nadmorskoj visini od 398 metara.
Površina sliva iznosi 2.250 km² Trebišnjica je deo kompleksa podzemnih i nadzemnih reka čije je krajnje ishodište Jadransko more, odnosno reka Ombla (poznata i pod imenom Rijeka Dubrovačka) koja se uliva u more kod Dubrovnika.
- Sliv Trebišnice u Republici Srpskoj
Oblasni rečni sliv (distrikt) reke Trebišnjice, na teritoriji Republike Srpske, ima ukupnu površinu od 4.058 km² i nalazi se na samom jugoistoku Bosne i Hercegovine. Od toga površina, koja pripada slivu Trebišnjice iznosi 1.980 km², a slivu Neretve 2.078 km2. Ovo je deo teritorije Republike Srpske koji pripada mediteranskom slivu, dok ostatak njene teritorije pripada slivu Crnog mora.
Najviša tačka područja Oblasnog rečnog sliva (distrikta) reke Trebišnjice je vrh Kalelija na koti od 1.977 m.n.m. koji se nalazi na planini Zelengori, dok je najniža tačka u kanjonu reke Bregave na entitetskoj granici kod sela Do na nadmorskoj visini od 100 m.n.m.
Trebinjsko (Goričko) jezero[uredi | uredi izvor]
Ovo je akumulaciono jezero, na oko 4 km od Trebinja, nastalo izgradnjom brane za potrebe hidrocentrale Trebinje II (Gorica) 1965. godine. Zapremine je 9,0 hm3, odnosno površine 171 hektara vode.
Ihtiofauna Trebišnjice[uredi | uredi izvor]
Zbog nedostatka naučne literature za ihtiofaune Trebišnjice, osim podataka Adema Hamzića,[2] kao autohtone i alohtone riba i značajne ribolovne vrste koje se navode na brojnim sajtovima i u publikacijama su:
Autohtone vrste riba u slivu Trebišnjice[uredi | uredi izvor]
Zastupljenost autohtonih vrste riba u slivu Trebišnjice je 61,1%, a u najznačajnije spadaju:
- Strugač (Squalius svalize) — naseljava kraške vode, uglavnom u većim jatima, a nalaz strugača u vodama Popovog polja ukazuje na činjenicu da ova riba određeni period godine provodi u podzemnim vodama (najmanje šest meseci godišnje).[3]
- Beli klen (Squalius squalius)
- Gatačka mladica (Telestes metohiensis) - karakteriše je specifičan način života. Jedan deo životnog ciklusa sprovodi u podzemnim jezerima kraških pećina, a nakon izlivanja voda u plavne ravnice izlazi u površinske vode.
- Potočna pastrmka (Salmo trutta)
- Mladica (Hucho hucho)
- Ugor (Anquilla anquilla)
- Deo autohtonih vrsta riba u slivu Trebišnjice
-
Potočna pastrmka -
Klen -
Ugor -
Mladica
.jpg)
.jpg)
Alohtone vrste riba u slivu Trebišnjice[uredi | uredi izvor]
Zastupljenost alohtonih vrste riba u slivu Trebišnjice je 38,9%, a u najznačajnije spadaju:
- Kalifornijska pastrmka (Oncorhynchus mykiss), čije su prve količina ikre uvezen 1899. godine njene postojbine a prvi unos u Trebišnjicu zabeležen je 1904. godine.
- Šaran (Cyprinus caprio)
- Beli amur (Ctenopharyngodon idella)
- Linjak (Tinca tinca)
- Balonijev balavac (Gymnocephalus baloni-cernua)
- Som (Silurus glanis), čije je unošenje u Trebišnjicu obavljeno 1987.-1988. godine.[2]
- Deverika (Abramis brama)
- Crvenperka (scardinius erythroprhalamus)
- Tostolobik (Hypophtalamichtys molotrix), koji je u Trebišnjicu unet 1986. i 1987. godine, sa opravdanjem da reguliše razvoj vodene makrovegetacija na reci Trebišnjici.[2]
- Sunčanica (Lepomis gibbosus)
- Patuljasti somić (Ictalurus nebulosus)
- Deo alohtonih vrsta riba u slivu Trebišnjice
-
Deverika -
Tostolobik -
Som -
Šaran
Vrste koje su se javile u Trebišnjici nakon poribljavanja[uredi | uredi izvor]
Kako su Trebišnjica, Trebinjskog jezero i Bilećko jezero međusobno povezani, nakon poribljavanja drugim alohtonim vrstama, mogu se te vrste pronaći i u ovim vodotocima.[4] Neke od tih vrsta su:
- som (Silurus glanis),
- deverika (Abramis brama),
- crvenperka (Scardinius erythropthalamus),
- tostolobik (Hypophthalmichtys molotrix),
- sunčanica (Lepomis gibbosus),
- patuljasti somić (Ictalurus nebulosus)
Unošenjem alohtonih vrsta, njihovim prilagođavanjem na uslove vode i mreštenjem, došlo je do ukrštanja alohtonih i autohtonih vrsta čime je stvorena potpuno nova slika genetskih i fenotipskih osobina, a što je dovelo u opasnost očuvanje genskog fonda endemskih salmonidnih vrsta riba Trebišnjice.
Iz tih razloga ukazala se potreba da Hidroelektrane na Trebišnjici pristupe izradi studije „Procjena stanja ihtiofaune na akumulacijama Bileća i Trebinje sa planom zaštite i održivim korišćenjem“ kojom se izvršila procjena stanja ihtiofaune na akumulacijama Bileća i Trebinje, utvrdio se kvantitativni i kvalitativni sastav ribljeg fonda na Bilećkom i Trebinjskom jezeru i predložen plan zaštite sa preporukama za održivo korišćenje.
Stenoendemične vrste riba u slivu Trebišnjice[uredi | uredi izvor]
Zbog karstnog sistema područja Trebišnjice i Trebinjskog jezera, među ihtiofaunom ovih vodenih površina nalaze se i značajne stenoendemične vrste poput gatačke gaovice (Telestes metohiensis).
| Naziv vrste | Vrsta od značaja | Autohtona | Alohtona | Sportski ribolov |
|---|---|---|---|---|
| Strugač (Squalius svalize) | Da | Da | Ne | Da |
| Bijeli klen (Squalius squalius) | Ne | Da | Ne | Da |
| Gatačka gaovica (Telestes metohiensis) | Da | Da | Ne | Ne |
| Potočna pastrmka (Salmo trutta) | Da | Da | Ne | Da |
| Mladica (Hucho hucho) | Da | Da | Ne | Da |
| Kalifornijska pastrmka (Oncorhynchus mykiss) | Ne | Ne | Da | Da |
| Šaran (Cyprinus caprio) | Ne | Ne | Da | Da |
| Ugor (Anquilla anquilla) | Ne | Da | Ne | Ne |
| Beli amur (Ctenopharyngodon idella) | Ne | Ne | Da | Da |
| Linjak (Tinca tinca) | Ne | Ne | Da | Da |
| Balonijev balavac (Gymnocephalus baloni-cernua) | Ne | Ne | Da | Ne |
| Som (Silurus glanis) | Ne | Ne | Da | Da |
| Deverika (Abramis brama) | Ne | Ne | Da | Ne |
| Crvenperka (scardinius erythroprhalamus) | Ne | Ne | Da | Ne |
| Tostolobik (Hypophtalamichtys molotrix) | Ne | Ne | Da | Da |
| Sunčanica (Lepomis gibbosus) | Ne | Ne | Da | Ne |
| Patuljasti somić (Ictalurus nebulosus) | Ne | Ne | Da | Ne |
Ugroženost[uredi | uredi izvor]
- Izgradnja hidroelektrana u slivu Trebišnjice
Izgradnja hidroelektrana u slivu Trebišnjice započela je 1960-tih akumulacijom na području Miruše, danas Bilećkog jezera. Nakon toga, sledi izgradnja šest novih hidroelektrana, pet akumulacija, više kilometara kanala, betoniranja rečnih korita, začepljenja ponora itd. To je narušilo prirodni ekosistem. Trebišnjica je postala gotovo potpuno izolovana od okoline, sa izmenjenom klimom, protokom vode, što je rezultovalo izumiranje endemskih biljnih vrsta poput konoplje, smanjenje životinjskih vrsta poput „ljudske ribice“, uginuće riba u Bilećkom i Trebinjskom jezeru i slično.
Zato za Trebišnjicu ne možemo reći da je bistra i hirovita reka, već ukroćena i usidrena u svom novom betonskom koritu pokušavajući da stvori novi ekosistem bogat i živ. ne dozvoljavajući sebi da se preda i pokorava ljudskim postupcima, već da ostane krhak i stamen kao i sama Hercegovina.[5]
Izgradnju sedam hidroelektrana sa pet akumulacija području hidro sistema Trebišnjice je za dalji opstanak i razvoj ihtiofaune postalo ugroženo područje.
- Poribljavanje alohtonim vrstama
Poribljavanje alohtonim vrstama, namerno ili slučajno, imalo je nesagledive posledice za autohtonu, a posebno endemičku ihtiofanu u slivu reke Trebišnjica, i zahteva što hitnije rešavanje ove problematike u Republici Srpskoj, Bosni i Hercegovini i u regionu.[2]
Zaštita[uredi | uredi izvor]
U cilju očuvanja ribljeg fonda „Hidroelektrane na Trebišnjici“ svake godine vrše redovna poribljavanja sa mlađi kalifornijske i potočne pastrmke različitih uzrastnih kategorija. Radi se o punosistemskom uzgoju, počevši od matičnog jata, mresta, proizvodnje mlađi, pa do formiranja matičnog jata neophodnog za reprodukciju. Proizvodnja se obavlja na dve lokacije:
- mrestilište Mirotinj,[6]
- ribogojiliše Jazina.
Osnovna namena ovih objekata je proizvodnja ikre i mlađi salmonidnih vrsta ribe za potrebe poribljavanja Sliva Trebišnjice i svih otvorenih voda Istočne Hercegovine.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Redžić S. (2012). Biodiverzitet Bosne i Hercegovine - stanje, mogućnosti upotrebe i Neophodnost održivog upravljanja. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Odjeljenje prirodnih i matematičkih nauka, Posebna izdanja, 148(22): 47–70.
- ^ a b v g A. Hamzić, S. Lelo1, E. Hasković, B. Skaramuca https://www.hgk.hr/documents/vukovar2009-021-hamzic-alohtone-vrste-riba-rijeke-trebisnjice-bosna-i-hercegovina5b0534f674d4d.pdf Alohtone vrste riba rijeke Trebi[njice
- ^ „Strugač (Leuciscus svallize svallize)”. www.bistrobih.ba. Pristupljeno 8. 11. 2020.
- ^ {{Cite web|url=https://henatrebisnjici.com/2019/10/14/odrzavanje-ihtiofaune-u-slivu-rijeke-trebisnjice/%7Ctitle=ОДРЖАВАЊЕ ИХТИОФАУНЕ У СЛИВУ РИЈЕКЕ ТРЕБИШЊИЦЕ|last=Kuljić|first=Slavko|date=|website=|language=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=8. 11. 2020}}
- ^ Milinković, Ivana (30. 1. 2015). „Trebišnjica, zauzdana rijeka”. www.klubputnika.org. Приступљено 8. 11. 2020.
- ^ Mrestilište Mirotinj ribom obogaćuje gotovo sve vode Hercegovine (17.09.2019.) (на језику: српски), Приступљено 2022-11-06
Литература[uredi | uredi izvor]
- Službeni glasnik RS br. 124/12, Uredba o Crvenoj listi zaštićenih vrsta flore i faune Republike Srpske, Narodna Skupština RS, Banja Luka.
- Redžić S., Barudanović S., Radević M. (eds) (2008). Bosna i Hercegovina, Zemlja raznolikosti. Prvi izvještaj Bosne i Hercegovine za Konvenciju o biodiverzitetu, Federalnon ministarstvo okoliša i turizma, Sarajevo.