Operacija Mali Saturn

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Operacija Mali Saturn
Deo Bitke za Staljingrad u Drugom svetskom ratu

Sovjetsko napredovanje za vreme Malog Saturna
Vreme16. - 30. decembar 1942.
Mesto
Regije reka Don i Čir
Ishod Pobeda Sovjetskog Saveza
Sukobljene strane
 Nemačka
Fašistička Italija (1922—1943) Italija
Kraljevina Mađarska Mađarksa
Kraljevina Rumunija Rumunija		  SSSR
Komandanti i vođe
Nacistička NjemačkaAdolf Hitler
Nacistička NjemačkaErih fon Manštajn
Nacistička NjemačkaErhard Raus
Nacistička NjemačkaEvald fon Klajst
Fašistička Italija (1922—1943) Italo Garibaldi
Kraljevina Mađarska Gustav Jani
Kraljevina Rumunija Petr Dumitresku		 Sovjetski SavezJosif Staljin
Sovjetski SavezFjodor Kuznecov
Sovjetski SavezDimitri Leljušenko
Sovjetski SavezVasilij Gerasimenko
Sovjetski SavezFilip Golikov

 

Operacija Mali Saturn je bila ofanziva Crvene armije na Istočnom frontu Drugog svetskog rata koja je dovela do bitaka u regionu reka Don i Čir na teritoriji Sovjetskog Saveza koju su okupirali Nemci 16-30. decembra 1942.

Uspeh operacije Uran, pokrenute 19. novembra 1942, zarobio je 250.000 vojnika nemačke 6. armije generala Fridriha Paulusa i delove 4. tenkovske armije generala Hota u Staljingradu. Da bi iskoristio ovu pobedu, sovjetski generalštab je planirao ambicioznu ofanzivu sa Rostovom na Donu kao krajnjim ciljem, kodnog naziva „Saturn“. Kasnije je Josif Staljin sveo svoje ambiciozne planove na relativno manju operaciju kodnog naziva „Mali Saturn“. Ofanziva je uspela da razbije trupe Osovine i izvrši pritisak na prenapregnute nemačke snage u istočnoj Ukrajini. Još jedna kontraofanziva južno od Dona sprečila je dalje nemačko napredovanje ka pomoći zarobljenim snagama kod Staljingrada.

Uz naknadne operacije, u januaru i februaru 1943. godine, sovjetske armije su na kraju stigle i zauzele Rostov kako je prvobitno planirano u „Saturnu“. Uprkos ovim pobedama, sami Sovjeti su postali preopterećeni, postavljajući pozornice za nemačku ofanzivu Treće bitke za Harkov i bitke kod Kurska.

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Dana 17. maja 1942, nemačke armijske grupe A i B pokrenule su kontraofanzivu protiv napredujućih sovjetskih armija oko grada Harkova, što je rezultiralo Drugom bitkom za Harkov;[1] ovo bi na kraju bilo prošireno 28. juna u Case Blue, koji je imao za cilj zauzimanje kavkaskih naftnih polja.[2] Do 6. jula, Četvrta tenkovska armija generala Hermana Hota zauzela je grad Voronjež, preteći da će slomiti otpor Crvene armije.[3] Početkom avgusta, Prva tenkovska armija generala Pola Ludviga Evalda fon Klajsta stigla je do naftnog centra Majkop, 500 km (310 mi) južno od grada Rostova,[4] koji je 23. jula zauzela Četvrta tenkovska armija.[5] Brzo nemačko napredovanje pretilo je da odseče Sovjetski Savez od njegovih južnih teritorija, dok je takođe pretilo da prekine snabdevanje Lend-Lease-om kroz Persijski koridor.[6] Međutim, ofanziva je počela da jenjava, pošto se voz za snabdevanje ofanzive borio da održi korak sa napredovanjem, a jedinicama na čelu počele su da ponestaju gorivo i ljudstvo;[7] na primer, neke tenkovske divizije su imale 54 tenka.[8] Na kraju, nemački fokus se pomerio ka Staljingradu u pokušaju da prekine snabdevanje rekom Volgom. Pad Staljinovog istoimenog grada bi takođe značio psihološki podsticaj za Nemce i, obrnuto, udarac za Sovjete. Međutim, posle meseci brutalnih borbi u kojima su Nemci osvojili više od 90% grada, grad bi na kraju iscrpio nemačke snage (6. armiju i jedinice 4. pancer armije) u njihovom neuspešnom i iscrpljujućem pokušaju proterivanja ostatak sovjetske odbrane. Obe strane su pretrpele ogromne gubitke tokom ove bitke, ali, što je najvažnije za ishod, Nemci su ozbiljno iscrpili svoje snage, naterali ih da sve više gube svoje bokove, ostavljajući ih u rukama preopterećenih i loše opremljenih italijanskih i rumunskih saveznika. Opasna situacija koja je evoluirala, iako su joj se nekoliko puta obraćali zabrinuti nemački generali, ignorisana je i time je stvorila okolnosti za krajnju katastrofu za Nemce i njihove saveznike.

Operacija Uran[uredi | uredi izvor]

Operacija Uran je bila šifra sovjetske strateške operacije u Drugom svetskom ratu koja je dovela do opkoljavanja nemačke Šeste armije, Treće i Četvrte rumunske armije i delova nemačke 4. Pancer armije. Operacija je bila deo tekuće bitke za Staljingrad, a imala je za cilj uništenje nemačkih snaga ui oko Staljingrada. Planiranje operacije Uran započeto je još u septembru 1942. i razvijano je istovremeno sa planovima da se obuhvati i uništi nemačka grupa armija Centar i nemačke snage na Kavkazu. Crvena armija je iskoristila činjenicu da su nemačke snage na jugu Sovjetskog Saveza bile preopterećene oko Staljingrada, koristeći slabije rumunske armije da čuvaju svoje bokove; početne tačke ofanzive uspostavljene su na odseku fronta direktno naspram rumunskih snaga. Ove armije Osovine bile su raspoređene na otvorenim pozicijama u stepi i nisu im nedostajale teške opreme za borbu sa sovjetskim oklopom.

Nemački pokušaj da rastereti Staljingrad[uredi | uredi izvor]

Operacija Zimska oluja ( Unternehmen Vintergevitter ), preduzeta između 12. i 23. decembra 1942. godine, bila je pokušaj nemačke 4. tenkovske armije da oslobodi opkoljene snage Osovine tokom bitke za Staljingrad. Krajem novembra, Crvena armija je završila operaciju Uran, koja je rezultirala opkoljavanjem osoblja Osovine u i oko grada Staljingrada. Nemačke snage unutar Staljingradskog džepa i direktno izvan njega reorganizovane su pod Grupu armija Don, pod komandom feldmaršala Eriha fon Manštajna. Kako je Crvena armija nastavila da gradi snagu, u nastojanju da izdvoji što više resursa za konačno pokretanje planirane operacije Saturn, koja je imala za cilj da izoluje grupu armija A od ostatka nemačke armije, Luftvafe je započeo pokušaj za snabdevanje nemačkih snaga u Staljingradu preko vazdušnog mosta. Međutim, pošto se Luftvafe pokazao nesposobnim da izvrši svoju misiju i postalo je očiglednije da do uspešnog proboja može doći samo ako se pokrene što je pre moguće, Manštajn je odlučio da isplanira i pokrene posvećeni napor.

Operacija Mali Saturn[uredi | uredi izvor]

Originalni plan: Saturn[uredi | uredi izvor]

Nakon poraza rumunske armije oko Staljingrada i uspešnog opkoljavanja nemačke Šeste armije, Staljin je počeo da planira kontraofanzivnu operaciju pod nadimkom „Saturn“ kako bi uvećao područje pod kontrolom Sovjetske armije, sa Rostovom na Donu kao krajnji cilj. Trupe Osovine opkoljene u Staljingradskom džepu trebalo je da budu potpuno uništene za nekoliko dana, međutim plan, zasnovan na pogrešnom proračunu sovjetske obaveštajne službe o broju stvarno opkoljenih neprijateljskih trupa (procenjuje se na samo 80.000 ljudi umesto stvarnog broj od preko 250.000), pokazao se neizvodljivim i nerealnim,[9][10] zbog nedostatka logistike i vozila Crvene armije.[11]

Mali Saturn[uredi | uredi izvor]

Sovjetske snage tokom operacije Mali Saturn u decembru 1942

U novoj smanjenoj verziji operacije, kodnog naziva „Mali Saturn“, sovjetska ofanziva je još uvek morala da napadne trupe Osovine na rekama Don i Čir; nakon uništenja neprijateljskih snaga, mehanizovane snage bi morale brzo da napreduju u dva pravca: na zapad, ka centru veze Milerovo i na jug, da napadnu aerodrom Tacinskaja, sa kojeg su avioni Luftvafea krenuli da snabdevaju Staljingradski džep. Takođe, Jugozapadnom frontu je dodeljena misija u kojoj su 1. i 3. gardijska armija i 5. tenkovska armija trebale da udare na opštem pravcu Morozovsk, kod Tacinske, i unište neprijateljsku grupaciju na tom sektoru. Njih bi podržavala 6. armija Voronješkog fronta.[12] Svaki dalji ofanzivni plan usmeren ka Rostovu je stoga napušten.[13]

Operacija Mali Saturn pokrenuta je 16. decembra. 1. gardijska armija generala Fjodora Isidoroviča Kuznjecova i 3. gardijska armija generala Dmitrija Daniloviča Leljušenka napali su sa severa, opkolivši 130.000 vojnika italijanske 8. armije na Donu i napredujući do Milerova. Italijani su se oduprli sovjetskom napadu, iako su u nekim sektorima imali 9 prema 1, ali uz ogromne gubitke. Manštajn je poslao 6. tenkovsku diviziju Italijanima u pomoć: od 130.000 opkoljenih vojnika, samo 45.000 preživelo je nakon krvavih borbi da se pridruži Pancerima kod Čertkova.

Na jugu napredovanje 28. armije generala Gerasimenka pretilo je da opkoli 1. tenkovsku armiju, a 51. armija generala Trufanova je direktno napala kolonu za pomoć. Tenkovi 24. tenkovskog korpusa su 24. decembra stigli i izvršili napad na aerodrom Tacinskaja, uništavajući nemačke transportne avione i završavajući napad za nekoliko dana.

Operaciju Mali Saturn pratila je još jedna kontraofanziva južno od Dona koja je sprečila dalje nemačko napredovanje ka pomoći zarobljenim snagama kod Staljingrada. Pošto je kolona za pomoć bila pod pretnjom opkoljavanja, Manštajn nije imao izbora nego da se 29. decembra povuče nazad u Kotelnikovo, ostavljajući opkoljene Nemce kod Staljingrada njihovoj sudbini. Od 250.000 opkoljenih vojnika, 90.000 je preživelo da budu zarobljeni. Samo 5.000 je preživelo da se vrati u Nemačku. Ograničeni obim sovjetske ofanzive je takođe dao Klajstu vremena da povuče svoju grupu armija A u pravcu Kubana, sa izuzetkom 1. tenkovske armije, koja se pridružila grupi armija Don preko Rostova na Donu.

Naredne operacije[uredi | uredi izvor]

U januaru 1943. sovjetske armije su započele ofanzivu Voronjež-Harkov, koja je rezultirala napredovanjem sovjetskih trupa između 360 i 520. km, srušivši se na trupe Osovine. 8. italijanska armija i 2. mađarska armija su skoro potpuno uništene. Grupa armija B pretrpela je poraz od Sovjeta koji su sada prodrli u istočnu Ukrajinu.

U februaru, sovjetske armije su na kraju stigle i zauzele Rostov, postigavši ciljeve kako je prvobitno planirano u "Operaciji Saturn".

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Glantz 1997, str. 116
  2. ^ Glantz 1997, str. 117
  3. ^ Cooper 1978, str. 415–416
  4. ^ McCarthy & Syron 2002, str. 132
  5. ^ Erickson 1975, str. 362
  6. ^ Beevor 1998, str. 84
  7. ^ Glantz 1997, str. 119–120
  8. ^ Glantz 1997, str. 120
  9. ^ Erickson 1983, str. 7–8
  10. ^ Beevor 1998, str. 323–324
  11. ^ Glantz, David (1991). From the Don to the Dnepr. F. Cass. str. 80—81. ISBN 0-7146-4064-6. 
  12. ^ Zhukov, Georgy (1974). Marshal of Victory, Volume II. Pen and Sword Books Ltd. str. 129,134–135. ISBN 9781781592915. 
  13. ^ Erickson 1983, str. 13–16

Literatura[uredi | uredi izvor]

 

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Операција_Мали_Сатурн&oldid=27691980”