Rudarski otpad u Srbiji
Rudarski otpad u Srbiji je usklađen sa zakonodavstvom sa EU direktivom o otpadu iz ekstraktivne industrije iz 2006. godine i odgovarajućim dokumentima. Rudarski otpad je otpad nastao iz ekstraktivne industrije, tj. otpad nastao tokom geoloških istraživanja, eksploatacije, pripreme i skladištenja mineralnih sirovina, kao i otpad dobijen u procesu pripreme rude koji uključuje mehanički, fizički, biološki, termički ili hemijski proces (promena dimenzija, odvajanje ispiranje, obrada prethodno odbačenog otpada), isključujući topljenje, termičke procese proizvodnje (osim pečenja krečnjaka) i metalurške procese. Rudarski otpad ne uključuje otpad nastao tokom istraživanja, eksploatacije i pripreme mineralnih sirovina, što nije direktno povezano sa tim aktivnostima (otpadna ulja, hrana, istrošena vozila i istrošene baterije i akumulatori), niti otpad nastao iz ekstraktivne industrije koji može biti radioaktivni. [1]
Vrste otpada[uredi | uredi izvor]
U srpskoj praksi rudarski otpad je u odnosu na svetsku podelu pojednostavljen u delu da se nezagađena zemlja i površinski slojevi sa slabom mineralizacijom tretiraju kao jedan otpad i zajednički odlažu, a proširen jer se u rudarski otpad svrstava i otpadna isplaka, uprkos tome da je isplaka posebno pripremljeni industrijski proizvod koji sadrži različite materijale i hemikalije i koje se dodatno može zagaditi prolaskom kroz bušotinu (posebno kada se vrši ekploatacija nafte. Rudarski otpad u Srbiji je sužen u odnosu na svet jer mulj i prašinu ne tretira kao posebne vrste otpada.
Otkrivka[uredi | uredi izvor]
Sloj zemlje iznad ekonomski isplativog mineralizovanog sloja, može biti i zagađena.
Jalovina[uredi | uredi izvor]
Otpad koji nastaje u postrojenjima za pripremu mineralnih sirovina, obično se deponuje na uređena jalovišta.
Rudničke vode[uredi | uredi izvor]
Vode koje se evakuišu pri eksploataciji mineralnih sirovina i po pravilu upuštaju se u prirodne recipijente direktno bez prečišćavanja ili indirektno preko jalovišta.
Otpadna isplaka[uredi | uredi izvor]
Zaprljana i kontaminirana isplaka koja se izdvaja u procesu bušenja (istražnog i eksploatacionog) i odlaže u okruženje.
Karakteristike otpada[uredi | uredi izvor]
Količina, veličina, hemijski i mineralni sastav, toksičnost i samozapaljivost određuju osnovne karakteristike rudarskog otpada.
Količina[uredi | uredi izvor]
Karakteristično je za rudarski otpad da količina otpada daleko prelazi količinu korisne materije, što nije karakteristika nijedne od drugih industrija ili proizvodnih oblasti.
Krupnoća[uredi | uredi izvor]
Kombinovanje velikih količina i male krupnoće u sebi nosi osnovne probleme fizičkog zagađenja i uticaj rudarskog otpada na životnu sredinu. Uobičajene vrednosti veličine rudnog otpada i njihovo procenjeno učešće u Srbiji prikazano je u tabeli. Normalna veličina je prikazana kao veličina žitarica čiji je udeo u prosijanju ispod 80%. Očigledno je da su veličine velike raspon od 20 µm do 800 mm
| Vrsta otpada | Uobičajena krupnoća | Masena zastupljenost (sa otkrivkom / bez otkrivke) % |
| Otkrivka sa kopova | 700-800 | 65 / - |
| Jalovina iz jame | 300-400 | 5 / 15 |
| Jalovina iz suvih separacija | 70-100 | 2 / 5 |
| Jalovina iz mokrih separacija | 15-20 | 2 / 5 |
| Flotacijska jalovina | 0,050- 0,080 | 25 / 72 |
| Muljevi | 0,020 | 1/3 |
Hemijski i mineralni sastav[uredi | uredi izvor]
Hemijska i mineralna građa rudnog otpada, po pravilu je povezana sa jalovom iz biljaka PMS, a glavni problem je pojava kiselih drenažnih voda. Kisela voda za drenažu vezana je za istovremeno dejstvo sulfidnog sumpora od čvrstog otpada, slobodne vode i kiseonika iz vazduha. Pošto su voda i kiseonik svuda, pojava kiselih drenažnih voda povezana je sa sumporom, koji je prirodni sastojak gotovo svih vrsta jalovine, posebno flotacijskog repa, jer je i sam proces koncentracije flotacije povezan sa odvajanjem sulfidnih minerala. [2] [3] \
Toksičnost i samozapaljivost[uredi | uredi izvor]
Otpad može da sadrži razne zagađivače, koji se kao posledica mogu pojaviti u prirodi akcenat se može razliti tokom transporta, procuriti sa deponija, skladišta ili industrijskih objekata. Većina zagađivača nije formirana na taj otpad oni su već bili dovedeni tamo kad je otpad još bio tu koristan proizvod. Samozapaljivanje je karakteristika organskog otpada i prati otpad iz rudnika uglja i postrojenja za pripremu uglja. Zbog oksidacije sulfida koji se nalaze u otpad nastaje spontano zagrevanjem i samozapaljivanjem organskih delova otpada. Te požare je vrlo teško ugasiti, opasni su po životnu sredinu, a sanacija je skupa. [4]
Katastar rudarskog otpada Republike Srbije[uredi | uredi izvor]
Katastar rudarskog otpada Republike Srbije projekat je koji ima za cilj da unapredi i poboljša sistem upravljanja rudarskim otpadom u Republici Srbiji kroz izradu inventara - Katastra rudnog otpada. Predviđeno je da se katastar napravi u obliku internet aplikacije i knjige i da sadrži procenu rizika, karakterizaciju i klasifikaciju rudarskog otpada.
Korisnik projekta je Ministarstvo rudarstva i energetike Republike Srbije. Ovo je jedan od prvih projekata u okviru tzv decentralizovanog sistema upravljanja, što znači da projekat sprovode institucije države Srbije u saradnji sa delegacijom EU u Srbiji.
Opšti cilj projekta je pružanje pomoći Srbiji u usklađivanju zakonodavstva sa propisima EU u oblasti životne sredine i klimatskih promena kroz izgradnju institucija i unapređenje infrastrukture u oblasti životne sredine. Specifični cilj je razviti i poboljšati sistem upravljanja rudarskim otpadom.
Projekat vredan 2,1 miliona evra finansira Evropska unija u iznosu od 90% sredstava, a preostalih 10% obezbeđuje Vlada Republike Srbije, preko Sektora za ugovore i programe finansiranja iz sredstava Evropske unije Ministarstva finansija.
Projekat realizuje konzorcijum nemačkih kompanija PLEJADES i DMT.
Projekat se realizuje od februara 2017. do januara 2021. godine.
Stanje pre projekta[uredi | uredi izvor]
Republika Srbija usklađuje svoje nacionalno zakonodavstvo sa pravnom tekovinom EU u oblasti životne sredine, što je tema poglavlja 27 pregovora o pridruživanju EU. Srbija je uskladila svoje zakonodavstvo sa EU direktivom o otpadu iz ekstraktivne industrije iz 2006. godine i odgovarajućim dokumentima. Zakon o rudarstvu i geološkim istraživanjima koji je na snazi od decembra 2015. godine, reguliše sve aktivnosti od preliminarnih geoloških istraživanja do zatvaranja rudnika, uključujući rekultivaciju i sanaciju zemljišta. Nacionalno zakonodavstvo takođe predviđa uspostavljanje katastra rudarskih postrojenja i njihovu klasifikaciju. Srbija godišnje proizvede oko 150 miliona kubika čvrstog rudarskog otpada, oko 15,5 miliona tona flotacijskog otpada i oko 35 000 tona naftnog mulja. Prema preliminarnim projekcijama Ministarstva rudarstva i energetike, Srbija poseduje oko 200 aktivnih mina i oko 250 deponija rudnog otpada koji su napušteni, neaktivni ili na listi. Zakon o rudarstvu i geološkim istraživanjima predviđa da je za upravljanje aktivnim i neaktivnim rudarskim otpadom odgovorno preduzeće koje eksploatiše rudu. Od kompanija se zahteva da Ministarstvu rudarstva i energetike podnose godišnje izveštaje o proizvodnji, uključujući proizvodnju otpada. Sistematizirani i potpuni podaci o napuštenim deponijama rudnog otpada ne postoje, posebno u pogledu vrste, karakteristika i količine rudarskog otpada. Shodno tome, prioriteti Republike Srbije u okviru ovog projekta su identifikacija napuštenih rudnih otpadaka, procena uticaja na životnu sredinu i uspostavljanje baze za upravljanje, sanaciju i sanaciju rudarskih otpadaka.
Faze projekta[uredi | uredi izvor]
Prva faza projekta realizovana je 2017. godine. Osam timova inženjera i tehničara iz rudarsko-geološke struke obišli su 250 lokacija rudarskog otpada širom zemlje i utvrdili da u Srbiji postoji čak 150 rudarskih otpadaka sa većim količinama otpada, kao i da je ukupna količina rudarskog otpada na tim lokacijama oko 24 miliona kubika. Druga faza - Na osnovu prve faze projekta, projektni tim je odabrao 41 rudarsko odlagalište otpada za drugu fazu projekta, koja je realizovana u periodu 2018-2019. godina. U ovoj fazi odabrana nalazišta su podvrgnuta detaljnom ispitivanju (uzorkovanje tla, karakterizacija rudnog otpada, ispitivanje podzemnih i površinskih voda, hemijska analiza, procena stabilnosti). Odabrana nalazišta sadrže ukupno 80% identifikovanog rudnog otpada i nalaze se u 21 opštini širom Srbije. [5]
Cilj[uredi | uredi izvor]
Jačanje kapaciteta Sektora za geologiju i rudarstvo [[Ministarstvo rudarstva i energetike Republike Srbije|Ministarstva rudarstva i energetike}] za kontrolu i nadzor rudarskog otpada, kroz izradu katastra u obliku internet aplikacije i knjige.
Jačanje kapaciteta Ministarstva rudarstva i energetike za upravljanje rudarskim otpadom radi zaštite životne sredine, kroz studije slučaja na temu sanacije zemljišta i melioracije.
Poboljšani nivo znanja iz oblasti inspekcijske kontrole upravljanja otpadom u Ministarstvu rudarstva i energetike, kroz sastavljanje priručnika za inspektore.
Poboljšanje opštih kapaciteta zaposlenih u Ministarstva rudarstva i energetike za upravljanje rudnim otpadom, kroz edukativne i studijske posete. [6]
Upravljanje rudarskim otpadom[uredi | uredi izvor]
Naša rudarska tradicija, kao i propisi koji regulišu oblast eksploatacije mineralnih sirovina je upravljanje iskopom, transport i odlaganje otpada, kao i praćenje stanja deponije regulisano kvalitetom zakonskih rešenja na odgovoran način, poštujući pravila profesije i sledeći savremene tehnologije. Visok rizik doprinose potencijalno velike posledice zbog nesreća. Posledice se mogu manifestovati kao neposredne - koje su trenutno primetne i kao indirektne, čija efekat je dugoročan i rezultat je direktnih posledica. [7] Pod direktnim posledicama misli se pre svega veliki broj ljudskih žrtava potom i poremećaj životinjskih ekosistema, zagađenje svih supstrat životne sredine čija rehabilitacija ponekad može trajati godinama. [8] Iako nije zabeležena veća nesreća u Srbiji posledice i žrtve, sve češće nesreće u svetu ukazuju na potrebu sistematičnijih delovanja i vođenja računa za jalovišta. U tom smislu to treba i shvatiti stupanje na snagu uredbe [9] prema kojoj se jalovišta klasifikuju uslovno govoreći „opasni“ (kategorija „A“) i „neopasni“ (van kategorije „A“). Jalovišta koja su razvrstana u kategoriju "A" trebalo bi da imaju svoj efekat, u pogledu zaštite životne sredine značajno poboljšati i brigu i kontroliše stvarnu situaciju kako bi se podigao na viši nivo kako bi bilo kakav negativan efekat bio sprečen. Preliminarne analize pokazuju da je u Srbiji nema mnogo jalovišta koja bi spadala u kategoriju „A“, ali posledice njihove nesreće mogu biti veoma opasne. [10]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Rudarstvo – Serbia Mining”.
- ^ Azcue M. J, Environmental Impacts of Mining Activities, Springer, 1999.
- ^ Verburg, Rens; Bezuidenhout, Nico; Chatwin, Terrence; Ferguson, Keith (2009). „The Global Acid Rock Drainage Guide (GARD Guide)”. Mine Water and the Environment. 28 (4): 305—310. Bibcode:2009MWE....28..305V. doi:10.1007/s10230-009-0078-4.
- ^ Blight, G, Chapter: Mine waste: A brief overview of origins, quantities, and methods of storage. In Waste: A Handbook for Management" pp. 77-88, Academic Press, 2011.
- ^ „Katastar rudarskog otpada u Srbiji - Podaci o lokacijama i uticaju na životnu sredinu i zdravlje”. 11. 10. 2019.
- ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 14. 08. 2020. g. Pristupljeno 25. 05. 2020.
- ^ DHS, Estimating Economic Consequences for Dam Failure Scenarios, Washington D.C.: US Department of Homeland Security, 2011
- ^ Kossoff, D.; Dubbin, W. E.; Alfredsson, M.; Edwards, S. J.; MacKlin, M. G.; Hudson-Edwards, K. A. (2014). „Mine tailings dams: Characteristics, failure, environmental impacts, and remediation”. Applied Geochemistry. 51: 229—245. Bibcode:2014ApGC...51..229K. doi:10.1016/j.apgeochem.2014.09.010. hdl:10871/34385.
- ^ Uredba o uslovima i postupku izdavanja dozvole za upravljanje otpadom, kao i kriterijumima, karakterizaciji, klasifikaciji i izveštavanju o rudarskom otpadu“, Sl. glasnik RS, 53/17.
- ^ ]Nišić D, Knežević D, Lilic N, Assessment of risks associated with the operation of the tailings storage facility Veliki Krivelj, Bor (Serbia), Archives of Mining Sciences, Vol. 63, no. 1, pp. 147-163, 2018.