Stjepan Sarkotić

Stjepan Sarkotić
Baron Stefan Sarkotić
Lični podaci
Datum rođenja	(1858-10-04)4. oktobar 1858.
Mesto rođenja	Sinac kod Otočca, Austrijsko carstvo
Datum smrti	16. oktobar 1939.(1939-10-16) (81 god.)
Mesto smrti	Beč, Nacistička Nemačka
Obrazovanje	Terezijanska vojna akademija
Vojna karijera
Vojska	Austrougarska vojska
Čin	feldmaršal-lajtnant
Učešće u ratovima	Prvi svjetski rat

Stjepan Sarkotić (nem. Stephan Freiherr Sarkotić von Lovćen, Stjepan barun Sarkotić; Sinac kod Otočca, 4. oktobar 1858 — Beč, 16. oktobar 1939) je bio austrougarski feldmaršalajtnant. 1879. završio je vojnu akademiju. Održavao je vezu sa biskupom Štrosmajerom, kome je povjeravao političke poslove, a biskup mu je izjavio da se razočarao u Srbe. Istakao se u gušenju ustanka 1882. godine. Bio je komandir austrijske vojske tokom borbe za Lovćen. On je bio čovjek koji je dosta vremena radio za ciljeve osvajačke carske Austrije. Godine 1911. unapređen je u feldmaršalajtnanta. Tokom proboja Solunskog fronta komandovao je austrougarskom armijom. Poslije rata bio je istaknuti predstavnik frankovačke emigracije koja je radila na razbijanju Kraljevine Jugoslavije i obnovi Austrougarske.

Napad na Srbiju

Sa hrvatskom Vražijom divizijom, po izbijanju Prvog svjetskog rata, iz Zagreba kreće na srbijansko ratište. Vodio je ugarsko-hrvatske domobranske trupe i sa 4. domobranskom divizijom okupira Mačvu. Tu su izvršili nezapamćene zločine nad Srbima i srpskom crkvom. Zbog tih vojnih uspjeha naimenovan je gubernatorom okupirane Srbije. Sala trona Kraljevskog dvora u Beogradu je pretvorena u katoličku crkvu, a u Vaznesenjskoj crkvi su održavane službe za protestante. U Šapcu je pravoslavna crkva srušena, a podignuta je katolička. Sabornoj crkvi u Beogradu je zabranjena proslava Vrbice , u školama i javnoj upotrebi je nametnuta latinica, a natpisi ćirilicom, po ulicama i radnjama su uklanjani. Ukinuta je i upotreba julijanskog kalendara (osim za pravoslavnu crkvu) pa je džepni kalendar za 1917. zabranjen. Latinični okupacioni list, Beogradske novine, je imao zadatak pravdati germanizaciju i pokatoličavanje Beograda i Srbije. U doba kratkotrajne uprave okupatora Sarkotića, iz Srbije je za vojne potrebe izveženo 800 vagona crkvenih zvona. Pored ostalih, skinuto je zvono i sa crkve Svetog Đorđa na Oplencu, a jedno, sa nazivom Karađorđe, je završilo u samostanskoj crkvi Svetog Lovre u Šibeniku. Vatikan na sve to nije reagovao.

Guverner Bosne i Hercegovine

Početkom Prvog svjetskog rata, Sarkotić je bio jedan od glavnih komandanata austrijskih snaga u pohodu na Srbiju. Dobro je izvršavao svoje dužnosti uprkos neuspjesima Austrijanaca. Dobio je titulu viteza druge klase Ordena gvozdene krune 1914. Ubrzo je postavljen za komandanta Bosne i Hercegovine, umjesto Oskara Poćoreka. Kao guverner Bosne i Hercegovine shvatio je potrebu za reformama u Bosni i Hercegovini zbog opasnosti od nastanka jugoslovenske države.

Napad na Crnu Goru

Sarkotić je 1916. zapovjedao zapadnim krilom tokom pohoda na Crnu Goru iz mornaričke baze u Kotoru. Njegove trupe su napale crnogorsku vojsku na Lovćenu. Njegova vojska je zauzela Lovćen za dva dana, a tri dana kasnije crnogorska prestonica Cetinje je bila takođe pod austrijskom kontrolom. Za uspehe u ovoj operaciji, Sarkotić je odlikovan Ordenom Leopolda prve klase sa ratnim dekoracijama i mačevima i bronzanom vojnom medaljom za zasluge sa mačevima. Takođe je postao ugarski baron, primivši dodatak imenu od Lovćena i posle toga je na austrijskom dvoru zvanično nazivan Stefan baron Sarkotić od Lovćena. Ivan Trnski mu je sastavio pjesmu Osvojitelju Lovćena gen. vojskovođi dr Stjepanu pl. Sarkotiću koju je ovjavio u Zagrebu list Hrvatska 26. maja 1916. Crnogorci su u toj pjesmi nazivani pogrdnim imenima: zloguhim vranama, gladnim aždajama, zmajskim raljama, dušmanima i osinjakom nemira.

Sarkotić je 1917. unapređen u čin general-pukovnika. Zadržao je svoj položaj u Bosni i Hercegovini sve do 1918. Sa raspadom Dvojne monarhije, povukao se u decembru 1918. Sarkotića su zarobili zvaničnici novoproglašene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca uz još nekoliko političkih protivnika nove države. Sarkotić je bio žestoko antisrpski i antijugoslovenski raspoložen. Tokom obavljanja dužnosti guvernera Bosne i Hercegovine predložio je ujedinjenje Hrvatske i Slavonije sa Dalmacijom i Bosnom i Hercegovinom. Međutim, austrougarska politička elita nikada nije ozbiljno shvatala opasnost od jugoslovenske države. Predsednik ugarske vlade Ištvan Tisa je predložio održavanje plebiscita, ali njegove akcije su stigle prekasno. Na Sarkotićev predlog Tisa se susreo sa Ivom Pilarem i Josipom Vancašem, dvojicom anti-jugoslovenskih članova Hrvatske narodne zajednice u Bosansko-hercegovačkom saboru, tokom svoje posjete Sarajevu u septembru 1918.

Emigracija

Nakon puštanja vratio se u Beč. Ovdje se povezao sa hrvatskom emigracijom i pokretu otpora prema Kraljevini SHS. Često je pisao protiv srpske vladajuće dinastije Karađorđević u austrijskom Rajhspostu. Takođe je osnovao i bio na čelu grupe znane kao Hrvatski komitet (suprotstavljen Jugoslovenskom odboru), koji je vodio sve do januara 1929. kada ga je naslijedio Ante Pavelić. Sarkotićevo izgnanstvo iz domovine trajalo je do kraja njegovog života. Preminuo je u Beču 1939. i sahranjen u kripti na Centralnom groblju.

Vidi još

• Progon Srba u Bosni i Hercegovini (1914—1918)

Literatura

• Durković - Jakšić, Ljubomir (1990). Srbija i Vatikan, 1804.-1918. Žičko i šumadijsko vladičanstvo. 
• Antić, Čedomir; Kecmanović, Nenad (2015). Istorija Republike Srpske (1 izd.). Beograd: SAS Intelligence, Srpska književna zadruga. 
• Babić, Mirko; Vujičić, Petar (2014). „Austrougarski pogromi protiv Srba 1914-1918: Sa posebnim osvrtom na ratno zakonodavstvo, logore i zločine šuckora u BiH”. Sarajevski atentat 1914. Ćorovićevi susreti 2013. godine: Međunarodni naučni skup istoričara. Gacko: Prosvjeta. str. 307—324. 
• Bataković, Dušan T. (1996). The Serbs of Bosnia & Herzegovina: History and Politics. Paris: Dialogue. 
• Dragoljub Živojinović, Vatikan i Prvi svetski rat 1914-1918, Beograd 1996, 2. dop. izd.
• Kraljačić, Tomislav (1987). Kalajev režim u Bosni i Hercegovini (1882—1903). Sarajevo: Veselin Masleša. 
• Kraljačić, Tomislav (2014) [1992]. „Austrougarski planovi o stvaranju etničkog zida u istočnoj Bosni u Prvom svjetskom ratu”. Moguće strategije razvoja Srbije. Beograd: SANU. str. 930—936. 
• Petrović, Dalibor (2016). „Austrougarski zločin nad srpskim sveštenicima u Foči u Prvom svjetskom ratu” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 75 (2): 223—236. 
• Puzović, Predrag (2015). „Stradanje sveštenika Srpske pravoslavne crkve u Bosni i Hercegovini tokom Prvog svetskog rata”. Pravoslavni svet i Prvi svetski rat: Zbornik radova. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet, Institut za teološka istraživanja. str. 141—160. 
• Puzović, Predrag (2016). „Stradanje sveštenstva Zahumsho-hercegovačke eparhije tokom Prvog sveskog rata” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 75 (1): 22—32. 
• Puzović, Predrag (2016). „Stradanje sveštenika tokom Prvog svetskog rata na području Banjalučke eparhije” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 75 (1): 33—46. 
• Terzić, Slavenko (2012). „Austrougarski logor za Srbe u Doboju 1915-1917”. Glas SANU. 420 (16): 409—421. 
• Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. 2. Stanford: Stanford University Press. 
• Tucker, Spencer C. (2005). World War One, Volume 1. ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-420-2. 
• Ćorović, Vladimir (1920). Crna knjiga: Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme Svetskog Rata 1914-1918 (1. izd.). Beograd-Sarajevo. 
• Džaja, Srećko M. (1994). Bosnien-Herzegowina in der österreichisch-ungarischen Epoche (1878-1918): Die Intelligentsia zwischen Tradition und Ideologie. München: R. Oldenbourg Verlag. 
• Džaja, Srećko M. (2002). Bosna i Hercegovina u austrougarskom razdoblju (1878-1918): Inteligencija između tradicije i ideologije. Mostar: ZIRAL.