Sarajevska bogoslovija

Sarajevska bogoslovija

Osnivanje	1882.
Afilijacija	Srpska pravoslavna crkva
Lokacija	Sarajevo, Austrougarska, Bosna i Hercegovina

Sarajevska bogoslovija je bila pravoslavna bogoslovija, osnovana carskim ukazom od 19. septembra 1882. godine, kojim je odobreno da se osnuje bogoslovija u Reljevu za eparhije sarajevsku, zvorničku i mostarsku. Bogoslovija je privremeno otvorena u Sarajevu 30. septembra 1882. godine u Ćemaluša ulici i radila je dve godine u Sarajevu pod imenom Istočno pravoslavno svešteničko sjemenište.

Prvi rektor bio je arhimandrit Đorđe Nikolajević, a nastavnici su bili Đorđe Magarašević, Stevo Prokopić, Ivan Popović, Simo Čajkanović i Petar Đenić.

Od otvaranja 1882. godine, pa do 1941. godine Sarajevsku bogosloviju je završilo 860 svešteničkih kandidata. Među njima bio je znatan broj potonjih kulturno-prosvetnih radnika i onih koji su zauzimali visoke položaje u Srpskoj Crkvi. To su pre svega blaženopočivši mitropoliti Dabrobosanski Petar Zimonjić, dr Nektarije Krulj, Vladislav Mitrović, zatim episkopi dr Simeon Popović, Nikolaj Jokanović i episkop žički Stefan, kao i patrijarh Srpski Pavle.

Prema nepotpunim podacima, u prvim danima Nezavisne Države Hrvatske, 1941. godine, ustaše su na najgrozniji način, samo zbog toga što su bili srpski pravoslavni sveštenici, ubili pedeset sedmoricu sveštenomučenika koji su završili Sarajevsku bogosloviju, a Nemci i Italijani jedanaest.

Istorija bogoslovije

Istorijska pozadina

Od prestanka rada Banjalučke bogoslovije 1875. godine pa do okupacije Bosne i Hercegovine od Austrougarske 1878. godine, u BiH nije bilo nijedne bogoslovske škole, ali bilo je srpskih osnovnih škola, kao i Srpska gimnazija u Sarajevu koja je prestala sa radom 1883. godine zbog smetnji od okupatorske vlasti i usled materijalnih poteškoća. Nivo obrazovanja tadašnjeg sveštenstva u Bosni i Hercegovini bio je veoma nizak, tako da se osećala potreba za otvaranjem bogoslovije. Trebalo je novim školovanim kadrovima popuniti priličan broj upražnjenih parohija. Prema podacima iz 1882. godine u Bosni i Hercegovini čak 33 parohije bile su upražnjene.

Aktivnosti za otvaranje bogoslovije

Akcija za otvaranje bogoslovske škole pokreće se u Sarajevu, pošto je u njemu bio vojnički, administrativni, politički, prosvetno-školski, ekonomski i verski centar. Akciju za otvaranje bogoslovije vodio je, tada arhimandrit Sava Kosanović, poznat po svom nacionalnom i crkveno-prosvetnom radu i koji je uživao veliki ugled ne samo u Sarajevu nego i u celoj Bosni.

Mitropolit Sava Kosanović

Prvi njegov pokušaj, iz marta 1879. godine, da od austrijskih vlasti dobije dozvolu da otvori bogosloviju završio se neuspehom. Ovaj neuspeh nije obeshrabrio ni zaustavio Kosanovićeva nastojanja. U sporazumu sa Crkveno-školskom opštinom on jula 1879. godine podnosi Zemaljskoj vladi u Sarajevu, „Kratki nacrt” o osnivanju bogoslovije. U obrazloženju svog predloga Kosanović je konstatovao neobrazovanost sveštenstva u Bosni i Hercegovini i istakao potrebu da se tokom naredne četiri godine pruži mogućnost svešteničkim kandidatima da se obrazuju za svoj poziv. Predložio je da se otvori seminarijum u Sarajevu za koji bi bilo potrebno pet do šest profesora. Ako bi vlasti dozvolile da se otvore tri seminarijuma – u Sarajevu, Mostaru i Tuzli, onda bi za svaki od njih bila potrebna po tri profesora. Što se tiče materijalnih troškova, nacrtom se predviđa da imućniji sveštenici plaćaju za svoje sinove knjige, odelo i hranu. Računalo se i na pomoć srpskog naroda u Bosni, koja bi bila razrezana na ceo pravoslavni narod i uz državni porez skupljana. Nedostatak sredstava nadoknađivala bi vlada iz državnih prihoda.

Nacrtom je bilo predloženo da se predaju sledeći predmeti: crkvena istorija oba Zaveta, staroslovenska gramatika, Sveto pismo, liturgika, pastirka, dogmatika ili katihizis, nauka o pravilnom svršavanju Sv. Tajni i drugih obreda crkvenih i crkveno pojanje. Pored duhovnih, ako bude uslova, predloženi su za nastavu i ovi predmeti: srpska gramatika sa pismenim sastavima, higijena, nauka o zemljodjelstvu, račun i nešto iz prirodnice. Ono što je veoma bitno, nacrtom je razgraničena nadležnost države i Crkve u pogledu seminarijuma.

Vlada je iz svojih interesa pokazivala spremnost da udovolji želji Kosanovića i Srba u Bosni. Zato je Kosanovićev nacrt predat na razmatranje vladinom tajniku dr Milutinu Kukuljeviću. On je prilično brzo izradio „Privremenu osnovu ob ustroju bogoslovskog učilišta za pravoslavno svećenstvo Bosne i Hercegovine u Sarajevu”, gde je u dvanaest članova izneo mišljenje vlade o ovom pitanju. „Privremenom osnovom” je uglavnom usvojen Kosanovićev nacrt, ali ima i razlika.

Arhimandrit Kosanović i četiri člana Crkvene opštine sastavili su primedbe na „Privremenu osnovu” 19. decembra 1879. godine.

Očigledno je da se Zemaljska vlada „Privremenom osnovom” borila da obezbedi sebi više učešća u upravi školom, čemu se Kosanović sa članovima Crkvene opštine suprotstavlja. Njemu je bio cilj da škola ima nacionalan karakter, i u tom smislu predlaže da se među nastavne predmete uvrsti srpski jezik i književnost, u čijem okviru bi se obrađivala i srpska istorija kad kao poseban predmet već ne postoji. Naročito je insistirao da se nastava drži na srpskom jeziku, nasuprot „narodnom bosanskom jeziku”, da upravitelj škole i profesori budu pravoslavni Srbi i da se školuju van Austrije, na pravoslavnim univerzitetima. Za sve ove zahteve Kosanović je imao i te kako jake razloge – zbog opasnosti od unijatske propagande.

Godine 1881. Kosanović postaje mitropolit Dabrobosanski. Kao ličnost od uticaja on sada koristi svoje prijateljske veze i obraća se svima koji mu mogu pomoći da se bogoslovija otvori. Boraveći u Beču prilikom svadbe carevića Rudolfa, lično je molio cara Franju Josifa da pomogne osnivanju bogoslovske škole u Bosni. Car mu je obećao „svu naklonost i potporu radi uređenja teologije (bogoslovije)”.

Uporni mitropolit Kosanović je 1882. godine o pitanju bogoslovskog obrazovanja pisao i vladi. U podužem pismu on objašnjava koliki značaj ima obrazovano sveštenstvo za narod i državu. Zato, upozorava mitropolit, „pravoslavna bogoslovija ne treba da bude jedina pozicija u ekonomiji državnoj na kojoj štednja mora da prevazilazi svaku granicu”. U pismu Feodoru Demeliću, uticajnoj ličnosti u Beču, moli da sa sadržajem njegovog pisma upozna cara i visoko ministarstvo jer kao pravoslavni mitropolit nema poverenje u ljude u Zemaljskoj vladi „kojima je poveren referat i ustrojstvo pravoslavne seminarije”. Na kraju pisma traži da mu vlada pošalje arhimandrita Nikodima Milaša da mu pomogne da sa uspehom završi sve poslove u eparhiji.

Donošenje dozvole o otvaranju bogoslovije

Zgrada pored Saborne crkve u Sarajevu, u kojoj je bila privremeno smeštena Bogoslovija

Uporan rad mitropolita Save na osnivanju bogoslovije urodio je plodom. Ministar finansija Kalaj obavestio je mitropolita privatno da je vlada dozvolila da se otvori bogoslovija, pod uslovom da Crkveno-školska opština da pogodno zemljište za podizanje zgrade, a troškove gradnje snosila bi vlada. O ovoj radosnoj vesti mitropolit Sava je obavestio Crkveno-školsku opštinu na sednici 1. avgusta 1882. godine. Na sednici je odlučeno da se bogoslovija privremeno smesti u jednu od školskih zgrada. Što se tiče zemljišta, Crkveno-školska opština nije bila spremna da u gradu ustupi pogodno zemljište, jer je imala podozrenja prema školi koju će država izdržavati. Zahvaljujući ovakvoj odluci vlada je počela da oteže sa otvaranjem bogoslovije; obavestila je mitropolita da ni ona nema pogodnog zemljišta za gradnju bogoslovije u gradu niti pak u blizini. Ponudila je zemljište u Ilijašu. Zbog udaljenosti mesta, ovaj predlog mitropolit je odbio.

Pošto Crkveno-školska opština nije dala zemljište za podizanje zgrade bogoslovije kod Saborne crkve, a Ilijaš nije prihvatio zbog udaljenosti, mitropolit je odlučio „...da besplatno i dragovoljno ustupim Preuzvišenoj Vladi i mome milome narodu, jedan dijel moga sopstvenog zemljišta pokraj rijeke Bosne u selu Reljevu. Za naknadu ovoga zemljišta ja ne tražim nikakve novčane nagrade osim jedne uspomene i dva metra prostora u crkvi da me, kad bude Božja volja, tamo polože radi vječnog mirnog počivanja”. Ovakvom mitropolitovom odlukom ispunjen je uslov vlade.

Da bi imala kontrolu nad školom, vlada je prihvatila predlog da se novoosnovana bogoslovija izdržava o državnom trošku, da se primi dvanaest učenika sa završenom osnovnom školom i petnaest godina starosti iz sve tri eparhije u Bosni. Prema ovom planu iz Sarajevske eparhije trebalo je da se primi šest pitomaca a iz Zvorničke i Hercegovačke eparhije po trojica. Kandidate predlažu vladi episkopi, a ona donosi konačnu odluku. Vlada je odredila platu za profesore, zadržala je za sebe pravo da postavlja rektora i glavnog profesora, odredila predmete koji će se izučavati. Za prvu godinu određeni su ovi predmeti: crkvenoslovenski jezik, katihizis, Biblija I deo, srpski jezik, geografija, matematika i prirodopis. Iz izloženog se vidi da je vlada imala sva prava da uređuje bogosloviju. Mitropolit Kosanović nije uložio prigovor da se ne bi odugovlačilo sa otvaranjem škole; on je znao da pomenuti ukaz, uostalom, nema konačnu zakonsku formu.

Otvaranje bogoslovije

„... da ovaj zavod bude duhovna matica, koja će odgajati Bogu i pravoslavnom oltaru pobožne služitelje, narodu propovjednike slova Božjega, a domovini nosioce morala, mira, ljubavi i bratske sloge”

citat iz govor mitropolita Save, prilikom otvaranja bogoslovije

Bogoslovija je privremeno otvorena u Sarajevu 30. septembra 1882. godine u Ćemaluša ulici. Mitropolit Sava je predao Zavod na upravu arhimandritu Đorđu Nikolajeviću, koga je vlada poslala umesto Nikodima Milaša.

Školovanje je trajalo četiri godine. Pored rektora Nikolajevića nastavnici su bili: Đorđe Magarašević, Stevo Prokopić, Ivan Popović, Simo Čajkanović i Petar Đenić. Škola je bila internatskog tipa. Prvi učenici su bili: Adamović Nikola iz Travnika, Bjelanović Đorđe iz Sarajeva, Vranješević Stanko iz Bosanske Krupe, Grgurević Marko iz Ratiševaca, Danilović Dušan iz Trebinja, Đokić Todor iz Brčkog, Kovačević Stevo iz Bihaća, Pavlović Tanasije iz Obudovca i Pejović Vladimir iz Bijelog Polja.

Sarajevska bogoslovija u Reljevu

Glavni članak: Bogoslovija u Reljevu

Napuštena zgrada bivše Sarajevske bogoslovije u Reljevu, 2015. godine

Osvećenje kamena temeljca zgrade za bogosloviju u Reljevu izvršeno je 19. maja 1883. godine. Iste godine, juna meseca, vlada je izdala „Statut za istočno-pravoslavno svešteničko sjemenište u Sarajevu”. Statutom je predviđeno da škola traje osam godina. Pored bogoslovskih izučavali bi se i svetovni predmeti a na kraju godine polagali bi se razredni ispiti. Plan o osmorazrednoj bogosloviji nije ostvaren zbog prilika i oskudice u nastavnom osoblju.

Sarajevska bogoslovija 1920 — 1940. godine

Školska kapela Svetog Nikole u Reljevu

Po završetku Prvog svetskog rata 1920. godine uspostavljena je Srpska patrijaršija. Uredbom Srpske patrijaršije iz 1920. godine školovanje u svim bogoslovijama pa i Sarajevskoj trajalo je pet godina. Sve bogoslovije su svedene u rang srednjih škola. Petorazrednu Sarajevsku bogosloviju završilo je 260 bogoslova. Rektor Bogoslovije je bio protoprezviter dr Tomo Popović. U školi je predavalo 16 nastavnika. Nove promene u nastavnom planu izvršene su školske 1928/29. godine. Od te godine počinje postepeno da radi šestorazredna Bogoslovija. Poslednja generacija petorazredne Bogoslovije je maturirala školske 1934/35. godine. Šestorazrednu Bogosloviju do 1940. godine završilo je 129 bogoslova. Rektor šestorazredne Bogoslovije bio je protoprezviter-stavrofor Vasilije Ristić sa 15 profesora.

Bogoslovija je imala svoju biblioteku. Prvi koji je biblioteci poklonio 100 knjiga bio je mitropolit Sava Kosanović. Kasnije se biblioteka popunjavala poklonima i kupovinom knjiga. Godine 1939/40. profesorska biblioteka osim đačke imala je 6.610 knjiga, od toga 3.642 bogoslovske sadržine i 2.968 svetovne.

U Bogosloviji su postojala đačka udruženja: Sveti Savo, Savez trezvene mladeži, Podmladak Crvenog krsta, Jadranska straža i podružnica Ferijalnog saveza. Udruženja su povremeno priređivala duhovne akademije sa predavanjima u Sarajevu i njegovoj okolini.

S obzirom da je Bogoslovija spremala svešteničke kandidate, centralno mesto u nastavi zauzimala su svakodnevna i praznična bogosluženja. U Reljevu su bogosluženja vršena u školskoj kapeli posvećenoj Sv. Nikoli; u Sarajevu, preko zime, u školskoj kapeli, a u toplije vreme učenici su odlazili u Sabornu crkvu, povremeno i u druge crkve.

Bogoslovija je prestala da radi izbijanjem Drugog svetskog rata, 1941. godine. Te godine u šestom razredu je bilo 40 učenika, nesuđenih maturanata. Oni su se zajedno sa ostalim bogoslovima našli u ratnom vihoru.

Rad na obnovi bogoslovije

Posle završetka Drugog svetskog rata Sarajevskoj bogosloviji nije dozvoljeno da obnovi rad. Gradski narodni odbor je zgradu Bogoslovije u Sarajevu stavio na raspolaganje Prosvetnom odeljenju pod zakup na 20 godina. U zgradi je bio smešten Tehnički, potom Ekonomski fakultet. Godine 1960. zgrada je nacionalizovana. Žalba Crkvene opštine povodom nacionalizacije zgrade republičkim i saveznim organima nije uvažena.

Srpska pravoslavna crkva je neprekidno tražila da joj se zgrada vrati, pogotovo od 1972. godine, kad su vraćeni objekti Islamskoj verskoj zajednici i Rimokatoličkoj crkvi u Sarajevu. Pošto se sa vraćanjem zgrade Bogoslovije otezalo, Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve je 16. maja 1977. godine, na predlog episkopa iz Bosne i Hercegovine, obnovio Sarajevsku bogosloviju pod imenom Srpska Pravoslavna duhovna akademija u Sarajevu.

Na vraćanju zgrade posebno je insistirala Mitropolija u Sarajevu. Održano je mnogo sastanaka sa predstavnicima vlasti na kojima je u ime Mitropolije učestvovao protojerej Lazar Vasiljević. Ekonomskom fakultetu je odgovaralo da se što duže zadrži u zgradi bivše Sarajevske bogoslovije. U tom cilju fakultet je dodatno komplikovao situaciju, tako da je uz zgradu bogoslovije, bez saglasnosti crkve, 1954. godine dozidan aneks.

Otvaranje Duhovne akademije bilo je hitno zbog školovanja kandidata za sveštenički poziv, kojih je iz ove republike najviše i bilo u bogoslovijama koje su radile. Osim toga, valjalo je obezbediti kadrove za versku nastavu, jer su pripreme za uvođenje verske nastave u škole bile u toku. Pošto se iz jednog dela zgrade bogoslovije Ekonomski fakultet iselio, Prosvetni odbor pri Svetom arhijerejskom sinodu, imajući u vidu hitnost rešenja ovoga pitanja, na sednici od 29. novembra 1991. godine odlučio je da umoli mitropolita Vladislava da primi polovinu zgrade koja je slobodna pošto je dobijeno dovoljno uveravanja da će i ostali deo zgrade biti iseljen. Ovaj predlog je 30. novembra prihvatio i Sveti arhijerejski sinod.

Ekonomski fakultet je 1. januara 1992. godine zvanično dostavio dopis o ustupanju dela poslovnih prostorija Srpskoj pravoslavnoj crkvi u starom delu poslovne zgrade bivše bogoslovije u Sarajevu.

U međuvremenu politička situacija u Bosni i Hercegovini je postajala sve složenija. Sada je postalo jasno da se neće moći realizovati odluka Svetog arhijerejskog sabora o otvaranju Duhovne akademije u Sarajevu. Situacija se dodatno iskomplikovala bolešću mitropolita Vladislava. Imajući u vidu ove razloge Sveti arhijerejski sabor je na sednici od 20. maja 1992. godine predložio episkopima u Bosni i Hercegovini „da preduzmu odgovarajuće mere za otvaranje Duhovne akademije, odnosno bogoslovije, u mestu gde to bude moguće” i da o tome obaveste Sveti arhijerejski sinod.

Vidi još

• Mitropolija dabrobosanska
• Mitropolit Sava Kosanović

Napomene

• Napomena: Sadržaj ovog članka je jednim delom ili u celosti preuzet sa zvaničnog sajta mitropolije dabrobosanske sa ove stranice, uz dozvolu

Literatura

• Puzović, Predrag (2012). Srpska teologija u dvadesetom veku: istraživački problemi i rezultati (PDF). Beograd: Univerzitet u Beogradu Pravoslavni bogoslovski fakultet Katedra za Istoriju crkve, knj. 17. Pristupljeno 15. 11. 2021. 
• Šoljević, Saša (jun 2016). Status Reljevske bogoslovije 1882-1918. godine (ČASOPIS PRAVOSLAVNOG BOGOSLOVSKOG FAKULTETA SV VASILIJE OSTROŠKI 1(14) izd.). 

Spoljašnje veze

• Mitropolija dabrobosanska: Sarajevska bogoslovija
• „Sarajevska Bogoslovija: Mitropolit srpskosarajevski Nikolaj 22.8.2008.”. You Tube. Pristupljeno 15. 11. 2021.