Pasivna margina

Karta koja pokazuje distribuciju pasivnih margina na Zemlji (braon trake)

Pasivna margina je prelaz između okeanske i kontinentalne kore, koja u tektonskim procesima nema aktivnu ulogu. Ona nastaje sedimentacijom iznad nekadašnjeg rifta, i na taj način stvara prelazni tip kore. Kontinentalni rifting stvara novi okeanski basen. U jednom trenutku kontinentalni rift postaje srednjookeanski greben i težište ekstenzije se pomiče od granice kontinenta i okeana. Tako nastaje prelazna zona između kontinentalne i okeanske kore, koja se naziva pasivna margina.

Globalna distribucija

Pasivne margine mogu se naći na svakoj granici okeana i kontinenta, koja nije markirana transkurentnim rasedima ili subdukcionom zonom. Pasivne margine definišu prostor oko Atlantskog okeana, Arktičkog okeana, zapadnog Indijskog okeana, kao i čitave obale Afrike, Grenlanda, Indije i Australije. Takođe, postoje i na istočnim obalama Severne i Južne Amerike, u zapadnoj Evropi i većem delu Antarktika. Istočni deo Azije takođe sadrži pasivne margine.

Bitne karakteristike

Aktivne i pasivne margine

Ovo se odnosi na to da li granica između okeanskog i kontinentalnog domena Zemljine kore predstavlja granicu dve tektonske ploče ili ne. Aktivne margine nalaze se na rubovima kontinenata, u područjima subdukcije. Obično su markirane izdizanjem i vulkanskim planinskim zonama na kontinentalnoj ploči, i ostrvskim lukovima na okeanskoj ploči. Znatno ređe na ovim marginama može se javiti transkurentni rased, kao što je to u slučaju južne obale zapadne Afrike. Najveći deo istočnog Indijskog okeana i skoro cela margina Tihog okeana su primeri aktivnih margina. Iako se zona između okeanske i kontinentalne kore naziva pasivna margina, ona nije potpuno neaktivna. Na njoj se stalno dešavaju aktivni geološki procesi, kao što su supsidencija, sedimentacija, rasedanje, formiranje pornih fluida i migracija. Pasivne margine su pasivne samo u tom pogledu što nisu aktivne granice tektonskih ploča.

Morfologija

Pasivne margine sastoje od obalske ravni i kontinentalnih delova u moru, kao što su šelf i kontinentalna padina. Na obalskim ravnima obično dominira fluvijalni proces, dok na kontinentalnom šelfu dominiraju delte i podvodne struje. Velike reke dreniraju čitave pasivne margine, dok su na već razvijenim pasivnim marginama česti ekstenzivni estuari. Pasivne margine se obično sastoje od kontinentalnog šelfa, kontinentalne padine, kontinentalnog uzvišenja i abisalne ravni. Morfološki izraz ovih oblika umnogome je definisan prelaznom korom i sedimentima koji se na njoj nalaze. Pasivne margine koje sadrže veliku količinu fluvijalnih sedimenata, kao i one na kojima domeniraju koralni i drugi biogeni procesi, generalno imaju veoma sličnu morfologiju.

Profil

Šematski prikaz formiranja pasivnih margina

Glavne karakteristike pasivnih margina kontrolisane su spoljašnjim faktorima. Ispod pasivne margine nalazi se prelazna zona između kontinentalne i okeanske kore - to je širok prelaz, koji se još naziva i prelazna kora. Kontinentalna kora koja tone je markirana normalnim rasedima koji tonu od obale prema dubljim delovima mora. Prelaz od kontinentalne kore ka okeanskoj kori je izrasedan, i može potonuti još dublje, usled termalne supsidencije i težine sedimenata koji leže na ovom prelaznom delu. Listosfera ispod pasivnih margina se naziva prelaznom litosferom. Ona postaje sve tanja idući od kontinentalnog dela prema okeanu, dok konačno ne pređe u okeansku litosferu. Mogu se formirati različiti tipovi prelazne kore, a to zavisi od brzine širenja okeanske kore u zoni rifta, kao i od temperature mantla u vreme riftovanja. Vulkanske pasivne margine predstavljaju jedan krajnji član niza prelaznih tipova kore. Drugi krajnji član tog niza (amagmatski) je pasivna margina formirana u zoni rifta. Vulkanske pasivne margine su takođe markirane brojnim dajkovima, koji su formirani upravno na pravac pada tokova lave i silova.

Formiranje

Postoje tri osnovna stadijuma formiranja pasivnih margina:

1. U prvoj fazi se stvara kontinentalni rift, usled širenja i istanjenja kore i litosfere, koji se dešavaju zbog konvekcionih kretanja u mantlu. Ovo je početak supsidencije kontinentalne kore;
2. Druga faza vodi ka formiranju okeanskog basena, sličnom današnjem Crvenom moru. U kontinentalnoj kori se formiraju normalni rasedi i razvijaju prelazni marinski sedimentacioni uslovi. U područjima u kojima je ograničena cirkulacija morske vode i u kojima je aridna klima, formiraće se naslage evaporata. So ima malu gustinu, pa u kasnijim tektonskim pokretima može migrirati u više delove kore i formirati sonu domu. U toku ove faze se i dalje dešava širenje i istanjenje kore i litosfere. Takođe, i u vulkanskim pasivnim marginama dolazi do utiskivanja dajkova;
3. Treća faza formiranja pasivne margine događa se samo kada prestane širenje kore, pa prelazna kora i litosfera počnu da tonu kao rezultat hlađenja i zadebljanja (termalna supsidencija). U ovom stadijumu se na pasivnim marginama formira drenaža, koja uslovljava akumulaciju sedimenata.

Literatura

• Hillis, R. D.; Müller, R. D. (2003). Evolution and Dynamics of the Australian Plate. Geological Society of America. 
• Morelock, Jack (2004). „Margin Structure”. Geological Oceanography. Arhivirano iz originala 10. 01. 2017. g. Pristupljeno 2. 12. 2007. 
• „Diapir”. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 2007. 
• „P. Mann, L. Gahagan, and M.B. Gordon, 2001. Tectonic setting of the world's giant oil fields, Part 1 A new classification scheme of the world's giant fields reveals the regional geology where explorationists may be most likely to find future giants”. Arhivirano iz originala 09. 02. 2008. g. Pristupljeno 15. 01. 2012. 
• Bird, Dale (2001). „Shear Margins”. The Leading Edge. Society of Exploration Geophysicists. 20 (2): 150—159. doi:10.1190/1.1438894. 
• Fraser, S.I.; Fraser, A. J.; Lentini, M. R.; Gawthorpe, R. L. (2007). „Return to rifts - the next wave: Fresh insights into the Petroleum geology of global rift basins”. Petroleum Geoscience. 13 (2): 99—104. doi:10.1144/1354-079307-749. 
• Gernigon, L.; J.C Ringenbach, S. Planke, B. Le Gall (2004). „Deep structures and breakup along volcanic rifted margins: Insights from integrated studies along the outer Vøring Basin (Norway)”. Marine and Petroleum Geology. 21—3 (3): 363—372. doi:10.1016/j.marpetgeo.2004.01.005. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza) | http://www.mantleplumes.org/VM_Norway.html
• Continental Margins Committee, Ocean Studies Board, National Research Council, ur. (1989). Margins: A Research Initiative for Interdisciplinary Studies of the Processes Attending Lithospheric Extension and Convergence (PDF). The National Academies Press. Pristupljeno 2. 12. 2007. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak urednika (veza)
• Geoffroy, Laurent (2005). „Volcanic Passive Margins” (PDF). C. R. Geoscience 337 (na jeziku: French and English). Elsevier SAS. Pristupljeno 2. 12. 2007. CS1 održavanje: Neprepoznat jezik (veza)
• R. A. Scrutton, ur. (1982). Dynamics of Passive Margins. USA: American Geophysical Union. 
• Mjelde, R.; Murai, Y.; Takanami, T. (2007). „Continent-ocean-transitions: Review, and a new tectono-magmatic model of the Vøring Plateau, NE Atlantic”. Journal of Geodynamics. 43 (3): 374—392. doi:10.1016/j.jog.2006.09.013.