Osamdesetogodišnji rat

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Osamdesetogodišnji rat

Oslobađanje Lajdena od opsade
Vreme1568—1648.
Mesto
Niske zemlje
Ishod Holandska pobeda
Minsterski mir
nezavisnost Nizozemske republike
Španija je zadržala Južnu Nizozemsku
Sukobljene strane
 Nizozemska republika
 Engleska
Nasau
Hugenoti
 Francuska		 Španija Španska imperija
 Sveto rimsko carstvo
Žrtve i gubici
oko 100.000 poginulih Holanđana[1] (1568–1609) nepoznato

Osamdesetogodišnji rat, Holandska revolucija ili Holandski rat za nezavisnost (1568–1648) je započeo kao ustanak 17 provincija protiv Filipa II od Španije, suverena Habzburške Holandije.[2]

Nakon početnih faza, Filip II je razmestio svoju vojsku i povratio kontrolu nad većinom pobunjenih provincija. Međutim, pod vođstvom prognanog Vilema Oranskog, severne provincije su nastavile svoje pružanje otpora i uspele su da isteraju habzburšku vojsku i da 1581. osnuju Republiku sedam ujedinjenih nizozemskih provincija. Rat se nastavio u drugim oblastima, ali centar republike više nije bio ugrožen. Rat se okončao 1648. Minsterskim mirom, kada je Nizozemska republika priznata kao nezavisna država.

Španijai velike evropske sile su priznale Holandsku Republiku 1609. godine na početku Dvanaestogodišnjeg primirja. Neprijateljstva su ponovo izbila oko 1619. godine, u sklopu šireg Tridesetogodišnjeg rata. Kraj je postignut 1648. Minsterskim mirom (ugovorni deo Vestfalskog mira), kada je Holandska Republika definitivno priznata kao nezavisna država koja više nije deo Svetog rimskog carstva. Minsterski mir se ponekad smatra početkom holandskog zlatnog doba. Ipak, uprkos sticanju nezavisnosti, od kraja rata 1648. bilo je značajnog protivljenja Minsterskom ugovoru u Staleškoj skupštini Holandije, jer je Španiji dozvoljeno da zadrži južne provincije i dozvoljena verska tolerancija prema katolicima.[3]

Uzroci rata[uredi | uredi izvor]

Postoje brojni uzroci koji su doveli do Osamdesetogodišnjeg rata, ali primarni razlozi mogli bi se klasifikovati u dva dela: ogorčenost prema španskoj vlasti i verska napetost. Prvi je u početku artikulisalo holandsko plemstvo koje je želelo da povrati vlast i privilegije izgubljene u korist kralja, te su zastupali stanovište da je Filip II bio okružen zlim savetnicima.[4] Ovo se na kraju razvilo u sveopšte nezadovoljstvo protiv apsolutističkog španskog režima. Verski otpor, s druge strane, proizašao je iz nametanja crkvene hijerarhije za sve španske teritorije. Ovo je stvorilo otpor u holandskim provincijama, koje su već bile prigrlile reformaciju.

U decenijama koje su prethodile ratu, Holanđani su postajali sve nezadovoljniji španskom vlašću. Značajan povod nezadovoljstva bili su veliki porezi nametnuti stanovništvu, dok je podrška i vođstvo vlade ometala veličina Španskog carstva. U to vreme, Sedamnaest provincija je bilo poznato u carstvu kao De landen van herwaarts over i na francuskom jeziku kao Les pays de par deça - „one zemlje u okolini“. Holandske provincije su bile stalno kritikovane da deluju bez dozvole prestola, dok je za njih bilo nepraktično da dobiju dozvolu za radnje, jer bi za zahteve poslate prestolu trebalo najmanje četiri nedelje da se odgovor vrati. Prisustvo španskih trupa pod komandom Vojvode od Albe, koji je doveden da nadgleda red,[5] dodatno je pojačalo ove nemire.

Španija je takođe pokušala da zavede politiku stroge verske jednoobraznosti za katoličku crkvu unutar svojih domena, i nametnula je to sa inkvizicijom. Reformacija je u međuvremenu proizvela brojne protestantske konfesije, koje su stekle sledbenike u sedamnaest provincija. To je uključivalo luteranski pokret Martina Lutera, anabaptistički pokret holandskog reformatora Mena Simonsa, i reformisana učenja Žana Kalvina. Ovaj razvoj događaja je doveo do Beldenstorma 1566. godine, „ikonoklastičke jarosti”, u kojoj su mnogim crkvama u severnoj Evropi oduzeti katolički kipovi i verski ukrasi.

Uvod[uredi | uredi izvor]

Filip II od Španije osuđuje Vilijama Ćutljivog, princa Oranskog, na slici Kornelisa Krusemana iz 19. veka. Pretpostavlja se da se ova scena dogodila na doku u Flušingu, kada je Filip napustio Holandiju.[6]

U oktobru 1555, car Karlo V od Svetog rimskog carstva započeo je postepenu abdikacija od nekoliko njegovih kruna. Njegov sin Filip II preuzeo je dužnost suverena Habsburške Holandije,[7] koja je u to vreme bila lična unija sedamnaest provincija sa malo zajedničkog izvan njihovog suverena i ustavnih okvira. Ovaj okvir, sastavljen tokom prethodnih vladavina burgundskih i habsburških vladara, podelio je vlast između gradskih vlada, lokalnog plemstva, pokrajinskih država, kraljevskih štatholdera, Staleške skupštine Nizozemlja i centralne vlade (verovatno predstavljene regentom) uz pomoć tri saveta: Državni savet, Tajni savet i Finansijski savet. Odnos snaga bio je u velikoj meri ponderisan prema lokalnim i regionalnim vlastima.[8]

Filip nije lično upravljao, već je imenovao Emanuela Filiberta, vojvodu Savojskog, za generalnog guvernera da vodi centralnu vladu. Godine 1559. postavio je svoju polusestru Margaretu od Parme za prvu regentkinju, koja je vladala u bliskoj saradnji sa holandskim velikašima poput Vilijama, princa Oranskog; Filip de Monmoransi, Grof od Horna; i Lamoral, grof od Egmonta. Filip je uveo brojne savetnike u Državno veće, a među njima je najpre Antoan Pereno de Granvel, burgundski kardinal koji je stekao značajan uticaj u savetu, na veliko razočaranje članova holandskog veća.

Kada je Filip otišao u Španiju 1559. godine, politička napetost je porasla zbog verske politike. Nemajući liberalno stanovište svog oca Karla V, Filip je bio vatreni neprijatelj protestantskih pokreta Martina Lutera, Džona Kalvina i anabaptista. Karlo je zabranio jeres na posebnim plakatama, što ga je učinilo teškim prekršajem, podložnim progonu holandske verzije inkvizicije, što je dovelo do pogubljenja više od 1.300 ljudi između 1523. i 1566.[9] Pred kraj Karlove vladavine uspostava tih zakona je navodno postala opuštena. Filip je, međutim, insistirao na rigoroznom sprovođenju, što je izazvalo opšte nemire.[10] Da bi podržao i ojačao pokušaje kontrareformacije, Filip je 1559. pokrenuo sveobuhvatnu organizacionu reformu Katoličke crkve u Holandiji, koja je rezultirala uključivanjem četrnaest biskupija umesto stare tri. Novu hijerarhiju trebalo je da predvodi Granvel kao nadbiskup nove nadbiskupije u Mehelenu. Reforma je bila posebno nepopularna u staroj crkvenoj hijerarhiji, jer su nove eparhije trebale da se finansiraju prenosom brojnih bogatih opatija.[11] Granvel je postao fokus opozicije protiv novih struktura vlasti, i holandski plemići pod vođstvom Oranga su organizovali njegovo opozivanje 1564. godine.

Nakon opoziva Granvela, Orang je ubedio Margaret i savet da zatraže umereniji stav u pogledu pravila protiv jeresi. Filip je odložio svoj odgovor, te je u ovom periodu protivljenje njegovoj verskoj politici zadobijalo sve širu podršku. Filip je konačno odbio zahtev za umerenošću u svojim Pismima iz Segovijske šume iz oktobra 1565. Kao odgovor na to, grupa pripadnika nižeg plemstva, među kojima su bili Luj od Nasa, mlađi brat Oranga, i braća Džon i Filip od Sent Aldegonda, pripremila je peticiju za Filipa koja je tražila ukidanje inkvizicije. Ovaj kompromis plemića podržalo je oko 400 plemića, katoličkih i protestantskih, i to je predstavljeno Margaret 5. aprila 1566. Impresionirana masovnom podrškom kompromisu, ona je suspendovala plakate, čekajući konačnu odluku Filipa.[12]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Clodfelter, M. Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015, 4th ed. str. 17. 
  2. ^ The Dutch States-General, for dramatic effect, decided to promulgate the ratification of the Peace of Münster (which was actually ratified by them on 15 May 1648) on the 80th anniversary of the execution of the Counts of Egmont and Horne, 5 June 1648. See Maanen, H. van . Encyclopedie van misvattingen, Boom. (2002) ISBN 978-90-5352-834-1. str. 68.
  3. ^ „The Treaty of Münster, 1648” (PDF). University of Massachusetts. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 7. 2019. g. Pristupljeno 29. 1. 2018. 
  4. ^ Turner, Barry (2009). The Statesman's Yearbook 2010: The Politics, Cultures and Economies of the WorldNeophodna slobodna registracija. New York: Palgrave Macmillan. str. 910. ISBN 9781349586349. 
  5. ^ Jonathan Israel, The Dutch Republic: its Rise, Greatness, and Fall 1477–1806 (Oxford, Clarendon Press, 1995), p. 159–160
  6. ^ Motley, John Lothrop (1885). The Rise of the Dutch Republic. vol. I. Harper Brothers. Arhivirano iz originala 27. 3. 2013. g. Pristupljeno 10. 3. 2014. „"As Philip was proceeding on board the ship which was to bear him forever from the Netherlands, his eyes lighted upon the Prince. His displeasure could no longer be restrained. With angry face he turned upon him, and bitterly reproached him for having thwarted all his plans by means of his secret intrigues. William replied with humility that every thing which had taken place had been done through the regular and natural movements of the states. Upon this the King, boiling with rage, seized the Prince by the wrist, and shaking it violently, exclaimed in Spanish, "No los estados, ma vos, vos, vos!—Not the estates, but you, you, you!" repeating thrice the word vos, which is as disrespectful and uncourteous in Spanish as "toi" in French."” 
  7. ^ They formed the Burgundian Circle that under the Pragmatic Sanction of 1549 was to be transferred as a unit in hereditary succession in the House of Habsburg.
  8. ^ Cf. Koenigsberger, p. 184–192
  9. ^ Tracy, str. 66
  10. ^ Tracy, str. 68
  11. ^ Tracy, str. 68–69
  12. ^ Tracy, str. 69–70

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Bengoa, José (2003). Historia de los antiguos mapuches del sur [History of the ancient Mapuches of the south] (na jeziku: španski). Santiago: Catalonia. ISBN 956-8303-02-2. 
  • Gelderen, M. van (2002), The Political Thought of the Dutch Revolt 1555–1590, Cambridge University Press, ISBN 0-521-89163-9
  • Glete, J. (2002),War and the State in Early Modern Europe. Spain, the Dutch Republic and Sweden as Fiscal-Military States, 1500–1660, Routledge, ISBN 0-415-22645-7
  • Israel, Jonathan (1989), Dutch Primacy in World Trade, 1585–1740, Clarendon Press, ISBN 0-19-821139-2
  • Israel, Jonathan (1990), Empires and Entrepôts: The Dutch, the Spanish Monarchy, and the Jews, 1585–1713, Continuum International Publishing Group, ISBN 1-85285-022-1
  • Israel, Jonathan (1995), The Dutch Republic: Its Rise, Greatness, and Fall 1477–1806, Clarendon Press, Oxford, ISBN 0-19-873072-1
  • Koenigsberger, H.G. (2007) [2001], Monarchies, States Generals and Parliaments: The Netherlands in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-04437-0
  • Parker, G. (2004) The Army of Flanders and the Spanish Road 1567–1659. Second edition. Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-54392-7 paperback
  • Scammel, G.V. (1989) The First Imperial Age: European Overseas Expansion c. 1400–1715. Routledge.
  • Tracy, J.D. (2008), The Founding of the Dutch Republic: War, Finance, and Politics in Holland 1572–1588, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-920911-8
  • Duerloo, Luc (2012). Dynasty and Piety: Archduke Albert (1598-1621) and Habsburg Political Culture in an Age of Religious Wars. shgate Publishing, Ltd. ISBN 9781409443759. 
  • Markham, Clement (2007). The Fighting Veres: Lives Of Sir Francis Vere And Sir Horace Vere. Kessinger Publishing. ISBN 978-1432549053. 
  • Duke, Alastair, (1992), Select documents for the Reformation and the Revolt of the Low Countries, 1555–1609
  • Geyl, Pieter, (1932), The Revolt of the Netherlands, 1555–1609. Williams & Norgate, UK.
  • Geyl, Pieter, (1936), The Netherlands Divided, 1609–1648. Williams & Norgate, UK.
  • Israel, Jonathan I, (1998), The Dutch Republic. Its Rise, Greatness, and Fall 1477–1806, Clarendon Press, Oxford, ISBN 0-19-820734-4.
  • Koenigsberger, H.G., (2007) [2001] Monarchies, States Generals and Parliaments. The Netherlands in the fifteenth and sixteenth centuries, Cambridge U.P., ISBN 978-0-521-04437-0 paperback
  • Kossmann, E.H. & Mellink, A.H., (1974) Texts concerning the Revolt of the Netherlands Cambridge University Press, Cambridge. ISBN 0-521-200148
  • Parker, Geoffrey, (1977), The Dutch revolt, Penguin books, London
  • Rodríguez Pérez, Yolanda, The Dutch Revolt through Spanish Eyes: Self and Other in historical and literary texts of Golden Age Spain (c. 1548–1673) (Oxford etc., Peter Lang, 2008) (Hispanic Studies: Culture and Ideas, 16).
  • Marnef, Guido, "Belgian and Dutch Post-war Historiography on the Protestant and Catholic Reformation in the Netherlands," Archiv für Reformationsgeschichte (2009) Vol. 100, pp. 271–292.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Osamdesetogodišnji rat na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Осамдесетогодишњи_рат&oldid=27602932”