Trg cara Lazara (Sombor)

Trg cara Lazara
Početak	Trg svetog trojstva
Kraj	Venac vojvode Radomira Putnika
Dužina	215 m
Širina	17 do 19 m
Stvorena
Nazvana
Stari nazivi	Ulica Svetog Ivana
Pogled na ulicu

Trg cara Lazara jedna je od starijih gradskih ulica Somboru. Proteže se pravcem koji povezuje Trg svetog trojstva i Venac vojvode Radomira Putnika. U njoj se i danas nalaze mnogi značajni objekti.

Ulica kroz istoriju

Ulica se nekada zvala Ulica Svetog Ivana i jedna je od ulica koje čine staro jezgro grada Sombora.

Tabla sa imenom ulice

Susedne ulice

• Njegoševa
• Zmaj Jovina
• Venac vojvode Radomira Putnika
• Trg Svetog trojstva

Trgom cara Lazara

Grašalkovićeva palata

Grašalkovićeva palata

Grašalkovićeva palata je ime dobila po grofu Antonu Grašalkoviću (1693-1771), upravniku kraljevskih komorskih dobara, vlastelinu Baje i najznačajnijem visokom carskom činovniku Sombora. Kamen temeljac je dobila 24. jula 1750. godine i tada je započeta izgradnja monumentalne namenske spratne palate za administraciju, koja je završena 1763.godine. Dugačko bočno krilo u Zmaj Jovinoj ulici dozidano 1891, kada je kompletna fasada dobila novi usaglašen ukras.

U prizemlju je široka lučna kapija ajnforta iznad koje je balkon sa masivnim konzolama i ogradom od kovanog gvožđa. Fasade su prekrivene plitkim horizontalnim fugama u malteru. Okviri prozora i kapije urađeni su sa malterisanim tesanicima rustične obrade, koji unose malo dinamike u strogu ortogonalnu kompoziciju fasade. Kao kulturno dobro od velikog značaja, stavljena je pod zaštitu Zakona o zaštiti spomenika kulture.

Dečje odeljenje Gradske biblioteke "Karlo Bijelicki"

Zgrada je podignuta 1883. kao Mađarska čitaonica koja osnovana 15.decembra 1844. godine. Namenska zgrada izgrađena je u stilu eklektizma sa tremom klasističkog stila, prema projektu arhitekte Lasla Decera, koji je pojektovao i zgradu Gimnazije.

Dečje odeljenje Gradske biblioteke "Karlo Bijelicki"

Objekat je prizemni, tipa vrtne vile, povučen od ulične regulacione linije. Na glavnoj uličnoj simetričnoj fasadi dominira trem. Trem je ograđen balustradama na koji se pristupa sa dva stepeništa. U centru timpanona je gipsani grb sa otvorenom knjigom i bakljom, oivičen floralnim ukrasom.

Danas je ovde smešteno Dečje odeljenje Gradske biblioteke kao i uprava Biblioteke. U zgradi je smešten i višenamenski galerijski prostor, koji sa već postojećim dečjim odeljenjem predstavlja obogaćeno moderno čitalište.

U vrtu ispred zdanja nalaze se bronzane biste somborskih književnika Laze Kostića i Veljka Petrovića, dela beogradskog vajara Nikole Jankovića 1963, Janoša Hercega delo Milenka Buiše 2011. i skulpture dve srne u bronzi, novosadskog vajara Jovana Soldatovića, koje su ranije bile na Trgu Svetog Đorđa ispred Gradske kuće.

Od 1948. godine nekadašnje zdanje Mađarske čitaonice ima status zaštićenog spomenika kulture, a od 1991. godine i status kulturnog dobra od velikog značaja.

Kapela Svetog Jovana Nepomuka

Kapela Svetog Jovana Nepomuka

Kapela Svetog Jovana Nepomuka izgrađena je 1751. godine donatorstvom Franca de Redla. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja. Kapela je dužine 6,45m, širine 5,30m i zidovima debljine 80cm. Kapela ima kupolu koja na vrhu ima lanternu u obliku fenjera (franc.-fenjer) sa četiri fiksna prozora. Kod obnove prozori su dobili vitraže. Najnovije obnove urađene su 1999. i 2006.

Kapela je proglašena kao nepokretno kulturno dobro od velikog značaja. Danas se tu nalazi atelje i galerija somborskog slikara i restauratora Jene Višinke.

Istorijski arhiv (Krušperova palata i Pašina kula)

Istorijski arhiv osnovan 1948. godine kontinuirano traje od 1749. godine. Smešten je u Krušperovoj palati i Pašinoj kuli, retkoj građevini u Somboru iz turskog zemana 17. veka i u kojoj je zbrinuto neprocenjivo arhivsko blago Apatina, Bača, Kule, Odžaka i Sombora, nad kojim opštinama se prostire njegova nadležnost.

Gradnju palate započeo je Pavle Krušper 3. oktobra 1771, za svoj dom. Fasada je simertrična, arhitektonskog stila kasnog baroka. Kroz dugu istoriju postojanja zgrada je menjala namene i imala brojne prepravke. Palata je elegantna dugačka zgrada sa jednostavno dekorisanom fasadom na kojoj se nalazilo osam polukružnih prozora u prizemlju, sa polukružnim vratima u sredini, te osam pravougaonih prozora na spratu.

Istorijski arhiv

Do nje je dvospratna Pašina kula iz vremena Turaka, koja je više puta obnavljana. Pašina kula izmenjenog izvornog oblika, najstarija je poznata građevina, jedna od dve sačuvane iz turskog vremena (1541-1687). Na prvom spratu kule u zidu je niša koja je po svoj prilici bila stražarnica. Masivni zidovi debljine oko 1,50metar, dokazuju da je kula masivna građevina tvrđavskog tipa. S piramidalnim krovom visine 25 metara dominira prostorom.

Objekti su s manjim spratnim aneksom funkcionalno povezani i predstavljaju jedinstveni građevinski sklop različitih stilova i vremena izgradnje.

Godine 1948. godine zdanje Krušperove palate je postalo i zaštićen spomenik kulture, a zvanično od 1951. godine u Krušperovoj palati nalazi se sedište somborske Gradske državne arhive, kasnije Istorijskog arhiva. Od kraja šezdesetih godina 20. veka Istorijski arhiv je proširen i na susedno spojeno staro zdanje tzv. Pašine kule. Od 1991. godine Krušperova palata ima status kulturnog dobra od velikog značaja.

Osnovna škola „Bratstvo-jedinstvo"

Zgradu je 1894. podigao biskup Bača i Kaloče Đerđ Časka, za smeštaj rimokatoličkih kaluđerica, a istovremeno je tu bila i Mađarska devojačka građanska škola.

U nju se 1948/49. godine useljava Učiteljska škola i ostaje do 1963. godine kada ovde dolazi današnja Osnovna škola „Bratstvo-jedinstvo", sa odeljenjima na srpskom i mađarskom nastavnom jeziku i ona je jedina dvojezična gradska škola gde se ravnopravno odvijaju nastave kako na srpskom jeziku tako i na mađarskom od prvog do osmog razreda.

Osnovna škola "Bratstvo-jedinstvo"

Jednospratna ugaona školska zgrada, simetrične fasade prema Trgu cara Lazara, izgrađena je u maniru arhitektonskog stila, vladajućeg istorijskog eklektizma (više arhitektonskih istorijskih stilova, antike, renesanse i drugih stilova). Iznad prozora na spratu su trougli timpanoni.

Prvobitna zgrada iz XVIII veka, koja je porušena je bila rodna kuća Jožefa Švajdla, austrijskog majora, učesnika Velike mađarske bune 1848/49 na strani revolucionara. U sadašnjoj zgradi podignutoj 1894. godine, 6. oktobra 1902. otkrivena je bista generala Švajdla, a na fasadi spomen ploča, koja je kasnije uklonjena. Nova kamena spomen ploča postavljena je 1991. godine sa natpisom: "Ovde je rođen 18. maja 1796. rođen Jožef Švajdl, general mađarske revolucije 1848/49.", i ona je 2012. godine uklonjena i preneta na dvorišnu fasadu Mađarske građanske kasine, gde se i sada nalazi. Objekat je sačuvao originalni arhitektonski stil. Prizemna ugaona kuća do ove spratne zgrade je sada depandans škole, izgrađena u XVIII veku. Manje izmene fasade nastale su kod adaptacije za nove funkcije.

Srednja Tehnička škola

Srednja Tehnička škola se nalazi u zgradi koju je podigao kaločki nadbiskup dr Lajoš Hajnald 1878. godine za opatice katoličke crkve. Nakon Drugog svetskog rata ovde useljava ženski internat Učiteljske škole.

Srednja Tehnička škola

Godine 1962/63. zgrada se renovira za potrebe Tehničke škole osnovane 1962. godine u Gimnaziji sa po dva odeljenja mašinskih i tekstilnih tehničara. Konačno, septembra 1963. škola se preseljava u današnje prostorije. Škola učenika u privredi i Tehnička škola se fuzionišu 1968/70. po etapama. Godine 1990. ovde se vraća Tehnički školski centar. Zgrada je podignuta prema projektu Đule Partoša i Edena Lehnera 1887. godine u stilu eklektizma (fasada sa više arhitektonskih stilova). Dva krila zgrade koja se pružaju uz bočne ivice parcele formiraju unutrašnje dvorište. Glavna fasada objekta je jednostavna skromnog ukrasa sa centralnim ispadom i lučnim ulazom u objekat. Krov iznad ovog ispada je u obliku piramide na kome je sazidana niša u vidu školjke sa skulpturama Bogorodice i Hrista. Na spratu je bila kapela. Dekorativni karakter ima hol koji vodi od prizemlja na sprat sa simetričnim stepenicama i balustradama. Objekat je sačuvao izvornu arhitekturu.

Crkva Svetog Trojstva

Crkva Svetog trojstva

Kamen-temeljac za crkvu svečano je postavljen 24. juna 1752. godine, a na kamenu je bilo zapisano da se crkva posvećuje večnom, velikom, mudrom, milostivom i pravednom božanskom Trojstvu i čija gradnja je trajala celu deceniju. Toranj visok 53m je postavljen 1768. Kasnije je završena fasada, unutrašnjost 1771. dobija orgulje, propovedaonica je oslikana 1782, a skulptorskim i slikarskim radovima, od 1786. dominira prestona slika sv. Trojstva, ulje na platnu 5,9x3m. rad Paula Kronovetera. Ispod crkve je kripta u kojoj su do 1782, kada je zazidana, sahranjivani somborski uglednici.

Crkva je baroknog stila, jednobrodna bazilikalna građevina izuzev trobrodnog narteksa. Oltarski prostor kao cela crkva zasvedena je bačvastim svodom. Iznad niskog narteksa (predvorja) na spratu nalazi se trobrodni hor. Između crkve i samostana diže se četvorospratni toranj visine 56m, sa novom kapom koja je postavljena 1883.godine posle požara.

Unutrašnjost crkve bogato je ukrašena, čiji su radovi završeni 1771. godine kada su izrađene i crkvene orgulje. Crkva je obnovljena i 1939. godine i uvedena elektroinstalacija, a posle Drugog svetskog rata gradske vlasti su prostranu crkvenu baštu, koja se protezala duž cele istočne i severne strane crkve i Župnog dvora, pretvorile u prostor gradske pijace.

Od 1959. godine crkva Presvetog Trojstva ima status spomenika kulture, a od 1991. godine i status kulturnog dobra od velikog značaja. Sačuvane su sve karakteristike originalnog izgleda.

Župni dvor (Plebanija)

Župni dvor

Neposredno pored crkve Svetog Trojstva nalazi se barokno zdanje današnjeg Župnog dvora (Plebanije), koje je podignuto između 1743. i 1749. godine, i u kome se, do 1786. godine, nalazio nekadašnji franjevački samostan. Samostan kao i crkva su podignuti trudom ovdašnjih franjevaca i sredstvima somborskog bunjevačkog stanovništva, tada izrazito većinskog u rimokatoličkoj populaciji grada.

Ulično (zapadno) krilo ovog zdanja, uz samu današnju crkvu, podignuto je do početka sedamdesetih godina 18. veka. Kada je franjevački samostan u leto 1786. godine raspušten, a franjevci raseljeni, njihovo zdanje je određeno za sedište administracije Bačke županije, kao i za župno sedište rimokatoličke crkvene opštine u Somboru. U vreme rata sa Napoleonom ovde je 1806. godine bila smeštena austrijska vojna bolnica.

Na spratu ovog zdanja nalazile su se župne prostorije, a u prizemlju su sazidani prve prodavnice, koje su već od 1810. godine bile izdavane kako bi prihod od zakupa bio korišćen za održavanje crkve Svetog Trojstva.

Od 1948. godine Župni dvor, odnosno Plebanija, ima status zaštićenog spomenika kulture, a od 1991. godine i status kulturnog dobra od velikog značaja. Krov Župnog dvora obnovljen je tokom 2005/06. godine, a fasada ovog zdanja 2014. godine.

Spomenici i spomen obeležja Trga Cara Lazara

Sunčani sat

Sunčani sat

Na najstarijem delu starog baroknog samostanskog zdanja polovinom 19. veka načinjen sunčani sat, koji i danas, posle skoro 170 godina, još uvek postoji i savršeno "radi".

Sunčani sat na somborskom Župnom dvoru projektovao je i načinio Jovan Čokor (Baja, 1810 – Sremski Karlovci, 1871). Sat je bogato oslikan, a ispod slike anđela, petla, lobanje i ispisanih arapskih brojeva, sadrži opor i upozoravajući dvojezičan natpis o ljudskoj prolaznosti:

 "Један ти је од ових последњи!" односно:  "Egy ezekből végórád!"

Prvo je ispisan bunjevačkim dijalektom, a zatim i mađarskim jezikom (bunjevački natpis kasnije je pretvoren u ijekavski, a danas je u ekavskom obliku).

Slika iznad časovnika više puta je prepravljana i obnavljana tokom prethodna dva veka, a 2013. godine preneta je u somborski Gradski muzej jer je pretila opasnost od njenog daljeg oštećenja i potpunog propadanja. Na mestu dotadašnjeg sunčanog sata načinjena je uspela replika, a metalna šipka, odnosno pokazivač satnice, ostao je nepromenjen.

Somborski sunčani sat danas predstavlja jedno od urbanih znamenja starog gradskog jezgra.

Ugostiteljski objekti

Gradska pivnica

Gradska pivnica

Gradska pivnica u Somboru koja se nalazi u ovoj ulici osnovana je sa vizijom da svim pivopijama i potencijalnim konzumentima istog, učini dragost i na jednom mestu sublimira i ponudi najbolje iz dotične grane ugostiteljstva. Hrana koja je na meniju Pivnice, kao nadopuna pivske koncepcije postojanja, gravitira ka češko/nemačkoj kuhinji.

Galerija

• 
  Osnovna škola
• 
  Dvorište zgrade Dečjeg odeljenja Gradske biblioteke
• 
  Župni dvor
• 
  Pogled na ulicu
• 
  Crkva Svetog trojstva
• 
  Ulaz u dvorište Srednje Tehničke škole
• 
  Crkva Svetog trojstva
• 
  Kapela Svetog Jovana Nepomuka