Smrča
| Smrča | |
|---|---|
| |
| smrča | |
Naučna klasifikacija 
| |
| Carstvo: | Plantae |
| Divizija: | Pinophyta |
| Klasa: | Pinopsida |
| Red: | Pinales |
| Porodica: | Pinaceae |
| Potporodica: | Piceoideae Frankis |
| Rod: | Picea A.Dietr.[1] |
| Vrste | |
|
videti tekst članka | |
Smrča, čečar ili smreka (Picea) rod je zimzelenih četinara.[2] Obuhvata oko 35 vrsta. Na prostorima zapadne Srbije i istočne Bosne raste endemična vrsta smrče — Pančićeva omorika.[3][4][5] U planinama zapadne Švedske, naučnici su pronašli drvo evropske smrče (Picea abies) čija je starost 9.550 godina i za koje se veruje da predstavlja najstarije poznato živo drvo na svetu.[6]
Klasifikacija[uredi | uredi izvor]
DNK analize su pokazale da su tradicionalne klasifikacije zasnovane na morfologiji iglica i šišarki veštačke.[7][8] Jedno nedavno istraživanje utvrdilo je da P. breweriana ima bazalni položaj, praćen P. sitchensis,[7] a ostale vrste su dalje podeljene u tri klade, što sugeriše da je Picea poreklom iz Severne Amerike. Smreka je pronađena u fosilnim zapisima iz rane krede, od pre 136 miliona godina.[9]
Popis vrsta[uredi | uredi izvor]
- Evropska smrča (Picea abies)
- Picea alcockiana (P. bicolor)
- Picea alpestris
- Picea asperata
- Picea balfouriana
- Picea brachytyla
- Žalosna smrča (Picea breweriana)
- Picea chihuahuana
- Engelmanova smrča (Picea engelmannii)
- Picea farreri
- Bela smrča (Picea glauca)
- Picea glehnii
- Picea jezoensis
- Picea koraiensis
- Picea koyamae
- Picea likiangensis
- Crna smrča (Picea mariana)
- Picea martinezii
- Picea maximowiczii
- Picea meyeri
- Picea morrisonicola
- Picea neoveitchii
- Picea obovata
- Pančićeva omorika (Picea omorika)
- Kavkaska smrča (Picea orientalis)
- Bodljiva smrča (Picea pungens)
- Picea purpurea
- Picea rubens
- Picea schrenkiana
- Sitkanska smrča (Picea sitchensis)
- Picea smithiana
- Picea spinulosa
- Picea torano
- Picea wilsonii
- Osnovne vrste
U svetu postoji trideset pet vrsta vrsta smreke. Lista biljaka ima 59 prihvaćenih imena smreke.[10]
| Klada | Opis | Slika | Šišarka | Latinsko ime | Uobičajeno ime | Rasprostranjenje |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Klada I | Severna i zapadna Severna Amerika, u tajgama ili visokim planinama | 
|
|
Picea breweriana | Bruova smrča | Klamat planine, Severna Amerika,; lokalni endem |
|
|
Picea sitchensis | Sitkina smrča | Pacifička obala Severne Amerike; najveća vrsta visoka do 95 m; značajna za šumarstvo | ||
|
|
Picea engelmannii | Engelmanova smrča | Zapadne planine Severne Amerike; značajna za šumarstvo | ||
|
|
Picea glauca | Bela smrča | Sever Severne Amerike; značajna za šumarstvo | ||
| Klada II | Širom Azije, uglavnom u planinskim predelima, nekoliko izdvojenih populacija na višim nadmorskim visinama Meksika | 
|
Picea brachytyla | Sargentova smrča | Jugozapadna Kina | |
|
Picea chihuahuana | Čivavavska smrča | Severozapadni Meksiko (retka) | |||
| Picea farreri | Burmanska smrča | Severoistočna Mjanmar, jugozapadna Kina (planine) | ||||
|
|
Picea likiangensis | Likijangska smrča | Jugozapadna Kina | ||
|
Picea martinezii | Martinezova smrča | Severoistočni Meksiko (vno retka, ugrožena) | |||
|
Picea maximowiczii | Maksimovičova smrča | Japan (retka, na planinama) | |||
|
Picea morrisonicola | Tajvanska smrča | Tajvan (visoke planine) | |||
| Picea neoveitchii | Vajčova smrča | Severozapadna Kina (retka, ugrožena) | ||||
|
|
Picea orientalis | Kavkaska ili orijentalna smrča | Kavkaz, severoistočna Turska | ||
|
Picea purpurea | Smrča purpurnih šišarki | Zapadna Kina | |||
|
Picea schrenkiana | Šrenkova smrča | Planine centralne Azije | |||
|
|
Picea smithiana | Morinda smrča | Zapadni Himalaji, istočni Avganistan, severna I severozapadna Indija | ||
| Picea spinulosa | Sikimska smrča | Severoistočna Indija (Sikim), istočniHimalaji | ||||
|
|
Picea torano | Tigrorepna smrča | Japan | ||
| Picea wilsonii | Vilsonova smrča | Zapadna Kina | ||||
| Klada III | Evropa, Azija i Severna Amerika, uglavnom u borealnim šumama ili planinskim predelima | 
|
|
Picea abies | Norveška smrča | Evropa; značajna za šumarstvo, originalno Božićno drvo |
|
|
Picea alcoquiana – („P. bicolor”) | Alkokova smrča | Centralni Japan (planine) | ||
|
.jpg)
|
Picea asperata | Zmajeva smrča | Zapadna Kina; nekoliko varijeteta | ||
| Picea crassifolia | Ćinghajska smrča | Kina | ||||
|
Picea glehnii | Glenova smrča | Severni Japan, Sahalin | |||
|
Picea jezoensis | Jezovska smrča | Severoistočna Azija, Kamčatka, južno do Japana | |||
|
Picea koraiensis | Korejska smrča | Koreja, severoistočna Kina | |||
|
Picea koyamae | Kojamina smrča | Japan (planine) | |||
.jpg)
|
|
Picea mariana | Crna smrča | Sever Severne Amerike | ||
| Picea meyeri | Mejerova smrča | Severna Kina (od unutrašnje Mongolije do Gansua) | ||||
|
|
Picea obovata | Sibirska smrča | Severna Skandinavija, Sibir; često tretirana kao varijanta P. abies (a s njom hibridizira), iako imaju različite šišarke) | ||
|
|
Picea omorika | Pančićeva omorika | Srbija i Bosna; lokalni endem; značajna u hortikulturi | ||
|
|
Picea pungens | Plava ili koloradska smrča | Stenovite planine, Severna Amerika; značajna u hortikulturi | ||
| Picea retroflexa | Smrča zerlrnog zmaja | Kina | ||||
|
|
Picea rubens | Crvena smrča | Sever Severne Amerike; značajna u šumarstvu, poznata i kao Picea rubens za izradu muzičkih instrumenata |
Rasprostranjenje[uredi | uredi izvor]
Raste u Severnoj Evropi, te planinskim predelima Srednje i Južne Evrope. Uzgaja se i izvan prirodnih staništa, jer brzo raste, daje kvalitetno drvo te za dobijanje božićnih stabala.
Izgled[uredi | uredi izvor]
Smreka je do 50 m visoko drvo i do 2 m debelo. Deblo je vitko i ravno, punodivno, prečnika do 1 m. Donje grane su prema dole savinute. Krošnja je kupasta i široka ili stupasta. Grane su pršljenasto raspoređene i većinom sabljasto zakrivljene. Kora je tanka, na mladim stablima glatka, sivozelena, a na starim stablima mrkocrvena. Raspucava se u obliku okruglastih ljusaka. Pupoljci su jajasto zaoštreni, mrke boje i bez smole. Korenski sistem je plitak, tanjirast, površinski bez središnjeg korena, ali sa brojnim bočnim korenima, zbog čega pati od vetroizvala. Na korenu je razvijena ektotrofna mikoriza. Iglice su ravnomerno spiralno raspoređene, rombičnog poprečnog preseka, sa prugama puči na sve strane. Pri vrhu su zašiljene, duge oko 25 mm, a široke oko 1 mm. Samo su odozgo raščešljane. Muški cvatovi su u obliku sitnih šišarki, dugi oko 2 cm, a ženski do 5 cm dugi, usmereni prema gore. I jedni i drugi su grimizno crveni.
Šišarke su viseće. Pre sazrevanja su pretežno zelene ili crvene. U stadijumu zrenja su smeđe, do 18 cm duge i 4 cm u prečniku. Nakon sazrevanja i ispadanja semena, šišarke otpadaju. Plodne ljuske su rombične, gore sužene i prikraćene. Sleme klija s 5-10 supki, koje su trokutastog preseka. Dugo je 4–5 mm. Postoji velik broj formi, koje prirodno rastu u šumama ili se uzgajaju u nasadima. Grančice su tanke do 50 cm dugačke, i viseće.
Ekološki zahtevi[uredi | uredi izvor]
Smrča je polusenska vrsta, koja ne podnosi senu drveća gustih krošanja. Vrh njene krošnje mora biti osvetljen makar podnevnim zrakama sunca. Postranu senu dobro podnosi. Dobro podnosi mraz. Na Igmanu uspeva u tipičnim mrazištima na Malom i Velikom polju. Razlikuju se njena dva ekotipa (fiziološke rase) s obzirom na otpornost prema mrazu: rana ili gorska smrča, i kasna ili nizinska smrča. Za pošumljavanje mrazišta treba koristiti kasnu smrču. Smrči pogoduju zimske hladnoće kontinentalne i planinske klime. Izbegava područja s blagim zimama, odnosno krajeve sa okeanskom klimom. Vrlo je otporna na zimske studeni. Voli područja s puno padavina od kojih značajan deo otpada na sneg. Ne voli nisku relativnu vlagu vazduha. Vrlo je osetljiva na letnje suše, kada smanjuje prirast. Jedna je od najprilagodljivijih vrsta i lako se uzgaja i izvan granica prirodnog rasprostiranja. Prema tlu nema velikih zahteva. Najbolje uspeva u svežim i dubokim tlima, na ilovastim, peščanim i rahlim zemljištima gorskog i subalpskog pojasa. Raste i na podzolima. U suvim i ekstremno vlažnim uspeva znatno slabije. Iziskuje hladniju i vlažniju klimu. Zastupljena je u čistim ili mešanim acidofilnim šumama.
Javlja se u brojnim zajednicama u vezi sa Piceion excelsae Pawl. Razvija tipičan korenski sistem s ponirućim korenima, koji prodiru i preko dva metra u dubinu. U 1 kg ima oko 180.000 semena. Stabla na osami rađaju semenom između 30-50 g, a u zajednici između 60 i 70 g. U nižim položajima rađa obilno semenom svake 3-4 godine, a u višim svakih 7-12 godina. U prvim godinama života raste polagano, a nakon 5-10 godine brže. U najboljim šumama njen visinski prirast iznosi i preko 0,5 m godišnje. Dosta je osetljiva na štetočine i bolesti, ako raste sama. Ako je njen udeo u šumi manji od 60% tada je opasnost znatno manja. Preporučuje se sađenje s domaćim listopadnim drvećem, crvenim hrastom, te četinarima. Vrlo je pogodna vrsta za dobijanje biomase.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Picea omorika -
Picea koraiensis -
kora smrče Picea abies -
šišarka smrče Picea abies -
Picea abies -
Picea koyamai
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Picea A. Dietr.”. ITIS.
- ^ Ballian, D.; Kvesić, S. (jul 2016). „Značaj smreke u kontekstu njene varijabilnosti - Osnovne genetske postavke o običnoj smreci” (PDF). Naše šume. Sarajevo: Štamparija Fojnica. 42-43: 25. Arhivirano iz originala (PDF) 26. 10. 2016. g. Pristupljeno 15. 7. 2018.
- ^ Farjon, A. (1990). Pinaceae. Drawings and Descriptions of the Genera. Koeltz Scientific Books. ISBN 978-3-87429-298-6.
- ^ Rushforth, K.: Conifers. Helm. 1987. ISBN 978-0-7470-2801-7.
- ^ Rushforth, K.: Trees of Britain and Europe. Collins. 1999. ISBN 978-0-00-220013-4.
- ^ „Swedish Spruce Is World's Oldest Tree: Scientific American Podcast”. 27. 5. 2008. Pristupljeno 21. 8. 2016.
- ^ a b Jin-Hua Ran; Xiao-Xin Wei; Xiao-Quan Wang (2006). „Molecular phylogeny and biogeography of Picea (Pinaceae): implications for phylogeographical studies using cytoplasmic haplotypes” (PDF). Molecular Phylogenetics and Evolution. 41 (2): 405—419. PMID 16839785. doi:10.1016/j.ympev.2006.05.039. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 4. 2012. g.
- ^ Aðalsteinn Sigurgeirsson & Alfred E. Szmidt (1993). „Phylogenetic and biogeographic implications of chloroplast DNA variation in Picea”. Nordic Journal of Botany. 13 (3): 233—246. doi:10.1111/j.1756-1051.1993.tb00043.x.
- ^ Ashley A. Klymiuk & Ruth A. Stockey (2012). „A Lower Cretaceous (Valanginian) seed cone provides the earliest fossil record for Picea (Pinaceae)”. American Journal of Botany. 99 (6): 1069—1082. PMID 22623610. doi:10.3732/ajb.1100568
.
- ^ „Search results – The Plant List”. www.theplantlist.org.
