Navigacija
Navigacija[1] je nauka i veština vođenja broda, aviona i drugih objekata s jedne na drugu tačku na Zemlji vodenim i vazdušnim putem, te svemirske letelice kroz svemir.[2] Oblast navigacije obuhvata četiri opšte kategorije: kopnenu navigaciju, pomorsku navigaciju, vazduhoplovnu navigaciju i svemirsku navigaciju.[1]
Osnovni zadaci navigacije su određivanje kursa, udaljenosti između dva mesta i određivanje pozicije broda (aviona, svemirskog broda) zbog provere stvarno prevaljenog puta. Sredstva i načini za rešavanje tih zadataka zavise od stepena razvoja nauke i tehnike, pa je razvoj navigacije usko povezan sa dostignućima astronomije, matematike, hidrografije i tehnike.
Razvoj navigacije[uredi | uredi izvor]
Stari vek[uredi | uredi izvor]
O razvoju navigacije u starom veku malo se zna. Najstariji način navigacije je plovidba danju u vidokrugu kopna. Od navigacionih pomoćnih sredstava upotrebljavao se jedino ručni dubinomer. Plovidbu noću i orijentaciju prema zvezdama oko 15. veka p. n. e. opisuje Homer u Odiseji.
Grci su prevaljeni put i udaljenost merili u stadijumima (oko 1 / 10 M); uz obalu su se orijentisali pomoću markantnih prirodnih i veštačkih objekata na kopnu (svetionici, hramovi), a na otvorenom moru po nebeskim telima i vetrovima. Redovnost monsun, a na Indijskom okeanu navela je grčkog pomorca Hipala (Ιππαλος) da pod vetrom plovi iz Arabije pravo u Indiju.
Srednji vek[uredi | uredi izvor]
Naučne metode navigacije u zapadnu Evropu preneli su Arapi, u čijim se školama u Španiji u 12. veku učila i primena astronomije u navigaciji.[3] Drugom polovinom 12. veka konstruisan je astrolab i pomoćni instrument nokturnal, kojim se moglo odrediti zvezdano vreme i položaj Severnjače u odnosu na nebeski pol, a time i geografska širina na moru.
Šira primena brodskog kompasa i pomorske karte, napredak u brodogradnji u 14. veku, uneli su više sigurnosti i pouzdanosti u vođenju broda uz obalu, a uz upotrebu astrolaba, i na otvorenom moru.
Najveštiji navigatori (piloti) u to vreme bili su pomorci italijanskih primorskih gradova, naročito Venecije i Đenove, a na severu pomorci Hanze. Venecijanci su upotrebljavali posebne tabele nazvane martologio, slične tablicama za sabiranje kurseva, kojima su izračunavali približnu poziciju broda na otvorenom moru (sabranu poziciju) nakon jedrenja od poznate polazne pozicije. Prevaljeni put u pojedinim kursevima računali su pomoću peščanog sata i brzine broda, procenjene odoka.
Portugalija je početkom 15. veka postala centar razvoja navigacije. Tome je najviše doprinio Henrik Moreplovac koji je sistematizovao celokupno tadašnje znanje o navigaciji. Oko 1483. formirana je u Portugaliji posebna komisija za navigaciju, koja je sastavila tabelu deklinacija Sunca, podesnu za izračunavanje geografske širine pomoću visine Sunca u meridijanu, i poboljšala astrolab.[4][5]
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Termin potiče iz 1530-ih, od latinske reči navigationem (nom. navigatio), od navigatus, str. od navigare „ploviti, preploviti, ići morem, upravljati brodom”, od navis „brod” i korena agere „voziti”.[6]
Osnovni koncepti[uredi | uredi izvor]
Geografska širina[uredi | uredi izvor]
Grubo, geografska širina nekog mesta na Zemlji je njegova ugaona udaljenost severno ili južno od ekvatora.[7] Geografska širina se obično izražava u stepenima (obeleženo sa °) u rasponu od 0° na ekvatoru do 90° na severnom i južnom polu.[7] Geografska širina Severnog pola je 90 °sgš, a geografska širina Južnog 90 °jgš.[7] Pomorci su izračunavali geografsku širinu na severnoj hemisferi tako što su ugledali polnu zvezdu (Severnjaču) pomoću sekstanta i koristeći tabele smanjenja vidokruga za korekciju visine oka i atmosferske refrakcije. Visina Severnjače u stepenima iznad horizonta je geografska širina posmatrača, unutar jednog stepena.
Geografska dužina[uredi | uredi izvor]
Slično geografskoj širini, geografska dužina mesta na Zemlji je ugaona udaljenost istočno ili zapadno od početnog meridijana ili Griničkog meridijana.[7] Geografska dužina se obično izražava u stepenima (označenim sa °) u rasponu od 0° na Griničkom meridijanu do 180° istočno i zapadno. Sidnej, na primer, ima geografsku dužinu od oko 151° istočno. Grad Njujork ima geografsku dužinu od 74° zapadno. Tokom većeg dela istorije, pomorci su nastojali da odrede geografsku dužinu. Geografska dužina se može izračunati ako je poznato tačno vreme viđenja. U nedostatku toga, može se koristiti sekstant da se uzme lunarna udaljenost (koja se naziva i lunarna opservacija ili skraćeno „lunar“) koja se, uz nautički almanah, može koristiti za izračunavanje vremena na nultoj geografskoj dužini (pogledajte srednje vreme po Griniču).[8] Pouzdani morski hronometri nisu postojali sve do kasnog 18. veka i bili su nedostupni sve do 19. veka.[9][10][11] Oko stotinu godina, od oko 1767. do oko 1850. godine,[12] pomorci kojima je nedostajao hronometar koristili su metodu lunarnih udaljenosti da odrede vreme u Griniču kako bi pronašli svoju geografsku dužinu. Mornar sa hronometrom mogao bi da proveri svoje očitavanje koristeći lunarno određivanje vremena u Griniču.[9][13]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Rell Pros-Wellenhof, Bernhard (2007). Navigation: Principles of Positioning and Guidances. Springer. str. 5—6. ISBN 978-3-211-00828-7.
- ^ Bowditch 2003, str. 799
- ^ The Ty Pros Companion to Ships and the Sea, Peter Kemp ed., 1976 ISBN 0-586-08308-1
- ^ Comandante Estácio dos Reis (2002). Astrolábios Náuticos. INAPA. ISBN 978-972-797-037-7.
- ^ „Archived copy”. Arhivirano iz originala 2012-11-22. g. Pristupljeno 2013-04-02.
- ^ „Etymonline - Online Etymology Dictionary”. www.etymonline.com.
- ^ a b v g Bowditch 2003, str. 4
- ^ Norie, J.W. (1828). New and Complete Epitome of Practical Navigation. London. str. 222. Arhivirano iz originala 2007-09-27. g. Pristupljeno 2007-08-02.
- ^ a b Norie, J.W. (1828). New and Complete Epitome of Practical Navigation. London. str. 221. Arhivirano iz originala 2007-09-27. g. Pristupljeno 2007-08-02.
- ^ Taylor, Janet (1851). An Epitome of Navigation and Nautical Astronomy (Ninth izd.). Taylor. str. 295f. Pristupljeno 2007-08-02. „Nautical Almanac 1849-1851.”
- ^ Britten, Frederick James (1894). Former Clock & Watchmakers and Their Work. New York: Spon & Chamberlain. str. 230. Pristupljeno 2007-08-08. „Chronometers were not regularly supplied to the Royal Navy until about 1825”
- ^ Lecky, Squire, Wrinkles in Practical Navigation
- ^ Roberts, Edmund (1837). „Chapter XXIV―departure from Mozambique”. Embassy to the Eastern courts of Cochin-China, Siam, and Muscat: in the U.S. sloop-of-war Peacock ... during the years 1832–3–4 (Digital izd.). Harper & brothers. str. 373. ISBN 9780608404066. Pristupljeno 25. 4. 2012. „...what I have stated, will serve to show the absolute necessity of having firstrate chronometers, or the lunar observations carefully attended to; and never omitted to be taken when practicable.”
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Cutler, Thomas J. (decembar 2003). Dutton's Nautical Navigation (15th izd.). Annapolis, MD: Naval Institute Press. ISBN 978-1-55750-248-3.
- Department of the Air Force (mart 2001). Air Navigation (PDF). Department of the Air Force. Arhivirano iz originala (PDF) 2007-03-25. g. Pristupljeno 2007-04-17.
- Great Britain Ministry of Defence (Navy) (1995). Admiralty Manual of Seamanship. The Stationery Office. ISBN 978-0-11-772696-3.
- Bernhard Hofmann-Wellenhof; K. Legat; M. Wieser (2003). Navigation: principles of positioning and guidance. Springer. ISBN 978-3-211-00828-7. Pristupljeno 7. 2. 2012.
- Maloney, Elbert S. (decembar 2003). Chapman Piloting and Seamanship
(64th izd.). New York: Hearst Communications Inc. ISBN 978-1-58816-089-8. - National Imagery and Mapping Agency (2001). Publication 1310: Radar Navigation and Maneuvering Board Manual (7th izd.). Bethesda, MD: U.S. Government Printing Office. Arhivirano iz originala (PDF) 2007-03-07. g.
- Turpin, Edward A.; McEwen, William A. (1980). Merchant Marine Officers' Handbook (4th izd.). Centreville, MD: Cornell Maritime Press. ISBN 978-0-87033-056-8.
- Martin, William Robert (1911). „Navigation”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 19 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 284—298.
- Bunbury, Edward Herbert; Beazley, Charles Raymond (1911). „Pytheas”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 22 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 703—704.
- Raol, Jitendra; Gopal, Ajith (2013), Mobile Intelligent Autonomous Systems, Boca Raton, FL: CRC Press Taylor and Francis Group, ISBN 978-1-4398-6300-8
- Bellwood, Peter; Fox, James J.; Tryon, Darrell (2006). The Austronesians: Historical and Comparative Perspectives. Australian National University Press. ISBN 9781920942854.
- Mahdi, Waruno (1999). „The Dispersal of Austronesian boat forms in the Indian Ocean”. Ur.: Blench, Roger; Spriggs, Matthew. Archaeology and Language III: Artefacts languages, and texts. One World Archaeology. 34. Routledge. str. 144—179. ISBN 0415100542.
- Bilic, Tomislav (mart 2009). „The Myth of Alpheus and Arethusa and Open-Sea Voyages on the Mediterranean--Stellar Navigation in Antiquity”. International Journal of Nautical Archaeology. 38 (1): 116—132. doi:10.1111/j.1095-9270.2008.00189.x.
- Bloomberg, Mary; Göran Henricksson (1997). „Evidence for the Minoan origins of stellar navigation in the Aegean”. Actes de la Vème conférence annuelle de la SEAC. Gdansk. str. 69—81.
- Bowditch, Nathaniel (2002). The American Practical Navigator. Bethesda, MD: National Imagery and Mapping Agency. ISBN 0-939837-54-4. Arhivirano iz originala 2007-06-24. g.
- Bunbury, Edward Herbert; Beazley, Charles Raymond (1911). „Pytheas”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 22 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 703—704.
- Homer. link; link, ur. The Odyssey. Book V.
- Martin, William Robert (1911). „Navigation”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 19 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 284—289.
- Taylor, E. G. R. (1971). link; link, ur. The haven-finding art; A History of Navigation from Odysseus to Captain Cook. New York: American Elsevier Publishing Company, INC.
- Hiawatha Bray (2014). You Are Here: From the Compass to GPS, the History and Future of How We Find Ourselves. Basic Books. ISBN 978-0465032853.
- Juan Francisco Maura (2021). Españoles y portugueses en Canadá en tiempos de Cristóbal Colón. https://parnaseo.uv.es/Lemir/Textos/Juan_Maura_Lemir.pdf: Universidad de Valencia.
- Christie, Anthony (1957). „An Obscure Passage from the "Periplus: ΚΟΛΑΝΔΙΟϕΩΝΤΑ ΤΑ ΜΕΓΙΣΤΑ"”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 19: 345—353. doi:10.1017/S0041977X00133105 — preko JSTOR.
- Hourani, George Fadlo (1951). Arab Seafaring in the Indian Ocean in Ancient and Early Medieval Times. New Jersey: Princeton University Press.</ref>:102–103<ref name=":0">Shaffer, Lynda Norene (1996). Maritime Southeast Asia to 1500. M.E. Sharpe.
- Johnstone, Paul (1980). The Seacraft of Prehistory. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0674795952.<
- Dewar, Robert E.; Wright, Henry T. (1993). „The culture history of Madagascar”. Journal of World Prehistory. 7 (4): 417—466. S2CID 21753825. doi:10.1007/bf00997802. hdl:2027.42/45256
. - Burney DA, Burney LP, Godfrey LR, Jungers WL, Goodman SM, Wright HT, Jull AJ (avgust 2004). „A chronology for late prehistoric Madagascar”. Journal of Human Evolution. 47 (1–2): 25—63. PMID 15288523. doi:10.1016/j.jhevol.2004.05.005.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Američki praktični navigator" Nathaniela Bowditcha (.pdf)
- "Navigacija"
- Lectures in Navigation by Ernest Gallaudet Draper
- How to navigate with less than a compass or GPS
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
