Ohajo (reka)
Ohajo (engl. Ohio River) najveća je reka u severoistočnom delu Sjedinjenih Američkih Država. Nastaje u Pitsburgu (Pensilvanija) na mestu gde se spajaju reke Alegeni i Monongahila. Protiče kroz američke savezne države Pensilvanija, Ohajo, Zapadna Virdžinija, Indijana, Ilinois i Kentaki. Najveća je leva pritoka reke Misisipi u koju se uliva kod mesta Kero nakon 1.579 km toka. Sa prosečnim protokom od 7.960 m³/s vodom je najbogatija reka u celom basenu reke Misisipi.
Reka Ohajo je igrala veoma važnu ulogu u istoriji američkih autohtonih naroda, a duž njenih obala tokom vekova su nastajale i nestajale brojne autohtone američke civilizacije. Nakon što je francusku istraživač Rober Kavelije de la Sal 1669. detaljnije istražio njen tok i obale, Ohajo postaje važna ruta u budućim kolonizacijama ovog područja od strane evropskih doseljenika. Neki od najvažnijih američkih gradova razvili su se na njenim obalama, poput Pitsburga, Sinsinatija, Luivila i Evansvila.
Basen Ohaja obuhvata prelazno klimatsko područje između vlažnije suptropske klime na jugu i umerene kontinentalne klime na severu. Tako su njene obale redovno pod ledom svake zime u gornjem delu toka kod Pitsburga, dok leda nikada nema u zoni ušća.
U svojim beleškama o državi Virdžiniji Tomas Džeferson je 1781. označio Ohajo kao „reku najlepšu na svetu, sa kristalno čistom vodom, u istom trenutku tako pitomom a tako divljom“.[1] Ipak danas je to jedna od najzagađenijih reka u Sjedinjenim Državama.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Reka Ohajo nastaje spajanjem reka Alengeni i Monongahila koje se sastaju u gradu Pitsburgu, u gradskoj četvrti Pojnt stejt park (savezna država Pensilvanija). Od početne tačke teče u pravcu severozapada kroz okruge Alegeni i Biver, nakon čega pravi oštar zaokret ka jugozapadu na tromeđi saveznih država Pensilvanija (kod varoši Midland), Zapadna Virdžinija (gradić Čester) i Ohajo (Ist Liverpul). Desna obala reke predstavlja kompletnu granicu države Ohajo na severu sa Zapadnom Virdžinijom na jugoistoku.
Na tromeđi Ohaja, Z. Virdžinije i Kentakija skreće blago ka severozapadu i taj pravac toka zadržava sve do grada Sinsinatija nakon kojeg nastavlja tok ka zapadu i jugozapadu, sve do ušća u Misisipi (u blizini grada Kera u Ilinoisu). Severne granice Kentakija ka Ohaju, Indijani i Ilinoisu takođe idu duž desne obale reke.
Ukupna površina slivnog područja Ohaja je 490.600 km² i obuhvata najistočniji deo basena Misisipija. Ka basenu Ohaja otiču vode iz čak 15 američkih saveznih država. Nadmorska visina izvora je 223 metra, dok je ušće na 88 m, tako da je ukupan pad 135 m ili u proseku 11,7 m po kilometru toka. Sa prosečnim protokom od 7.957 m³/s u zoni ušća, Ohajo je vodom najbogatija reka u celom slivnom području Misisipija.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Američka autohtona plemena su živela na području oko obala ove reke još u pretkolumbovskom periodu. Reka je u to vreme predstavljala važnu saobraćajnicu, ali i važan izvor prihoda lokalnog stanovništva. Koliki je bio značaj ove reke od najranijih vremena najbolje govori upravo njeno ime, jer reč Ohiːyo na jeziku naroda Seneka (etnička grupa Irokeza) ima značenje „dobra reka“.[3]
Prvi Evropljani koji su intenzivnije istraživali basen reke Ohajo bili su francuski trgovci krznima koji su duž njenih obala podizali brojna manja utvrđenja. Prvu veliku istraživačku misiju pod nazivom Ekspedicija francuskih trgovaca predvodio je 1669. francuski istraživač Rene Rober de la Sal. De la Sal koji je prvu ekspediciju započeo iz Kanade otkrio je izvorište reke Ohajo i njene obale, dospevši do današnjeg grada Luivila i do prvih većih kaskada na reci. U kasnijim ekspedicijama detaljno je opisao obale Ohaja, a celu dolinu ove reke proglasio je francuskom teritorijom.
Godine 1749, u ovoj oblasti je osnovana britanska kraljevska Kompanija Ohajo čiji je osnovi cilj bilo uspostavljanje novih trgovačkih stanica i intenzivnija kolonizacija oblasti. Britansko trgovačko širenje u ovom području dovodilo je do čestih sukoba sa Francuzima oko prevlasti na ovom području. Shodno posledicama sedmogodišnjeg rata koji se vodio od 1754. do 1763. između Francuske i Britanije (između ostalih u sukobu se na strani Britanaca našla i Federacija Irokeza) Francuska je 1763. ovu teritoriju prepustila Britaniji.
Ugovorom iz Fort Stenviksa (danas grad Roum) iz 1768. između Irokeza i Britanaca, Evropljanima je omogućeno nesmetano naseljavanje područja Kentakija, a reka Ohajo je postala južnom granicom Američkih indijanskih teritorija.[4] Prema Zakonu o Kvebeku iz 1774, sve teritorije istočno od Misisipija i severno od Ohaja su priključene provinciji Kvebek, što je dovelo do sukoba između Britanaca sa jedne i Trinaest kolonija sa druge strane. Prva detaljnija vojna karta cele doline reke Ohajo izrađena je 1776, tokom Američke revolucije. Kartu je izradio britanski vojni inžinjer Džon Montresor, i na njoj se posebna pažnja posvećivala strateški važnim mestima duž obala reke (poput utvrđenja Fort Pit u današnjem Pitsburgu).[5] Odredbama mirovnog ugovora iz Pariza iz 1783. kojim je okončan rat između Britanije i Sjedinjenih Država cela dolina reke Ohajo je postala teritorijom SAD.
Izgradnjom drumskog pravca koji je povezivao tadašnji okrug Ohajo sa istočnom obalom Amerike 1818. naglo je porasla i ekonomska važnost cele doline reke Ohajo koja je sada i kopnom bila povezana sa rekom Potomak i gradom Vašingtonom. Drum se protezao od Kamberlanda u Merilandu do Vilinga u Virdžiniji.[6]
Brodski saobraćaj između gornjeg i srednjeg dela toka Ohaja sa Misisipijem sprečavale su brojne kaskade u području grada Luivila. To je ujedno i jedino mesto na reci gde prirodne prepreke od krečnjaka formiraju brojne brzake. Na tom mestu, na delu toka od svega 3,2 km pad reke iznosi gotovo 8 m. Da bi se taj problem prevazišao sagrađen je Luivil-Portlandski kanal (otvoren 1830). Kanal je dodatno proširen i modernizovan tokom šezdesetih godina prošlog veka.
Zahvaljujući svom toku uglavnom u pravcu zapada, Ohajo je bio veoma važna ruta u naseljavanju zapadnih delova Sjedinjenih Država. Trgovački brodovi iz Pitsburga su redovno plovili na jug sve do Nju Orleansa i Meksičkog zaliva.
Tokom (ali i pre rata) Američkog građanskog rata (1861—1865) reka Ohajo je predstavljala deo granice između Unije (odnosno robovlasničkih država) i Konfederacije. Tako je među crnim robovima iz Kentakija i Virdžinije postojala izreka „prodan niz reku“ (engl. sold down the river) jer se u to vreme roblje prevozilo rekom na plantaže pamuka i šećera na jugu.[7][8] Reka Ohajo je za mnoge crne robove sa juga bila poslednja prepreka ka slobodi i zbog toga su je u vreme Građanskog rata simbolično zvali Američkim Jordanom.[9]
Još u kolonijalno doba vlasti Virdžinije su definisale svoje pravo da iskorištavanje celog korita reke i teritorijalno širenje na njene desne obale. Kako je reka predstavljala ujedno i granicu između pojedinih saveznih država, Američki Kongres je doneo odluku po kojoj celo korito reke pripada teritoriji južnih i istočnih država (danas Zapadna Virdžinija i Kentaki). Tako ostrvo Viling kao najveće naseljeno ostrvo na reci pripada Zapadnoj Virdžiniji iako se nalazi gotovo uz samu obalu Ohaja. Tako je i država Kentaki početkom osamdesetih godina prošlog veka tužila državu Indijanu zbog gradnje nuklearne elektrane Marbl Hil čije otpadne vode su se slivale u reku na njenoj teritoriji.
Početkom 1980-ih deo toka reke Ohajo uz gradić Klarksvil u Indijani je proglašen zaštićenom ekološkom zonom.
Ekologija i meliorativne akcije[uredi | uredi izvor]
Dolina reke Ohajo ubraja se u područja sa visokim stepenom razvijenosti privrednih delatnosti. Intenzivna poljoprivreda duž njenih obala, gust rečni saobraćaj i otpadne vode iz fabričkih postrojenja pretvorile su Ohajo u najzagađeniju reku na području Sjedinjenih Država, sudeći prema izveštaju nacionalnog zavoda za zaštitu voda za 2009. i 2010. godinu.[10]
Korito reke Ohajo je izvorno dosta plitko i muljevito, sa dubinama koje variraju između 0,91 m i 6,1 metar. Gradnjom brojnih brana i stvaranjem veštačkih jezera dubina rečnog korita je znatno povećana, ali je i izmenjen prirodni ekosistem reke. Danas je prosečna dubina vode u reci u gornjem delu toka oko 5 m (nizvodno do Sinsinatija) čime je omogućena nesmetana plovidba i za veće brodove. Maksimalna dubina je kod grada Luivila (oko 7 m), a potom postepeno opada na 6 m koliko je u zoni ušća.
Važnija naseljena mesta na reci[uredi | uredi izvor]
Najveći gradski centri koji leže na obalama Ohaja su Pitsburg (2,4 miliona stanovnika), Sinsinati (2,2 miliona), Luivil (1,4 miliona), Evansvil (358.000) i Hantington (365.000).
Spisak naseljenih mesta duž obala Ohaja sa administrativnim statusima grada i varošice.
|
|
|
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Jefferson, Thomas, 1743–1826. Notes on the State of Virginia Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. август 2013); the single instance refers to the former rapids near Louisville.
- ^ Frits van der Leeden, Fred L. Troise, David Keith Todd: The Water Encyclopedia, 2nd edition, pp. 126, Chelsea, Mich. (Lewis Publishers). 1990. ISBN 978-0-87371-120-3.
- ^ Bright 2004, str. 344
- ^ * Taylor, Alan (2006). The Divided Ground: Indians, Settlers, and the Northern Borderland of the American Revolution. New York: Alfred A. Knopf. str. 44, vidi mapu na strani 39. ISBN 978-0-679-45471-7.
- ^ Montrésor, John (1776). "Map of the Ohio River from Fort Pitt". World Digital Library. Pennsylvania. Pristupljeno 12. decembra 2013.
- ^ „Bird's Eye View of Cumberland, Maryland 1906”. World Digital Library. 1906. Pristupljeno 12. 12. 2013.
- ^ „KET's Underground Railroad - Behind the Scenes - Guy Mendes”. Arhivirano iz originala 20. 10. 2014. g. Pristupljeno 12. 12. 2013.
- ^ „"Put in Master's Pocket: Interstate Slave Trading and the Black Appalachian Diaspora"”. Arhivirano iz originala 18. 8. 2007. g. Pristupljeno 12. 12. 2013.
- ^ „KET's Underground Railroad - Community Research”. Arhivirano iz originala 12. 2. 2013. g. Pristupljeno 12. 12. 2013.
- ^ „Report: Ohio River most polluted in U.S.”. Pittsburgh Business Times. 23. 3. 2012. Pristupljeno 12. 12. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bright, William (2004). Native American placenames of the United States. University of Oklahoma Press. str. 344. ISBN 978-0-8061-3598-4. Pristupljeno 12. 12. 2013.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- U.S. Geological Survey: PA stream gauging stations
- Ohio River Forecast Center, which issues official river forecasts for the Ohio River and its tributaries from Smithland Lock and Dam upstream
- Lower Mississippi River Forecast Center, which issues official river forecasts for the Ohio River and its tributaries downstream of Smithland Lock and Dam
- "Ohio, a river of the United States". Collier's New Encyclopedia. 1921.
- "Ohio River". The American Cyclopædia. 1879.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
