Srpska ratarska čitaonica u Kuli
 | |
| Osnivanje | 18. februar 1892. |
|---|---|
| Lokacija | Kula Srbija |
| Adresa | Lenjinova 30 |
Srpska ratarska čitaonica u Kuli je javna institucija, osnovana 18. februara 1892. godine u Kuli. Tog dana je u prostorijama Srpske pravoslavne škole održana Osnivačka skupština Srpske ratarske čitaonice u Kuli. Srpska ratarska čitaonica, osnovana je na inicijativu i uz uporno angažovanje učitelja Jovana Đ. Ćosića. U to vreme Kula je, kao jedno od većih naselja u Vojvodini, bila administrativni, privredni i kulturni centar s 8480 stanovnika od kojih su 2300 bili Srbi.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Druga polovina devetnaestog veka predstavljala je prelomni period u kulturnom životu vojvođanskih Srba. Pored uticaja prosvetiteljskih ideja Dositeja Obradovića, epskog stvaralaštva Vuka Karadžića, snažan uticaj izvršili su i pesnici: Branko Radičević, Đura Jakšić, Jovan Jovanović; kao i pripovedači: Janko Veselinović, Laza Lazarević, Milovan Glišić, Stevan Sremac — i drugi. Interesovanje za njihova dela podstaklo je osnivanje čitaonica i knjižnica. Istim stopama krenuli su i Kuljani — osnivanjem Srpske ratarske čitaonice 1892. godine.[1]
Prema podacima iz Arhive Srpske ratarske čitaonice njen član je bio i srpski kompozitor Isidor Bajić.
Prvi pisani trag o pokušaju osnivanja Narodne čitaonice sa knjižnicom može se pronaći u tadašnjem listu Zastava iz 1891. godine, da bi naredne godine bila osnovana u prostorijama Srpske pravoslavne škole, uz koji postaje jedina javna institucija Srba u Kuli.[2]
Čitaonica u vreme svog osnivanja nije posedovala vlastitu zgradu ili bilo kakve prostorije za rad. Odlučeno je da se za potreba Čitaonice zakupi jedna prostorija u gostionici Nandora Knefelije, za svotu od 60 forinti godišnje na ime kirije. Useljenjem u ovu iznajmljenu prostoriju, 23. februara 1892. godine, zvanično je otpočeo rad Srpske ratarske čitaonice u Kuli. Posle osnivanja i početka rada Čitaonice, uz čitav niz organizacionih mera, rešenja i odluka, Upravni odbor je posebno bio angažovan na što bržoj izradi Pravila čitaonice, što je predstavljalo zvaničnu dozvolu za rad i normativno regulisanje celokupne aktivnosti kako bi Čitaonica mogla što bolje i dostojnije da obavlja svoju plemenitu misiju. U izradi nacrta pravila korišćena su već proverena iskustva Mađarske čitaonice u Nepkoru, koja je u Kuli postojala još od 1868. godine, ali i Srpske čitaonice u Somboru. Aprila meseca 1892. godine Pravila čitaonice (Statut) bila su odobrena od strane Ugarskog kraljevskog Ministarstva unutrašnjih dela.[3]
Redovno svake godine, obično januara meseca, održavana je godišnja skupština Čitaonice. Čitaonica se izdržavala iz vlastitih prihoda, isključivo od članarine. Sopstveni pečat Čitaonica ima od 1900. godine. U toku svog stogodišnjeg postojanja Čitaonica je nekoliko puta menjala naziv, ali nijedno drugo ime nije više odgovaralo osim pri upotrebi reči ratarska, kako su ju sa ponosom nazivali njeni osnivači.
Iz iznajmljene prostorije, Čitaonica se 1933. godine seli u prostorije u crkvenom dvorištu,[4] na inicijativu tadašnjeg sveštenika Milana Boberića. Time su se stekli znatno povoljniji uslovi za rad Čitaonice. Između ostalog knjižni fond Čitaonice koristili su i đaci za školsku lektiru.
Interesantna je činjenica da su još pre više od 100 godina u Srpskoj ratarskoj čitaonici u Kuli, tako reći, besprekorno pravljeni završni računi o finansijskom poslovanju, upravo onako kako se to i danas čini.
Polovina devetnaestog veka naglašena je ratnim događajima. Posle ovih događaja nastala su nacionalna i duhovna strujanja koja su postakla kuljane da obrate pažnju i na kulturne vrednosti. To se pre svega ogleda u njihovom zanimanju za srpske časopise i knjige na reformisanom srpskom jeziku. Kuljani su postepeno društveni život svog mesta ispunjavali novim vidovima kulturnih sadržaja. Besedama i priredbama u dobrotvorne svrhe oni su stvorili ambijent u kojem su nastale kulturne institucija. Najznačajnija među njima je bila Srspka ratarska čitaonica osnovana 1892. godine.[5]
U to vreme postojao je čitav kulturni pokret u Bačkoj. Osnivanje čitaonice značilo je preobražaj u društvenom životu Srba koji su živeli u Kuli. Oduševljenje za javni život je naglo poraslo ali vrlo mali broj članova čitaonice je neumorno radio na napretku i boljitku novoosnovane čitaonice. Ubrzo su uvideli važnost i korist od ove institucije jer su u njoj nalazili i školu za stariji naraštaj. Već druge godine po osnivanju Srpska ratarska čitaonica je organizovala niz nacionalnih manifestacija.[6]
U prvim decenijama dvadesetog veka koje su ispunila krupna politička zbivanja Srpska ratarska čitaonica je nastavila da neguje svoju nacionalnu i kulturnu delatnost. Odgovarajući na izazove tih burnih vremena proširila je delatnost novim vidovima i raznovrsnim sadržajima.
U toku svog dugogodišnjeg rada, čitav niz godina Srpska ratarska čitaonica je bila jedina i usamljena institucija u svojoj korisnoj misiji među Srbima u Kuli. Imala je i do danas održala izuzetno važnu obrazovnu funkciju jer je organizovala brojna predavanja. Do današnjih dana Srpska ratarska čitaonica nastavila je da nabavlja dobre knjige. časopise i novine i da ih daje svojim članovima na čitanje. U ovoj čitaonici, u samom centru grada, brižljivo se čuva hiljade primeraka knjiga, novina i časopisa s početka 20. veka. Akcijama prikupljanja knjiga obogaćen je knjižni fond.
Tokom postojanja Srpske ratarske čitaonice priređivani su čitalački časovi i javne tribine na razne životne teme s naglaskom na život i rad ratara Kule. Čitaonica je imala i važnu ulogu u društvenom životu svoga članstva, jer su se priređivale zabave, izleti i drugarske večeri. Praznicima i nedeljom posle svete liturgije okupljali su se da pročitaju novine, časopise i uzmu knjigu na čitanje. Kasnije su ta okupljanja proširena i na pijačne dane. Saradnja sa drugim kulturno-prosvetnim institucijama bila je skromna i nedovoljna, dok je sa verskom zajednicom Srpskom pravoslavnom crkvom bolja.
2022. godine Srpska ratarska čitaonica je obeležila 130 godina postojanja.[7]
Čitaonica i danas aktivno radi u oblasti obrazovanja i kulture.[8]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Vujko 2017, str. 7.
- ^ Čonkaš, Zlatko. Srpska ratarska čitaonica obeležila 130 godina postojanja. Blic. Cirih: Ringier Serbia d.o.o.
- ^ Vujko 2017, str. 11.
- ^ Srpska ratarska čitaonica, Gugl mape.
- ^ Vujko 2017, str. 25.
- ^ Ačanski 1992, str. 64.
- ^ Dejanović, Aleksandra (4. 11. 2022). „Srpska ratarska čitaonica u Kuli obeležila 130 godina”. Novi Sad: RTV.
- ^ Srpska ratarska čitaonica, Fejsbuk.