Ribarska tvrđava

Ribarska tvrđava
Ribarska tvrđava
Opšte informacije
Mesto	Budimpešta
Opština	1. okrug
Vreme nastanka	1844 - 1851.
Tip kulturnog dobra	Tvrđava
www.fishermansbastion.com

Ribarska tvrđava (mađ. Halászbástya) ili Ribarski bastion je jedan od najpoznatijih spomenika u Budimpešti, koji se nalazi u blizini Budimskog dvorca, u 1. okrugu Budimpešte. To je jedna od najvažnijih turističkih atrakcija zbog jedinstvene panorame Budimpešte sa neoromaničkih vidikovaca. Glavna fasada Ribarske tvrđave, paralelna sa Dunavom, duga je oko 140 metara, od čega je južno krilo dugačko oko 40 metara, severno 65 metara, a kitnjasti centralni parapet 35 metara. Njegovih sedam visokih kamenih kula simbolizuju sedam vezira Mađara koji su osnovali Ugarsku 895. godine.

Originalni zidovi izgrađeni su 1700-ih godina, čineći deo zidova zamka. Nekoliko istoričara kaže da je u srednjem veku ovaj deo zidina zamka štitio ceh ribara (halász), koji su živeli ispod zidina u takozvanom Ribarskom gradu ili Vodenom gradu. Sadašnju građevinu sagradio je između 1895. i 1902. godine u neoromaničkom stilu, na temeljima zidina Budimskog zamka, arhitekta Friges Šulek, koji je takođe bio odgovoran za restauraciju Matijine crkve.

Od 1987. je jedno od mesta svetske baštine u Budimpešti kao deo 1.okruga (Okrug Budimskog zamka).

Poreklo imena

Zgrada je ranije bila poznata kao „Ribarski bastion“, verovatno zbog dela Budimskog gradskog zida koji je bio poveren esnafu ribara, ali verovatnije od naselja na obali Dunava, Ribarski grad (Halászváros) koji se takođe nazivao Vodeni grad. Ribari su svoju robu prodavali već u srednjem veku kod Matijine crkve, ali ceh ribara nije brinuo samo o prodaji ribe, već su u ratovima njegovi članovi prkosno branili gradske zidine.

Istorija

Poreklo tvrđave

Ribarska tvrđava i Matijina crkva (bakrorez Janoša Bindera, 1790-te). Ispod bastiona se vidi Ribarski grad

Brdo zamka je služilo kao konak i utvrđenje za okolna naselja u vreme kraljeva iz dinastije Arpadovića. Razvoj naselja postao je istaknutiji kao rezultat urbanog razvoja, ali je kao administrativni centar zemlje postao dominantan u doba kralja Matije Korvina. Njegova utvrđenja i bastioni su bili utvrđeni u srednjem veku i za vreme turske okupacije, ali su više puta oštećeni. Sama četvrt Budimskog zamka je tokom vremena pretrpela veliku transformaciju. Iz Matijine svetle, prosperitetne palate procvetao je Budimski dvorac, ali je posle Mohačke bitke za vreme turske vladavine mnogo toga uništeno i transformisano i u Zamku. Austrijske snage su povratile grad od Turaka.

Pogled na Budimpeštu sa Ribarske tvrđave. Desno su ostaci prvobitnih zidina Budimskog zamka.

Jozef i Peter Šafer: Gradski pejzaž Budima i Pešte, 1787. U prvom planu nalaze se vinogradi iznad Ribarskog grada

Ribarska tvrđava je postepeno propadala uprkos obnovi nekih od njenih odbrambenih objekata i obnovi od strane Austrijanaca, koji je austrijski vojni vrh priznao kao vojnu tvrđavu. Ribarski bastion nije pošteđen ni od prirodnih sila ni od ratova. Kiša sa planine je raskvasila tlo, odnevši neke od temelja zida zamka i utvrđenja na padini brda. Istovremeno, u znak sećanja na nedavne ratove, mnogi od njih su imali tragove dobre ili loše restauracije. Međutim, austrijski vojni vrh je odbio da potroši više novca na naseljavanje tog područja nego što bi bilo potrebno za istaknutije utvrđenje, pa su samo izvršili utvrđivanje zamka. Tvrđavski karakter Budimskog zamka ukinut je 1874. godine kada je Ministarstvo rata proglasilo da zamak kao tvrđava ne ispunjava uslove koji su se smatrali savremenim u to vreme. Od tada su i ove popravke otkazane. Već 1871. godine Peštanski komitet za lepotu objavio je poziv za izradu regulacionih planova za novoudruženu prestonicu. Sva tri pobednika konkursa bavila su se pitanjem naseljavanja Brda zamka, a u okviru ovoga poseban akcenat dat je Ribarskom utvrđenju.

Renoviranje

Friges Šulek

Svoje arhitektonske i urbanističke zadatke Ribarski bastion duguje restauraciji Matijine crkve. Nakon završetka obnove Matije crkve, postalo je hitno pitanje obnove okoline i dostojnosti hrama. Prema prvobitnim zamislima, ovaj prostor je trebalo da bude uređen za milenijumsku godišnjicu Ugarske države, kada je krunisan prvi mađarski kralj, i iako je nacrt sačinjen u Šulekovo vreme i podnet Veću javnih radova Glavnog grada, i razmatran 1894, izgradnja je na kraju ograničena na 1899. i započeta u nekoliko rata. 1901. i 1902. godine završene su južno i severno stepenište, ali je ceo Ribarski bastion završen 1905. godine. i 9. oktobra predat prestonici.

Troškovi izgradnje

Realizacija Ribarske tvrđave i njeno prvobitno odobrenje su se razlikovali, uglavnom zbog promene osnovnog koncepta proslave milenijuma. Prvo budžetsko izdvajanje za izgradnju Ribarske tvrđave iznosilo je 800.000 tadašnjih forinti, od čega 100.000 za stepenice, 200.000 za hodnike 200.000 za planiranu salu Svetog Stefana i 300.000 forinti za dvorane Sedam vezira. Ova ideja istaknuta u planu, na peštanskoj strani Gradskog parka, na današnjem Trgu heroja, realizovana je po zamisli Milenijumskog spomenika, ne Šulekovog, već Alberta Šikedanca i vajara Đerđa Zale. Na kraju, ukupni troškovi izgradnje iznosili su 1.165.000 forinti; od čega su stepenište i pripadajuće uređenje koštali 200.000 forinti; pokriveni od strane Mitropolitskog saveta javnih radova, a ostatak je podeljen između kapitala (685 i 1.000 forinti).

U Drugom svetskom ratu i dalje

Ribarska tvrđava 2008.

Ribarska tvrđava je teško oštećena tokom Drugog svetskog rata, ali pošto je bila jedno od značajnih obeležja Budimpešte, zauzimala je istaknuto mesto u prioritetima restauracije posle rata. Radove na restauraciji vodio je Laslo Bors, državni arhitekta. Sanaciju je otežala činjenica da su vatrogasci morali temeljno da pregledaju područje pre nego što su procena štete i planovi sanacije mogli da budu izvršeni. Prvi spektakularni deo procesa trajao je godinama, restauracija Ribarskog bastiona posle svetskog rata, završena je 1953. godine. Budimski dvorac je od ostalih delova bio odvojen visokim drvenim blokom, koji nije pregledan, posebno na mestu današnjeg hotela Hilton. Postojala je stalna patrolna stanica da bi se izbegle nesreće u Rakošijevo doba, ali i posle 1957. godine bilo je nekoliko mesta koja su imala realnu opasnost, ali i političku dimenziju, posebno u pogledu kontrole dolazaka stranaca.

Dana 30. maja 1995. godine 1. okrug je uveo ulaznice za Ribarski bastion. U novembru 2003. godine kompleks zgrada je predat javnosti. Zajedno je postao deo svetske baštine.

Pogled na Budimpeštu sa Ribarske tvrđave

Arhitektura

Pogled na Budim, Budimpešta

Ribarsku tvrđavu, remek delo arhitekte Šuleka, čine tri građevinske celine i nekoliko manjih celina, prema Šulekovim planovima.

Stepenice

Statue ratnika iz Arpadove ere

Šulek je prvobitno nameravao da izgradi trostepene stepenice do Dunava. Dok nije izgrađena Ribarska tvrđava, na tom mestu je bio dugačak niz uskih i tamnih jezuitskih stepenica, koje su dopirale do južnog zida bastiona. Iz Ribarskog grada je bilo moguće pristupiti jezuitskim stepenicama, koje nisu bile pogodne za veći saobraćaj. Šulek je izmenio kapiju, proširivši stepenice na nekim mestima do 8 metara, a njena donja kapija je naglašena stilskim zabatom, u koji je ugrađen originalni lavovski reljef iz romaničke crkve iskopane tokom zidanja bedema. Jednostavne stepenice od granitnog kamena postavljene su na temelj od cigle. Desno i levo od stepeništa postavljene su statue ratnika koji predstavljaju različito oružje iz 10. veka Arpadove ere koji čuvaju kapiju (na vrhu stepenica, ispod luka). Četiri od sedam vodećih statua na glavnim stepenicama isklesao je Franc Graf Mihail (Ferenc Mikula 1861-1926), vajar rođen u Debrecinu i školovan u Beču. Takođe je izradio postament, lavove i reljefe statue Svetog Stefana.

Severni i Južni bastioni i hodnici

Jedan od hodnika

Severni i južni bastion, kao i hodnici koji čine dvorište bastiona, povezani su stepeništem koje povezuje bastione sa obe strane. Jedna od Šulekovih najvećih zasluga je to što je ovaj prostor Dvorskog brda, koji je u suštini i prvobitno bio vojne namene, preobrazio u mirno šetalište i vidikovac, čineći značajnu arhitektonsku celinu Dvorskog brda, sa Matijinom crkvom iza. Prvobitno, hram je bio blizu zidova zbog vojnih razloga i nije se mogao graditi previsoko, iz sličnih razloga. Šulek je, u skladu sa vladinom uredbom kojom su olabavljeni vojni ciljevi, otvorio Ribarski bastion prema Dunavu i Pešti tako što je opkolio prostor crkve i sa dve bastionske kule obezbedio dovoljno prostora za kompleks zgrada. Po ivicama nekadašnjih zidina formirao je natkrivene hodnike, sa lukom na otvorenom nizu stubova, iznad kojih je otvorio pristupačno dvorište sa kitnjastim zgradama sa kupastim krovovima. Trenutno, ovo područje služi kao vidikovac. Na severu se uzdiže višespratna kula, glavna kula, ispod koje su statue vođa, lav koji drži štit, i mitološko stvorenje sa otvorenim ustima, izrezbaren zmaj u istom stilu kao i dva osnivača lidera. U uskom prostoru ispred svetilišta Matijine crkve nalazi se kitnjasti parapet koji povezuje dva hodnika Ribarske tvrđave, omogućavajući pogled odozdo. Pregradni zid u obliku arkada ukrašen je balkonom u osi srednjeg stepeništa.

Statua Svetog Stefana i južno dvorište

Inauguracija statue 1906.

Treća velika celina spomeničkog kompleksa je južni bastionski dvor i njegov pridruženi osnivač, prvobitno ga je napravio Stefan I Ugarski, prvi kralj Mađarske.

Šulekova prvobitna ideja je bila da oko statue Svetog Stefana bude pokrivena kupola, ali je iz budžetskih razloga samostojeća statua postavljena usred južnog dvorišta ograđenog hodnicima sa tri strane. Zamolio je vajara Alajoša Strobla da napravi statuu Svetog Stefana; projekat je započeo 1896. i završio ga 1906. Nakon postavljanja statue, ona je svečano otkrivena 21. maja 1906. godine.

Statua Stefana I Ugarskog autora Alajoša Strobla

Prvosveštenik je obišao statuu i osvetio je. Potom je plašt vraćen. Pojavilo se tri četvrtine članova vlade: Šandor Vekerle, grof Albert Aponji, Injac Darani, grof Janoš Ziči i Lajoš Jekelfalusi. Konačno, u jedan sat, na zvonjenje je stigao i sam kralj i počela je zvanična ceremonija.

Za statuu Strobla, Šulek je projektovao neoromaničku osnovu, a oko nje je bila ovalna, kamena i parapetna ograda, postavljena u geometrijskom centru južnog bastionskog dvora. Temeljna konstrukcija je ukrašena reljefima prvobitno korišćenim za murale dizajnirane za zidove sale, koji obeležavaju istaknute trenutke vladavine kralja Stefana: scena krunisanja, uvođenje zakonskog akta, prikaz Beča i austrougarskog dualizma, dok na poleđini i istoku vidimo niz scena koje simbolizuju gradnju hrama, gde je Strobl ostarelog majstora Šuleka prikazao kao bradatog, klečećeg modela kralja Stefana u liku majstora neimara.

Ribarska tvrđava 1900. godine, desno statua Janoša Hunjadija, autora Tota Ištvana

Iznad reljefa je bogato ukrašena platforma, sa zlatnim medaljonima na bokovima, agnus dei, jevanđelistskim oznakama i reljefima sa duplim krstom. Ivicu gornjeg elementa temelja podupire šest čvrstih, kitnjastih stubova od greda na koje je postavljena bronzana statua kralja.

Prvobitno nameravana da zameni severnu grupu kula, Grupa skulptura sedam vođa, koja je u hodu izbačena iz plana, sprovedena je sa modifikacijama i velikim izmenama na današnjem Trgu heroja.

Statua Janoša Hunjadija

Statua Janoša Hunjadija podignuta na skretanju sa puta Janoša Hunjadija takođe je sastavni deo Ribarske tvrđave. Tot Ištvan je dobio zadatak da napravi statuu 1899. koja je svečano otvorena 1903. godine. Po Šulekovim planovima izgrađena je i neogotička krečnjačka osnova, koja je činila usklađenu celinu sa ostatkom Ribarske tvrđave. Osnova je zatvorena listastim obodom, na fasadi je Hunjadijev grb, a na ostalim stranama je mermerna dekoracija. Junak u oklopu, sa šlemom-gavranom na glavi, sa plaštom, na postolju, sa zastavama i drugim vojnim oznakama poraženih Turaka kod nogama, što simbolizuje njegovu pobedu.

Statua Svetog Đorđa

U blizini statue Janoša Hunjadija nalazi se bronzana kopija statue Svetog Đorđa iz 1313. godine koja se nalazi u Praškom zamku, a originalnu statuu su izradili srednjovekovni mađarski majstori (braća Kološvari).

Statua Julijana i Gerharda

Na inicijativu Lasla Bendefija podignuta je statua fratra Julijana i Gerharda koja pripada kompleksu Ribarske tvrđave, kojima je Bendefi na osnovu spisa fratra Julijana ponudio svoju knjigu „Biografija i kritika prvog azijskog mađarskog učenjaka“ objavljenu 1936. Karolj Antal je napravio decenijama nakon primopredaje Ribarske tvrđave, 1937. godine, prvobitno pored severozapadne kule. Statua prikazuje prijatelje Julijana i Gerharda koji su, po naređenju Andrije II Arpadovića, krenuli u potragu za ostatkom Mađara u Drevnoj domovini.

Statue fratra Julijana i Gerharda, autora Karolja Antala

Ribarska tvrđava

Pregled

Sedam kula predstavljaju sedam mađarskih plemena koja su se naselila u Panonskoj niziji 895. godine. Sa kula i terase pruža se panoramski pogled na Dunav, Margaritino ostrvo, brdo Geler i Peštu (ponekad i istočnije).

Između Bastiona i Matijine crkve nalazi se bronzana statua Stefana I Ugarskog na konju, podignuta 1906. godine. Postament je uradio Alajoš Strobl, prema planovima Frigesa Šuleka, u neoromaničkom stilu, sa epizodama koje ilustruju kraljev život.

U blizini bastiona nalazi se vidikovac-terasa sa mnogo stepenica i staza za šetnju.

Zgrada je predstavljena kao Pit Stop u šestoj sezoni američke TV emisije The Amazing Race.

Galerija

• 
  Ruševine kapele Sv. Mihaela iz 13. veka
• 
  Stepenice Ribarske tvrđave, 1963.
• 
  Ribarska tvrđava
• 
  Bronzana statua Stefana I Ugarskog

Spoljašnje veze

• Zoltán Fónagy: Fishermen's Bastion in the online database The Castle of Buda
• Fisherman's Bastion
• Mednyánszky Miklós story of Fisherman's Bastion
• Aerial View of Fisherman's Bastion
• Aerial photography of the Bastion