Prešovska pravoslavna eparhija
| Prešovska pravoslavna eparhija Pravoslavna crkva čeških zemalja i Slovačke | |
|---|---|
 Katedralni hram Svetog Aleksandra Nevskog u Prešovu | |
| Osnovni podaci | |
| Sjedište | Prešov |
| Država |  Slovačka |
| Zvanični veb-sajt | |
| Arhijerej | |
| Čin arhijereja | arhiepiskop |
| Titula arhijereja | arhiepiskop prešovski |
Prešovska pravoslavna eparhija (slč. Prešovská eparchia) je pravoslavna i kanonska eparhija koja pripada autokefalnoj Pravoslavnoj crkvi čeških zemalja i Slovačke. Obuhvata severoistočni deo Slovačke, sa središtem u gradu Prešovu gde se nalazi i eparhijski katedralni hram Svetog Aleksandra Nevskog. Počevši od 2012. godine eparhijski arhijerej je arhiepiskop prešovski Rostislav (Gont), koji je od 2014. godine ujedno i poglavar Pravoslavne crkve čeških zemalja i Slovačke.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Koreni pravoslavlja na području današnje Prešovske eparhije sežu u vreme misije svetih Ćirila i Metodija i njihovih učenika i sledbenika u Velikoj Moravskoj i okolnim slovenskim zemljama tokom 9. i 10. veka. Nakon mađarskog osvajanja slovačkih oblasti i zvaničnog pristajanja Mađara uz Rimokatoličku crkvu, nastupila su teška vremena za pravoslavne Slovene u Ugarskoj. Pravoslavlje se ipak održalo u severoistočnim oblastima gde je naknadno osnovana Mukačevska pravoslavna eparhija koja je delovala pod okriljem pravoslavne Kijevske mitropolije.
Novi udarac pravoslavlju u Slovačkoj nanet je sredinom 17. veka sklapanjem Užgorodske unije (1646) i stvaranjem Mukačevske grkokatoličke eparhije. Uprkos tome, deo Slovaka i Rusina je ostao privržen pravoslavlju, prvenstveno zahvaljujući vezama sa obližnom srpskom Budimskom eparhijom i Karlovačkom mitropolijom. Međutim, tokom 18. i 19. veka državne vlasti su sistematski sputavale rad pravoslavne jerarhije, podstičući razvoj grkokatoličkih ustanova. Tako je 1818. godine stvorena nova Prešovska grkokatolička eparhija sa ciljem što efikasnijeg preveravanja preostalih pravoslavnih Rusina i Slovaka u oblastima oko Prešova.
Obnova pravoslavlja[uredi | uredi izvor]
Uslovi za obnovu i slobodan razvoj pravoslavlja stvoreni su tek nakon oslobođenja od austrougarske vlasti i stvaranja Čehoslovačke (1918). Neposredno po okončanju rata, pravoslavni hrišćani iz raznih krajeva Čehoslovačke stupili su u vezu sa Srpskom pravoslavnom crkvom radi obnove redovnog crkvenog ustrojstva. Taj pokret je bio posebno izražen u oblastima Zakarpatja koje su 1919. godine pripale Čehoslovačkoj. Važnu ulogu u uspostavalju veza sa srpskom jerarhijom odigrao je boravak niškog episkopa Dositeja (Vasića) u Čehoslovačkoj.[1] Njegovom zaslugom postavljeni su temelji za stvaranje redovne crkvene uprave. Dana 25. septembra 1921. godine srpski patrijarh Dimitrije posvetio je češkog arhimandrita Gorazda Pavlika za episkopa Češko-moravske eparhije.
Tokom narednih godina nastavljen je rad i među pravoslavnim Slovacima i Rusinima. Na molbu pravoslavnih hrišćana iz istočnih delova Čehoslovačke, Srpska pravoslavna crkva je osnovala i Mukačevsko-prešovsku eparhiju za čijeg je prvog episkopa postavljen Damaskin Grdanički (1931).[2] Nakon njegovog prelaska u drugu eparhiju, za novog mukačevsko-prešovskog episkopa izabran je Vladimir Rajić (1938). U jesen 1938. godine, nakon prve Bečke arbitraže, Čehoslovačka je bila prinuđena da Mađarskoj ustupi južne delove Slovačke i Zakarpatja. Naredne godine Mađarska je okupirala i preostali deo Zakarpatja, a episkop Vladimir je 1941. godine zatočen i potom proteran u Srbiju.
Stvaranje Prešovske eparhije[uredi | uredi izvor]
Ove oblasti su oslobođene 1944. godine, ali već naredne godine čitavo Zakarpatje ustupljeno je Sovjetskom Savezu i uključeno u sastav Ukrajinske SSR, dok je oblast oko Prešova ostala u sastavu Čehoslovačke. Tada je izvršena i podela dotadašnje jedinstvene Mukačevsko-prešovske eparhije: od istočnog dela oko Mukačeva osnovana je Mukačevsko-užgorodska eparhija Ruske pravoslavne crkve, dok je od zapadnog dela oko Prešova osnovana posebna Prešovska eparhija Čehoslovačke pravoslavne crkve.[3]
Nakon složenih pregovora, Srpska pravoslavna crkva je 1948. godine zvanično dala saglasnost da eparhije u Čehoslovačkoj pređu u nadležnost Moskovske patrijaršije.[4] Krajem 1949. godine, za prešovskog episkopa je izabran ruski arhimandrit Aleksej (Dehtjerjev) koji je hirotonisan početkom 1950. godine. Nedugo potom, 1951. godine, Čehoslovačka pravoslavna crkva je dobila autokefalnost, a Prešovska pravoslavna eparhija je bila jedna od njene četiri eparhije.
Nakon raspada Čehoslovačke (1993), pravoslavni Česi i Slovaci su odlučili da ostanu pod okriljem jedinstvene Pravoslavne crkve čeških zemalja i Slovačke, na čijem čelu se naizmenično smenjuju arhiepiskopi praški i arhiepiskopi prešovski. Posle smrti prešovskog arhiepiskopa Nikolaja (2006) za mitropolita čeških zemalja i Slovačke ustoličen je arhiepiskop praški Hristofor. Nakon njegovog povlačenja u aprilu 2013. godine[5] za novog mitropolita je 2014. godine izabran arhiepiskop prešovski Rostislav (Gont).[6]
Episkopi[uredi | uredi izvor]
- Aleksej (Dehtjerjev) (1950-1955)
- Dorotej (Filipov) (1955-1964)
- Nikolaj (Kocvar) (1965-2006)
- Joavn (Golonič) (2006-2012)
- Rostislav (Gont) (2012-danas)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Češko-moravska eparhija
- Mukačevska pravoslavna eparhija
- Mukačevsko-prešovska eparhija
- Mukačevsko-užgorodska eparhija
- Gorazd Češki
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Pravoslavlje u Slovačkoj i prikarpatskoj Rusiji
- ^ Vladika Damaskin Grdanički
- ^ Istorija Mukačevsko-užgorodske eparhije Ruske pravoslavne crkve
- ^ Pravoslavnaя Cerkovь Češskih zemelь i Slovakii
- ^ Predstoяtelь Pravoslavnoй Cerkvi Češskih zemelь i Slovakii ušel na pokoй
- ^ Mitropolija crnogorsko-primorska: Izabran poglavar Pravoslavne crkve čeških zemalja i Slovačke
