Letonci

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Letonci
Zastava Letonije
Ukupna populacija
oko 1,6 − 1,7 miliona
Regioni sa značajnom populacijom
 Letonija1.229.067
 Ujedinjeno Kraljevstvo102.000
 SAD96.070 − 102.000
 Kanada27.870
 Nemačka27.752
 Rusija20.000
Jezici
letonski
Religija
pretežno protestanti,
manjinom i rimokatolici, pravoslavci i ateisti
Srodne etničke grupe
baltički narodi

Letonci, baltički narod, koji pretežno živi u Letoniji, gde čini oko 62% stanovništva.[1] Letonci govore letonskim jezikom, koji pripada baltičkoj grupi indoevropske porodice jezika (baltički i slovenski jezici su veoma srodni i zajedno čine baltoslovenski ogranak indoevropske jezičke porodice). Letonaca ukupno ima oko 1.643.000, od toga u Letoniji oko 1.487.000. Letonci su po veroispovesti većinom protestanti, a ima i rimokatolika, pravoslavaca i ateista.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Pleme koje je govorilo finskim jezikom poznato kao Livonci naselilo se među "Letoncima", i ime je promenilo u "čistači šuma ", naziv koji su takođe koristili srednjovekovni nemački i tevtonski doseljenici za ove narode. The Germanski doseljenici su starosedeoce nazivali "Letima" a naciju "Letland", nazvavši svoju koloniju Livonija ili Lifland.

Latinski oblik, Livonija, postepeno se odnosio na celu teritoriju današnje Letonije, kao i na južnu Estoniju, koja je potpala pod minimalni germanski uticaj. Letonci i Litvanci su jedini članovi baltičke grane indoevropskih jezika.

Genetika[uredi | uredi izvor]

Paternalne haplogrupe R1a i N1a1-Tat su dve najčešće, sa udelom od 39,9% među etničkim Letoncima.[2] R1a je nastao u istočnoj Evropi i povezan je sa širenjem indoevropskih jezika. R1a Letonaca je pretežno M558 i u poređenju sa drugim populacijama takođe ima najveću koncentraciju M558 među R1a. Mutacija N1a1-Tat nastala je u istočnoj Aziji i proširila se preko Urala u Evropu gde je trenutno najčešća među finskim, baltičkim i istočnoslovenskim narodima. Kod Letonaca i Litvanaca preovladava L550 grana N1a1-Tat.

N1c1a je bio prisutan kod 41,5%, R1a1a-M558 kod 35.2% i I1 (M253) kod 6.3% analiziranih uzoraka.[3]

Kultura[uredi | uredi izvor]

Uticaji[uredi | uredi izvor]

Godine 1649. naselja Kursenijeka koji su govorili letonski prostirala su se od Memela do Gdanjska.

Letonci dele zajednički jezik i imaju jedinstvenu kulturu sa tradicijama, praznicima, običajima i umetnošću. Na kulturu i verske tradicije donekle su uticale germanske, skandinavske i ruske tradicije. Letonci imaju drevnu kulturu koja je arheološki datirana iz 3.000. godine pre nove ere. Letonci su održavali značajne veze i trgovinu sa svojim susedima. Prve indikacije o ljudskom stanovništvu na zemljištu moderne Letonije arheološki datiraju iz 9.000 p. n. e., što sugeriše da su prvi doseljenici bili lovci koji su ostali skoro odmah nakon završetka poslednjeg ledenog doba. Kolonizatori sa juga su brzo stigli, terajući mnoge lovce na sever dok su se polarne ledene kape topile dalje, ili na istok, u današnju Rusiju, Belorusiju i Ukrajinu. Rimski istoričar Tacit pominje "Este", za koje se smatralo da su stanovnici modernih baltičkih zemalja, sugerišući da su bili mirni i gostoljubivi ljudi. Letonski narodi su ostali relativno neometani sve dok papska intervencija preko germanskog tevtonskog reda nije kolonizovala Kurlandiju, počev od prve polovine 13. veka. Papskim dekretima je Tevtonskom redu naređeno da širi "Božju reč" i Jevanđelje hrišćanstva širom "necivilizovanih" "paganskih zemalja". Iako su ovi pokušaji hristijanizacije stanovništva propali, a Tevtonski red se na kraju preselio na jug, u region kasnije poznat kao Istočna Pruska.

Jugoistočna Letonija (Latgalija), zbog relativno velike etničke ruske populacije, zadržala je veliki ruski uticaj.

Religija[uredi | uredi izvor]

Bazilika Uspenja u Agloni, najvažnija rimokatolička crkva u Letoniji.

Paganizam je bio glavna religija pre nego što je teritoriju Letonije napao hrišćanski Tevtonski red (vidi: Letonska mitologija).[4][5][6] Letonci još uvek slave tradicionalne praznike (solisticije).[7] Dievturiba je neopaganski pokret koji tvrdi da je moderno oživljavanje etničke religije Letonaca pre hristijanizacije u 13. veku.[4][8]

Većina hrišćana Letonaca pripada Evangelističko-luteranskoj crkvi, ali u Latgali i opštini Alsunga preovladavaju vernici rimokatoličke crkve, mala manjina Letonaca pripada Letonskoj pravoslavnoj crkvi i drugim verskim zajednicama.[9] U kasnom 18. veku, mali, ali živahan hernhutistički pokret odigrao je značajnu ulogu u razvoju letonske književne kulture pre nego što je apsorbovan u glavnu luteransku denominaciju.

Jezik[uredi | uredi izvor]

Jezik predaka Letonaca, letonski, se pojavio kao poseban jezik u 16. veku.[10] Deo je posebne lingvističke grane indoevropskih jezika: baltičkih jezika.

Još jedan značajan jezik Letonije je skoro izumrli livonski jezik baltičko-finske podgrane uralske jezičke porodice, koji uživa zakonsku zaštitu. Latgalski jezik (dijalekt letonskog) je takođe zaštićen letonskim zakonom kao istorijska varijacija letonskog jezika.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Population Census 2011 - Key Indicators”. Pristupljeno 10. 4. 2013. 
  2. ^ „Y Chromosome and Mitochondrial DNA Variation in Lithuanians” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 2009-02-25. g. Pristupljeno 2010-05-20.  Kasperaviciute et al. 2004 (link broken)
  3. ^ Pliss, Liana; Timša, Līga; Rootsi, Siiri; Tambets, Kristiina; Pelnena, Inese; Zole, Egija; Puzuka, Agrita; Sabule, Areta; Rozane, Sandra; Lace, Baiba; Kucinskas, Vaidutis (novembar 2015). „Y-Chromosomal Lineages of Latvians in the Context of the Genetic Variation of the Eastern-Baltic Region”. Annals of Human Genetics. 79 (6): 418—430. ISSN 1469-1809. PMID 26411886. S2CID 13050610. doi:10.1111/ahg.12130. 
  4. ^ a b Žemaitis, Augustinas. „Dievturība (neo-paganism)”. OnLatvia.com. Pristupljeno 21. 3. 2022. 
  5. ^ „Latvian mythology”. Skyforger.lv. Pristupljeno 21. 3. 2022. 
  6. ^ Smogorzewski, Kazimierz Maciej. „Latvia - History”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 21. 3. 2022. 
  7. ^ Ruduša, Daina. „Time to Get in Touch With Our Pagan Roots”. Latvia.eu. Arhivirano iz originala 05. 09. 2019. g. Pristupljeno 21. 3. 2022. 
  8. ^ Stasulane, Anita (mart 2019). „A Reconstructed Indigenous Religious Tradition in Latvia”. Mdpi.com (na jeziku: engleski). doi:10.3390/rel10030195. Pristupljeno 21. 3. 2022. 
  9. ^ „Tieslietu ministrijā iesniegtie reliģisko organizāciju pārskati par darbību 2011. gadā” (na jeziku: letonski). Arhivirano iz originala 2012-11-26. g. Pristupljeno 2012-07-25. 
  10. ^ Vīksniņš, Nicholas (1973). „The Early History of Latvian Books”. Lituanus. 19 (3). Arhivirano iz originala 24. 04. 2012. g. Pristupljeno 3. 9. 2019. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Letonci na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Летонци&oldid=27710003”