Markov manastir
Markov manastir je srpski manastir Stare Srbije (danas Severna Makedonija) koji se nalazi u selu Markova Sušica, 18 kilometara južno od Skoplja u sutjesci Markove reke. Ime je dobio po Marku Mrnjavčeviću ili "Marku Kraljeviću".[1] Porodična je zadužbina srpskih kraljeva Mrnjavčevića.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Manastir je posvećen Svetom Dimitriju, a ime je dobio po srpskom narodnom junaku Kraljeviću Marku. Manastir je izgrađen 1345. godine[3] o čemu svedoči i natpis na južnom ulazu u manastir. Manastir Sv. Dimitrija nalazio se 12 kilometara daleko od Skoplja, u selu Suhoj reci ili Sušici. Ktitor crkve je bio srpski kralj Vukašin, a izgradnja je završena za vreme njegovog sina Marka, između 1366—1372. godine. Na crkvenom polijeleju je urezan natpis iz 1367—1371. godine u kojem se pominje kralj Vukašin.[4] U crkvenom tremu su do kraja 19. veka bili živopisani zidovi, i tu su se nalazile predstave ktitora. Njih su videli raniji posetioci, od kojih je Srećković i zapisao natpise pored likova ktitora. Iznad glave oca pisalo je: "V Hrista Boga blagoverni kralj Vlkašin", a iznad sinove glave - "V Hrista blagoverni sin previsokoga kralja Vlkašina ktitor Marko".[5] Bugarski "propagandisti" su ga međutim kasnije uništili, premazali masnom bojom, da bi prikrili srpske tragove.[6] Bilo je to 1894. godine po naredbi bugarskog mitropolita Maksima iz Skoplja.[7] Po Panti Srećkoviću: bila je to porodična crkva Mrnjavčevića, koji su tu najverovatnije i bili sahranjeni - otac i sin, Vukašin i Marko. U prilog tome svedoči i jedna molba Srba Stare Srbije iz 1877. godine, pisana za San-Stefansku konferenciju o granicama.[1] Pomenuti Srećković je našao i oštećene natpise na nadgrobnim pločama, "jer su ljudi i vreme pokvarili te grobove", od kojih se mogao raščitati samo sklonjeni deo. Prepis natpisa je publikovan u "Glasniku": "V Hrista Boga blagoverni kralj Marko i ktitor svetoga hrama...večna mu pamjat." Sačuvan deo kamene ploče koji svedoči da je bila na Markovom grobu, bio je uzidan u zid manastirske nove kuhinje, da bi bio spašen od uništenja. Ruski konzul u Skoplju, Jastrebov je kasnije u svom izveštaju Srpskom učenom društvu, potvrdio da su svi Pantini prepisi bili verodostojni.
_0260.JPG)
Crkva je osnove upisanog krsta razvijenog tipa sa kupolom i pripratom sa slepom kalotom, koja deluje kao krajnji zapadni travej. Građena je naizmeničnim ređanjem kamena i opeke. Unutrašnjost krase kameni osmougaoni stubovi i prvobitna kamena oltarska pregrada. Program fresko-dekoracije pored uobičajenih ciklusa sadrži veoma razvijenu ilustraciju Akatista, zanimljivo koncipovan Kalendar, žitija Svetog Nikole i Svetog Dimitrija, predstavu Nebeskog dvora nadahnutu stihovima 44/45. i 92/93. psalma, i Nebesku liturgiju u oltaru.
Bogatstvo tema i sadržaja dopunjuju predstave mrtvog Hrista koga oplakuje Bogorodica, Hrista-Logosa koji seća na Solomonov tekst o Premudrosti i dve ktitorske kompozicije: na severnom zidu priprate kralj Vukašin, uz ženu Jelenu i sina Marka, predaje model Hrama Sv. Dimitriju, dok su pored južnog ulaza spolja naslikani Vukašin i Marko koji držeći veliki okovani rog starozavetnih careva podseća da je on „Drugi David“.
Delo je to dveju grupa majstora. Jednima je bliska naglašena dramatika gestova i pokreta, mistična svetlost, zaobljeni oblici, akcentovan izraz. Drugi, opet, širokim namazima četke, uz akcente svetlosti date belom bojom, povećanjem dimenzija likova insistiraju na skoro dekorativnoj ekspresivnosti.
Prvi su pristigli iz Ohrida. Njima su poznata umetnička zbivanja u Carigradu i Solunu, drugi su nastavak i vrhunac onih tendencija koje su omiljene po manastirskim crkvama Srbije XIV veka.
Panta Srećković piše da je Stefan Uroš V sahranjen u manastiru Sv. Dimitrija, kod sela Malčište i pored reke Šarenika, a to je Markov manastir. U oltaru crkve je Ivan Jastrebov našao ploču bez natpisa sa izrezanim na njoj dvoglavim belim orlom. [8]
Bratstvo[uredi | uredi izvor]
Kiril Pejčinović je bio 1801-1817. godine iguman Markovog manastira, gde je prešao iz Kičevskog manastira.[9]
Kada je srpski istoričar Panta Srećković posetio manastir 1873. godine, tu je bilo očajno stanje. On piše u izveštaju Srpskom učenom društvu: "Kaluđera tu nema. Bio je jedan najgrozniji pijanica, pa otumarao." Manastir je čuvala jedna seljačka porodica sa dvoje dece, "a nadgledaju ga svi blagočestivi Suhorečani". Noćivao je u Markovim starim konacima, koji su bili otkriveni, bez krova, ko zna kad porušenog.[1]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v "Vreme", Beograd 1928. godine
- ^ Đurić, V. J. Markov manastir – Ohrid, Zbornik za likovne umetnosti, 8, Novi Sad, 1972.
- ^ "Delo", Beograd 1903. godine
- ^ Ljubomir Stojanović: "Stari srpski zapisi i natpisi", Beograd 1902. godine
- ^ "Glasnik srpskog učenog društva", Beograd 1873. godine
- ^ Delo", Beograd 1903. godina
- ^ "Pravda", Beograd 1932. godine
- ^ Srećković, Pantelija (2021). Istorija srpskoga naroda. Mladenovac: Mirdin. str. 741, 742.
- ^ "Nova iskra", Beograd 1906. godine
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Đorđević, Ivan M. (2008). „Predstava kralja Marka na južnoj fasadi crkve Svetog Dimitrija u Markovom manastiru”. Studije srpske srednjovekovne umetnosti. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 437—446.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Markov manastir na Vikimedijinoj ostavi- Idejne osnove tematskog programa živopisa Crkve Svtog Dimitrija u Markovom manastiru, doktorska disertacija (2017)
- Predstavljanje izdanja „Freske Markovog manastira” i „Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Rasu” (SANU, oktobar 2022)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
