Sukobi Srba i Turaka 1862. u Beogradu
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
U sukobe Srba i Turaka u Beogradu 1862. godine ubrajaju se incident na Čukur česmi kada je ubijen jedan srpski dečak i time izazvan sukob većih razmera. Posebno se izdavaja tursko bombardovanje beogradske varoši. Posledica događaja je napuštanje Beograda i Srbije od strane Turaka.
Istorijski kontekst[uredi | uredi izvor]
Kao prvi i osnovni zadatak, knez Mihailo je smatrao pripremu svog naroda za rat sa Turcima. Zbog toga su se, odmah po njegovom dolasku na vlast (1860), odnosi između Srbije i Turske počeli zaoštravati. Već u januaru 1861. godine carigradska štampa oštro napada srpskog kneza, optužujući ga za nerede na granicama Bosne. Službene „Srpske novine“ su odgovorile istom merom, ističući da Turci u Srbiji prave nerede, pljačke i ubijaju nedužno stanovništvo. Posle Preobraženske skupštine, na kojoj je usvojen Zakon o ustrojstvu narodne vojske i Zakon o Državnom savetu, srpsko-turski odnosi ušli su u akutnu fazu. Došlo je do prvih incidenata kod Sokola i u Užicu. Zategnutost je sve više narastala.
Preuređenjem žandarmerije Beograd je od 1860. imao dve policije, srpsku i tursku. Srpska policija je bila nadležna za srpski deo varoši, linija razdvajanja je išla od Dunava, od Vidin kapije, šancem na Stambol kapiju, pa se produžavala na Varoš kapiju i silazila Savi na Sava kapiju. Bilo je srpskih kuća u turskom delu varoši, pa je i sedište policije bilo u tom delu, pored sedišta turske policije, samo ih je razdavajala jedna uska ulica. Sukobi između stanovnika srpskih i turskih, kao i nadležnosti policija srpske i turske bili su česti. Turska policija je pojačavana nizamskim (vojnim) odredima iz gradske posade. Zakon iz 1860. srpska žandarmerija je ustanovljena kao četa od 120 ljudi sa vojničkim uređenjem, komandom i disciplinom.
Incident na Čukur česmi[uredi | uredi izvor]
Dana 3/15. juna 1862. godine došlo je do incidenta na Čukur česmi između srpskih dečaka i turskih nizama (vojnika) oko toga ko će prvi da zahvati vodu, sukob se završio tako što je jedan srpski dečak ubijen. Srpski žandarmi koji su ubrzo došli uhapsili su ubice, međutim njima je došla pomoć drugih turskih vojnika i to je preraslo u žestok okršaj koji je trajao celu noć. Glavni okršaj odigrao se na Velikoj pijaci i odneo je nekoliko života. Srbi su zatim izvukli stare puške, jatagane i handžare i na juriš zauzeli Varoš kapiju, a Sava kapiju i Stambol kapiju porušili. Na intervenciju stranih konzula pre svega britanskog konzula Longvorta, tada je zaključeno primirje koje su potpisali Ašir-paša i ministar Garašanin kao i predstavnici stranih sila. Sutradan su sahranjeni poginuli policijski činovnici i žandarmi. Srpskim policijskim snagama u gradu tada je upravljao Mihailo Barlovac, a vojnim Ranko Alimpić.
Bombardovanje Beograda[uredi | uredi izvor]
Posle potpisanog primirja izgledalo je da je stvar završena. Odjednom Turci su 5/17. juna u 9 sati ujutro počeli da bombarduju srpsku varoš iz tvrđave na Kalemegdanu, na opšte iznenađenje građana. Bombardovanje je trajalo punih pet časova iz 56 tvrđavskih topova. Tom prilikom poginulo je 50, a ranjeno 20 lica. Porušeno je i oštećeno oko 380 kuća. Knez Mihailo je proglasio ratno stanje u Beogradu, gde se idućih dana okupilo oko 15000 vojnika, među kojima je bila i jedna bugarska četa formirana radi stvaranja komandnog kadra budućeg bugarskog ustanka. Velika uzrujanost zahvatila je celu zemlju, iščekivalo se neko rešenje i izlaz iz te situacije.
Iz Zemuna su istog dana došli parobrodi da prihvate izbeglice, azil je omogućen svima bez obzira na nacionalnu i versku pripadnost. Tada se Zemun napunio velikim brojem izbeglica.
Epilog[uredi | uredi izvor]
Oružani sukob većih razmera je sprečen intervencijom velikih sila, koje su, u julu 1862, sazvale međunarodnu konferenciju u Kanlidži kod Carigrada radi rešavanja srpsko-turskog spora. Posle dugih pregovora konferencija je donela ovu odluku: da se Turci isele iz Srbije, sem iz Beograda, Šapca, Smedereva i Kladova; da se poruše utvrđeni gradovi Soko i Užice i da srpska vlada plati Turcima odštetu za napuštena imanja u Srbiji. Na osnovu ove odluke Turci su se do kraja 1863. iselili iz cele Srbije osim iz Malog Zvornika i Sakara na Drini i pomenutih utvrđenih gradova.
Nekoliko godina kasnije, 1867. godine, Turci su napustili i poslednja četiri utvrđena grada u Srbiji: Beograd, Smederevo, Kladovo i Šabac, dok su Užice i Soko srušeni ranije. Sultanov hatišerif je pročitan 6. aprila 1867. i tada je Riza-paša predao ključeve beogradske tvrđave knezu Mihailu i poslednje turske trupe su napustile Beograd.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- Feliks Kanic: „Srbija zemlja i stanovništvo“ knj. 1, izd. Srpska književna zadruga, RAD, Beograd 1986.
- Savo Skoko, Petar Opačić: „Vojvoda Stepa Stepanović u ratovima Srbije 1876-1918“, BIGZ, Beograd 1981.
- Jovan Ristić: „Bombardovanje Beograda 1862. godine“, fototipsko izdanje knjige iz 1872, Biblioteka grada Beograda, Beograd 2004.