Kaptol (Zagreb)

Pogled na zagrebačku katedralu s Kaptolom krajem 19. veka

Kaptol je deo Zagreba, glavnog grada Hrvatske. Nalazi se u Gornjem gradu i središte je rimokatoličke Zagrebačke nadbiskupije.

Kaptol se prvi put spominje 1094. godine, kada je ugarski kralj Ladislav I osnovao zagrebačku biskupiju. Biskup, njegova rezidencija i katedrala nalazili su se u jugoistočnim delu kaptolskog brda. Vlaška Ves, naselje koje se nalazilo u neposrednoj blizini katedrale i bilo u nadležnosti biskupa, prvi put se spominje 1198. godine. Kaptolska ulica presecala je Kaptol na potezu od juga ka severu, a duž nje nalazile su se kuće kanonika. Kako se grupa kanonika na latinskom označava rečju capitulum („kaptol“), jasno je kako je Kaptol dobio svoje ime. Kanonici su takođe imali i svetovnu jurisdikciju nad ovim naseljem.

Katedrala je bila posvećena 1217, ali je 1242. teško stradala usled tatarske najezde. Nakon 1263. bila je rekonstruisana i obnovljena. Kao naselje Kaptol je imao asimetričan oblik pravougaonika u koji se ulazilo na južnoj strani, a izlazilo na severnoj strani blizu današnje Kaptolske škole. U srednjem veku Kaptol nije bio utvrđen, već je samo bio okružen drvenim ogradama ili palisadama koje su vremenom rušene i obnavljane.

Odbrambene zidine i kule oko Kaptola podignute su između 1469. i 1473. Godine 1493. Turci su stigli do Siska i pokušali ga osvojiti, ali su pretrpeli poraz. Stoga, plašeći se turske navale, zagrebački biskup je naredio da se oko katedrale i njegove rezidencije podignu utvrde. Odbrambene kule i zidine koje su izgrađene između 1512. i 1520. godine očuvane i danas, osim onih koje su gledale pravo na prednji deo katedrale smeštene na Kaptolskom trgu koje su porušene 1907.

U 13. veku na Kaptolu su izgrađene dve gotičke crkve: crkva sv. Franje sa franjevačkim samostanom i crkva sv. Marije, koja je znatno preuređena i rekonstruisana tokom 17. i 18. veka. U Opatovini se još uvek mogu videti kućice u kojima su živeli nekadašnji stanovnici kaptolskog naselja, dok su na Dolcu stare male i uzane ulice uništene 1926. g. kada se na tom mestu počela graditi pijaca. Godine 1334. kanonik Ivan Arhiđakon Gorički sastavio je na latinskom jeziku Statut zagrebačkog kaptola, koji predstavlja najstariji urbar u Hrvatskoj i koji je formalno ustanovio naselje kaptolskih kmetova u blizini kuća u kojima su živeli kanonici. To je bio početak novog naselja nazvanog Nova Ves (današnja ulica Nova Ves).