Komedija del arte

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Karel Dižarden: Komedija del arte (1657) (Luvr)

Komedija del arte (ital. Commedia dell'аrte),[1][2][3] komedija improvizacija nastala u Italiji u prvoj polovini XVI vijeka.[4][5] U komediji je bio unaprijed određen samo osnovni sadržaj i raspored kretanja glumaca, a tekst su improvizovali glumci u toku izvođenja komada na „otvorenoj sceni”.[6][7] Na sceni su se pojavljivali uvijek isti tipovi: Arlekin, Kolombina, Pulčinela, Pantalone i dr. sa stalnim karakternim maskama. Uskoro se ova dopadljiva komedija proširila po Francuskoj i dalje Evropom. Uticala je na razvoj komedije XVI i XVII vijeka. Suprotno ovoj vrsti komedija je „komedija erudita” (ital. commedia erudita) koja ima unaprijed utvrđen tekst i intrigu.[8][9]

Glumci

Ranije se zvala italijanska komedija, a poznata je i kao commedia alla maschera, commedia improvviso, i commedia dell'arte all'improvviso.[10][11] Okarakterisana maskiranim „tipovima“, komedija je bila odgovorna za uspon glumica kao što je Izabela Andreini[12] i improvizovane predstave zasnovane na skečevima ili scenarijima.[11][13] Komedija, kao što je Vadilac zuba, je scenarizovana i improvizovana.[11][6]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Ova komedija datira iz prve polovine 16. vijeka. Zvana je još i „Italijanska narodna komedija” što ona i jeste u pravom smislu te riječi. Njen razvojni put teče gotovo uporedo s razvojem melodrame. Ona i jeste melodrama u italijanskom stilu. Ni malo naivan život ove komedije objašnjava mobilisanost određene socijalne strukture sa jasno izraženim karakterom ali i idejom spasenja. Nastaje na i u tradiciji malih i velikih vašara na kojima svoje šatre razapinju pelivani, ulični pjevači, raznorazni šarlatani, iz kojih iskaču i svojim sumnjivim kvalitetima zabavljaju široke narodne mase. Prije nego bi ponudili svoje, takođe sumnjive, proizvode, pelivani sami ili u grupi izvode „sketches” i mim, dok ulični pjevači prate svoje priče mimikom koja se približava tumačenju likova, to jest glumi u pravom smislu riječi. Svi oni su, na neki način, nastavljači srednjovijekovnih artista, žonglera, ekvilibrista, ako ni po čemu ono po statusu socijalne pripadnosti i apsolutnim simpatijama i blagonaklonostima naroda. Oni su koketni a narod se s njima identifikuje.[14]

Tako su ti pelivani, šarlatani i ostali slični njima počeli da poprimaju izgled i preuzimaju ulogu tipičnih likova iz narodnog predanja. Kada je to prožimanje njihove ličnosti s onom koju su predstavljali bilo ostvareno i kada su uvidjeli da su svojim mimičkim iskazom postigli uspjeh, prestali su da rade sami, okupili su se u male družine ili su u te svoje igre uključili i cijele porodice. Dakle, još prije nego se pozorišni čin odvojio od prodaje čarobnih naptiaka za dugovijekost, potenciju i sl. komedija del arte postala je zapažena pojava, jasno ocrtanih obrisa. Tokom vremena, glumci „del arte“ su se dobrovoljno okupili u putujuće družine. Svoju glumačko –mimičku vještinu, kao i akrobatiku su uvježbavali do savršenstva. To „art“ je u njihovom slučaju imalo težinu kvaliteta vještine, umijeća, hrabrosti.[15][14]

Likovi - kontinuitet narodne tradicije[uredi | uredi izvor]

Dok se Hamlet ne može zamisliti izvan okvira osobene i autentične priče u kojoj njegov lik oživljava, Arlekin je spreman da učestvuje u bilo kakvoj pustolovini i da pri tome ostane što jeste – Arlekin. Bitne karakteristike komedije del arte su profesionalizam, maske i improvizacija. Maske koje predstavljaju ishodište del arte, zovu se zani ital. zanni. Zani su odmah dobili ulogu slugu, a veoma su starog porijekla koje pokazuje u kojoj mjeri su glumci „del arte“ srasli sa samim korijenom narodne kulture. Zani su tipovi iz sjeverno – italijanskog folklora, koji se susreću u obredima i u karnevalskim svečanostima i u početku su predstavljani kao demoni zemlje. Prihvatajući taj drevni lik, glumci su njegova spoljna obilježja sačuvali gotovo netaknuta- paklensku crnu masku i široku, bijelu odjeću po kojoj su ga gledaoci lako preploznavali, i to bar gledaoci u unutrašnjosti i na selima – da bi ga poistovjetili s onim najnižim predstavnikom gradskoga plebsa koji je sluga-nosač, likom koji je simbol zajedničke kobi ugnjetenih narodnih masa. A to duboko značenje, koje potiče iz izvorne dvosmislenosti lika, stalno se iskazuje kroz neutoljivu glad, kroz sukobe sa gospodarem, kroz seljačku lukavost, kroz potrebu za odmazdom koja, iako se katkad ostvari, ipak nikad nije konačna. Zanije, zatim, zamjenjuju ili im se pridružuju druge maske istoga porijekla. Najpoznatije su: Arlekin franc. Hennequin, demonski lik francuskog seljačkog folklora Pulčinela. Iz njih, najzdad u sedamnaestom i osamnaestom vijeku proističe čitava plejada likova: Trufaldino, Fritelino, Mecetino i tako dalje. Tu je i Pantalone“Veličanstveni“ ital. Il Magnifico, venecijanski trgovac i pater familijas lat. pater familias, čije demonsko porijeklo, ako i nije izvjesno kao u slučaju zanija, bar je vjerovatno s obzirom na crnu masku i crveni kostim. Da je stigao iz pakla govri i to što je predstavljen uvijek kao stari sladostrasnik, ne baš senilan i impotentan, već često i žestok i uporan. Tek u osamnaestom vijeku, kada je Goldoni počeo da ističe vrline građanske klase, Pantalone će se pretvoriti u ličnost razboritu i staloženu i biće više otac nego gospodar.[14]

Socijalna pozadina i avangardna uloga u pozorištu i društvu[uredi | uredi izvor]

Veleljepna melodrama u italijanskom stilu,„narodna komedija”, postala je ključno mjesto dvorskih svečanosti evropske aristokratije, ali je u javnim pozorištima bila veoma popularan oblik pozorišne zabave i ostalih društvenih slojeva. Nudila je pristupačnu, laku zabavu a ipak je bila oslobođena izopačenosti svojstvene višem društuvu. Formirala je drugačiji ukus pozorišta ali i dala svoj doprinos opštoj emancipaciji drugačijeg pogleda na socijalnu pravdu. Komedija del arte umjela je da se uzdigne do najvišeg stepena društvene hijerarhije a intelektualci aristokratskog porijekla mogli su da je preziru ali ne i da je zaobiđu. Komedija del arte se često navodi kao „čisto pozorište“, nepatvoreno, izvorno - pozorište „u živo“ lat. in vivo. Tako se prvi puta u istoriji čovječanstva jedno novo pozorište, pozorište niže klase, postavilo kao alternativa pozorištu učenih ljudi. Originalnost i avangardnost obezbijedili su joj stalno mjesto u pozorišnom Panteonu ali i kulturi uopššte. Sasvim izvjesno i zakonito učestvuje u izgledu civilizacijskog profila današnjeg "kulturnog čovjeka“.[14]

Uticaj na vizuelnu umetnost[uredi | uredi izvor]

Antoan Vato, Italijanski Komičari, 1720

Analiza prikazi iz komedije del arte predstavlja čitavo polje istraživanja. Tokom ranog perioda, reprezentativna dela slikara iz Fontebla su bila poznata po svojim erotskim prikazima. Flandrijski uticaj se označava terminom commedia i karakteriše ga sprikazivanje opasnosti požude, pića i hedonističkog života. Kastelo tvrdi da su flandrijski pittore vago (lutajući slikari) koji su se asimilovali u italijanskim radionicama i preuzeli italijanska prezimena: neki od najuticajnih slikara, na primer Lodvik Toput je promenio ime u Ludviko Pozoserato i postao poznati slikar u Veneto regiji. Upravo su ovi lutajući slikari započeli kodiju del arte kao žanr slikarstva koji će opstati vekovima.

Pikasova slika Tri muzičara naslikana 1921. godine je šarena reprezentacija likova inspirisanih komedijom del artee.[16] Pikaso je dizajnirao kostime za balet Igora Stravinskog Pulčinela (1920), balet u kom se prikazuju likovi i situaciji tipični za komediju.

Uticaj na izvođačku umetnost[uredi | uredi izvor]

Piter van Bredel, Komedija del arte scena u italijanskom pejzažu

Ekspresivno pozorište je uticalo na Molijerovu komediju i ballet d'action, time dodajući sveže mogućnosti izražavanja i koreografska sredstva. Primer komedije del arte lika u književnosti je Čudesni frulaš.

Likovi inspirisani komedijom del arte se pojavljuju u radovima brojnih dramskih pisaca. Poznati primeri uključuju Buru Vilijama Šekspira, Les Fourberies de Scapin Molijera, Sluga dva gospodara Karla Goldonija, Figaro predstave Pjera Bomaršea, kao i Zaljubljen u tri narandže i Turandot Karla Gezjua. Uticaj se može primetiti i u scenskoj adaptaciji Kafkinog romana Preobražaj Stivena Berkofa.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Commedia dell'arte”. Merriam-Webster Dictionary. 
  2. ^ „commedia dell'arte”. Lexico UK English Dictionary. Oxford University Press. Arhivirano iz originala 25. 11. 2021. g. 
  3. ^ Komedija del arte na sajtu Enciklopedija Britanika
  4. ^ Lea, K. M. (1962). Italian Popular Comedy: A Study In The Commedia Dell'Arte, 1560–1620 With Special Reference to the English State. New York: Russell & Russell INC. str. 3. 
  5. ^ Wilson, Matthew R. „A History of Commedia dell'arte”. Faction of Fools. Faction of Fools. Arhivirano iz originala 13. 03. 2017. g. Pristupljeno 9. 12. 2016. 
  6. ^ a b Grantham, Barry (2000). Playing Commedia A Training Guide to Commedia Techniques. United Kingdom: Heinemann Drama. str. 3, 6—7. ISBN 978-0-325-00346-7. 
  7. ^ Gordon, Mel (1983). Lazzi: The Comic Routine of the Commedia dell'ArteNeophodna slobodna registracija. New York: Performing Arts Journal Publications. str. 4. ISBN 978-0-933826-69-4. 
  8. ^ Grupa autora, Mala enciklopedija Prosveta, Prosveta, Beograd, 1959. g.
  9. ^ Broadbent, R.J. (1901). A History Of Pantomime. New York: Benjamin Blom, Inc. str. 62. 
  10. ^ Rudlin, John (1994). Commedia Dell'Arte An Actor's Handbook. London and New York: Routledge. str. 48. ISBN 978-0-415-04769-2. 
  11. ^ a b v Chaffee, Judith; Crick, Olly (2015). The Routledge Companion to Commedia Dell'Arte. London and New York: Rutledge Taylor and Francis Group. str. 1. ISBN 978-0-415-74506-2. 
  12. ^ Ducharte, Pierre Louis (1966). The Italian Comedy: The Improvisation Scenarios Lives Attributes Portraits and Masks of the Illustrious Characters of the Commedia dell'Arte. New York: Dover Publication. str. 17. ISBN 978-0486216799. 
  13. ^ „Faction Of Fools”. Arhivirano iz originala 13. 03. 2017. g. Pristupljeno 18. 07. 2023. 
  14. ^ a b v g Molinari C, Teatro-Lo spettacolo drammatico nei momenti della sua storia dalle origini ad oggi, Arnoldo Mondadori, Milano, 1972.g.
  15. ^ Grupa autora, Opšta enciklopedija Larus, Vuk Karadžić, Beograd, 1967. g.
  16. ^ Katrizky, str. 26

Literatura[uredi | uredi izvor]

External links[uredi | uredi izvor]

Komedija del arte na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Комедија_дел_арте&oldid=27751339”