Urbari

Urbari (lat.urborium pa urbor ili urbar: obrađeno kmetovsko zemljište) su zbirke pripisa po kojima se u Hrvatskoj, Sloveniji, Slavoniji i Vojvodini uređivali odnosi feudalaca i kmetova i njihove uzajamne obaveze. Sve do marijaterezijanske urbarne regulacije u XVIII veku, urbari su privatnopravni dokumenti, koje su uglavnom pisali sami feudalci.

Najstarijim urbarom može se se smatrati Vinodolski zakon iz 1288, jer pored uređenja odnosa između vinodolski mesta, sadrži i odredbe koje ga čine urbarom. Godine 1334. Zagrebački kaptol kao nosilac vlasti uredio je urbarom odnose sa kmetovima. Tipični urbari pojvljuju se XV veku, kada se u njima nabrajaju i kmetovske porodice, njihove zemlje i dužnosti.

Zbog sve veće eksploatacije često su izbijale kmetovske bune, pa je i država u XVIII veku uzela ovo pitanje u svoje ruke i donela zbirke propisa, koje su određivale gornju granicu kmetovskih davanja i takođe su se zvale urbarima. Marija Terezija 1756. donela je takav urbar za slavonske županije virovitičku, požešku i sremsku, a u razdoblju od 1775—1780 i za hrvatske županije zagrebačku, varaždinsku i križevačku. Zakonom su urbarijalni odnosi regulisani 1836. i 1840.

Ukidanjem kmetstva 1848—1853 i razrešenjem kmetovskih odnosa, urbari gube svoje značenje. Urbari se ubrajaju među najznačajnije izvore za izučavanje starije agrarne, ekonomske i socijalne istorije. Ako je jedno vlastelinstvo sačuvalo niz urbara iz raznih vekova, (što nije redak slučaj), mogu se pomoću njih pratiti promene u položaju kmetova, broju seoskih gazdinstava, broju seoskog stanovništva, koje su se kulture gajile i dr.