Naćfala
Naćfala Satu Mare | |
|---|---|
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Okrug | Arad |
| Opština | Sekusić |
| Stanovništvo | |
| — (2011) | 840 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 46° 03′ 58″ S; 20° 57′ 29″ I / 46.066111° S; 20.958056° I |
| Vremenska zona | UTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST) |
| Aps. visina | 94 m |
  Naćfala Naćfala na karti Rumunije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 317287 |
| Pozivni broj | 0257 |
| Registarska oznaka | AR |
Naćfala (Naćvala, Naćvola, rum. Satu Mare) je naseljeno mesto u opštini Sekusić, koja pripada okrugu Arad u Rumuniji. Mesto se na mađarskom oduvek zvalo "Nagyfalu", a što je prevedeno na srpski - kao što je navedeno 1899. godine u srpskom crkvenom listu, značilo "Veliko selo" ili "Veliko selište".[1] Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Naćfala se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 30 km jugozapadno od grada Arada. Selo se nalazi u Pomorišju, a seoski atar je ravničarskog karaktera.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Mesto se prvi put pominje u katoličkim spisima, u vezi sa papskim desetkom, kao i druga okolna mesta 1333. godine. Ugarski kralj Lajoš 1355. godine poklanja to mesto ostrogonskom nadbiskupu Milošu Zingiju i njegovoj braći. Kasnije zbog nelojalnosti te porodice preneto je naselje na Janoša Antimija Topšonja. Tih burnih decenija pod turskom pretnjom, često menja vlasnike. Konačno 1464. godine kralj Matija ga ustupa srpskom despotu Jakšiću. Kada su izumrli Jakšići, mesto je došlo do ugarskog kraljevskog namesnika grofa Petra Petrovića.[2] On Naćfalu priključuje svom imanju oko tvrđave Čalja. Po turskom tefteru 1557—1558. godine u selu je živelo sedamdesetak srpskih porodica. Srbi se u velikom broju tu naseljavaju pod Jakšićima. O srpskom karakteru sela možemo suditi i po srpskim priložnicima manastira Pećka patrijaršija iz 1666. godine. Metohijski kaluđeri su tu zabeležili darodavce: domaćin Milan, pop Koja, knez Andrej i drugi.[3] Naćfala je među pomoriškim naseljima imala čisto srpsku crkvenu opštinu. Po proterivanju Turaka 1717. godine u Naćfali preostalo je samo 16 kuća. Iz 1769—1772. sledi podatak da je bilo u mestu 104 porodice. Po carskom revizoru Erleru koji 1774. godine konstatuje, opština Naćfala koje je čisto srpsko mesto nalazi, u Sentandraškom okrugu.[4] Mesto kao posed kupuje 1779. godine od Državnog trezora grof Jozef Sapari. Spahijski posed ima 1786. godine 147 porodica. Iz mitropolijskog popisa iz 1797. godine vidi se da tu žive samo Srbi, njih 1.016 u 155 domova. Ali, po sledećem izveštaju, onom iz 1822. godine etnička slika je promenjena. Sada pravoslavnih žitelja je ukupno 1.180, koji žive u 217 kuća. Kada je reč o narodu, Srba tada ima 743, a Rumuna (Vlaha) već 437 stanovnika.
Pretplatnik srpske knjige bio je 1845. godine opštinski knez Rista Serbovan. "Serbski letopis" za 1845. godinu uzeli su knez Rista Srbovan, pop Jakov Milanković paroh i učitelj Georgije Babić. A deceniju kasnije kao kupci knjige o Aleksandru Makedonskom javljaju se ugledni meštani: paroh pop Pavel Jovanović, knez i tutor Ćira Srbovan, Dionisije Pandurović učitelj, Paja Stanojev kasir, Aron Trlnić "crkveni sin", Teodor Indrić ćurčija i drugi.[5] Decembra 1866. godine održana je mestu "Beseda", u korist finansiranja Srpskog narodnog pozorišta. Na veoma posećenom skupu ostvaren je čist prihod 11 f. 40 novčića.[6] Pisali su se 1870. godine za prenumerante omladinskog lista "Mlade Srbadije" i stanovnici Naćfale (Sekešuta). To su bili, polugodišnji čitaoci: Tima Čekić, Toša Ćirić, Dimitrije Aničić, Dionizije Pandurović, dok je za kvartal pristao Vladimir Milošev.[7]
Mesto Naćfala je 1905. godine velika opština u Novoaradskom srezu. Tu živi 1.568 stanovnika u 305 domova, od kojih ima najviše pravoslavnih Srba; njih 980 duša (ili 58%) živi u 178 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i narodna škola. Od komunikacijskih sredstava ima poštu i telefon na raspolaganju. U mestu je 1900. godine osnovana Kreditna zadruga kao podružnica ugarskog centralnog kreditnog zavoda. Radila je do 1909. godine. Iste 1909. godine u Naćfali je osnovano Zadružno preduzeće za poljoprivredni kredit i pletenje korpi. Srpska zemljoradnička zadruga delovala je 1905. godine sa kapitalom od 2490 k. Na njenom čelu su se tada nalazili: predsednik Đorđe Petkov i poslovođa Radivoj Kojić.[8]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Državni popis pravoslavnog klira navodi da je 1846. godine u mestu bilo 925 pravoslavnih duša. Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Naćvola imalo je 1.024 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Selo je od davnina bilo višenarodno, a mesni Srbi su bili većina u selu. Posle više naseljavanja rumunskog stanovništva i asimilacije oni su danas manjina, ali za Aradski okrug ipak značajna skupina Srba. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.499 | 1.005 | 1.024 |
| Srbi | 896 (59,8%) | 247 (24,6%) | 182 (17,8%) |
| Rumuni | 61 (4,1%) | 659 (65,6%) | 792 (77,3%) |
| Nemci | 483 (32,2%) | 48 (4,8%) | 18 (1,8%) |
| ostali | 59 (3,9%) | 51 (5,1%) | 32 (3,1%) |
Religija[uredi | uredi izvor]
Najstarija srpska pravoslavna crkva brvnara je potanko opisana, tokom kanonske vizitacije 1758. godine. Navodno je taj hram napravljen još 1666. godine. Antimins stari je načinjen još 1691. godine, za vreme patrijarha Čarnojevića. Parosi su tada bili Pavle Jovanović i Pantelejmon Kirilović (rodom iz Nemeta, do 1767.). Parohijsko zvanje je osnovano i matične crkvene knjige se vode od 1779. godine. Starija crkva podignuta 1789. godine, bila je posvećena Sv. Georgiju. Parohijski sveštenici 1797. godine su Mihail Jovanović (paroh 1765—1804) i Jovan Popović (paroh 1780—1820) koji znaju srpski i rumunski jezik. Iz državnog popisa pravoslavnog klira u Ugarskoj sveštenici su 1846. godine bili Jakov Milanković (paroh 1821—1845) i Pavel Jovanović (paroh 1830—1860). Na organizovanoj zabavi posle besede, koju su organizovali đaci marta 1867. godine, u opštinskom domu za pomoć Srpskom narodnom pozorištu, skupljani su prilozi. Zaslužni su bili paroh Z. Jokić, učitelj i opštinski knez Rada Voštinarov. Sadašnja crkva takođe posvećena prazniku obnovi hrama Sv. velikomučenika Georgija izgrađena je 1789. godine. Dograđivana je 1875. godine, a potpuna obnova 1939—1940. godine, kada su i ikone preslikane od strane slikara Joneskua iz Sekusića.[9] Ikonostas i celivajuće ikone je oslikao malo poznati ikonopisac Marko Akim 1855. godine, a zidnih slika nema.[10] Po mitropolijskom popisu iz 1865. godine Naćfala je parohija prve klase koja ima 938 pravoslavnih stanovnika.[11] Ugarsko ministarstvo veroispovesti je 1870. godine dotiralo crkvenoj opštini u mestu 250 f. za kupovinu parohijskog doma. Crkva je 1905. godine u "rđavom stanju". U mestu je srpska crkvena opština pod predsedništvom Arse Stamorana. Crkveno-opštinski posed je samo pet kj. zemlje. Nove crkvene matice srpske, vode se od 1867. godine. Parohija je šeste platežne klase, ima parohijski dom i sesiju od 31 kj. zemlje. Paroh je tada pop Sava Ćosić, koji služi godinu dana u mestu.[12] Kada su za vreme Prvog svetskog rata vojne vlasti skinuli zvona sa naćfalskog hrama, data je odšteta u iznosu 1942 krune, a taj iznos je odmah upisan u ratni zajam Austrougarske.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Prva škola u Naćfali je registrovana maja 1771. godine.[13] Školske 1788—1789. godine u naćfalskoj školi je učio 31 đak, od kojih samo 22 redovno. Pretplatnik jedne srpske knjige bio je 1824. godine mesni učitelj Pavel Tatić. Učitelj seoski 1832. godine beše Zaharije Jokić. Godine 1846. u mesnoj narodnoj školi ima 45 đaka koje uči Georgije Babić učitelj. Istakao se u organizaciji đačke besede 1867. godine učitelj D. Pandurović.[14] Juna 1891. godine u Naćfali je nakon odlaska učitelja u penziju, raspisan stečaj, a ponuđena osnovna plata je iznosila 200 f. Te godine je drugi učitelj i perovođa Školskog odbora bio Pavel Ristić. Juna 1895. godine raspisan je konkurs za upražnjeno učiteljsko mesto, dok je drugi učitelj bio Đoka Adamović. Krajem leta 1897. godine Naćfalu napušta dotadašnji učitelj Ljubiša Jorgović, pa se raspisuje stečaj. Iz teksta oglasa se vidi da može konkurisati i učiteljica, ali razlika je u tome što se učitelju daje plata od 400 f. a učiteljici daleko manje - 300 f.[15] Decembra 1898. godine otišao je u Kulu, naćfalski učitelj Žarko Vukadinović. Godine 1899. raspisan je konkurs za učitelja šestog razreda u mešovitoj školi u selu.[16] Perovođa školskog odbora je tada bio privremeni učitelj drugog razreda Jakov j. Pasković. Emilija Petrov Obradović kao privremena učiteljica u mesnoj srpskoj školi bila je 1906. godine razrešena. Umesto nje je postavljena nova učiteljica Zorka Nikolajević. Godine 1905. Jefta Popov je predsednik Školskog odbora, učitelj Kojić perovođa, Milan Srbovan školski upravitelj. Učiteljsko telo 1905. godine u naćfalskoj srpskoj veroispovednoj školi čine: Radivoj Kojić rodom iz Novog Sela, pet godina tu na službi, i učiteljica Zorka Nikolajević, rodom iz Tisasentmikluša, koja služi jednu godinu. Redovnu nastavu je pratilo 110 učenika, a u poftornu 42 đaka starijeg uzrasta. Deset srpskih učenika je išlo u tuđe škole u mestu.[12] Godine 1914. naćfalski učitelj Vladimir Milovanov je bio interniran od strane državnih vlasti Austrougarske.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Srpski sion", Karlovci 28. novembar 1899. godine
- ^ "Arad kroz vreme", Temišvar 14/2013. godine
- ^ "Glasnik istorijskog društva u Novom Sadu", Sremski Karlovci 1931. godine
- ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
- ^ K.K. Ruf: "Aleksandar Makedonski...", prevod na srpski, Beč 1857.
- ^ "Matica", Novi Sad 1866. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1870. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Miloš Popović: "Vresko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ "Srpski letopis", Karlovci 1866. godine
- ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Ljubivoje Cerović, Ljubomir Stepanov: "Srbi u Rumuniji", Temišvar 2000. godine
- ^ "Zastava", Pešta 1867. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad br.136/1897. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1899. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Comuna Secusigiu (jezik: rumunski)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (jezik: mađarski)
