Pređi na sadržaj

Filip Šajdeman

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Filip Šajdeman
Lični podaci
Datum rođenja(1865-07-26)26. jul 1865.
Mesto rođenjaKasel, Elektorat Hesen
Datum smrti29. novembar 1939.(1939-11-29) (74 god.)
Mesto smrtiKopenhagen, Danska
Politička karijera
Politička
stranka		Socijaldemokratska partija Nemačke (SPD)
10. Kancelar Nemačke
13. februar 1919 — 20. jun, 1919.
PrethodnikFridrih Ebert
NaslednikGustav Bauer

Filip Šajdeman (nem. Philipp Scheidemann; 26. jul 1865 — 29. novembar 1939) je bio nemački političar iz Socijaldemokratske partije Nemačke (SPD). Tokom Nemačke revolucije 1918–1919. je Nemačku proglasio republikom 9. novembra 1918, a kasnije postao drugi kancelar Vajmarske Republike. Dužnost je vršio 127 dana.

Biografija

[uredi | uredi izvor]

Rođen je u Kaselu, u skromnoj zanatlijskoj porodici. Pohađao je srednju školu i radio kao šegrt u štampariji. Učlanio se u SPD 1883, i protivio se antisocijalističkim zakonima kancelara Bizmarka. Bio je član sindikata i radio u Marburgu, gde je pohašao predavanja iz filozofije koja je na Univerzitetu držao Herman Koen. 1895. je počeo da radi u uredništvu socijaldemokratskih novina, prvo u Gisenu, a zatim uspešno u Nirnbergu, Ofenbahu, i ponovo u Kaselu.[1]

Nakon saveznih izbora 1903, Šajdeman je postao član Rajhstaga kao delegat socijaldemokrata iz Zolingena, i ubrzo je postao jedan od glavnih vođa partije. 1911. je izabran za člana izvršnog komiteta a dve godine kasnije je nasledio Augusta Bebela na mestu predsedavajućeg parlamentarne grupe SPD zajedno sa Hugom Haseom. Bio je elokventan i duhovit, tako da se nadomešćivao sa ozbiljnim predsednikom stranke Fridrihom Ebertom. Tokom ranih godina svoje karijere, Šajdeman inače pragmatičan političar, je smatran levičarskim eksponentom. Njegova žestoka retorika je jednom dovela do toga da kancelar Teobald fon Betman-Holveg napusti zasedanje iz protesta. Zbog govora koji je održao u Parizu 1912, pred početak Prvog svetskog rata, je zaradio etiketu izdajnika otadžbine.

Prvi svetski rat i revolucija

[uredi | uredi izvor]

Međutim, nakon izbijanja rata 1914, Šajdeman i Ebert su bili vođe većinske frakcije u partiji koja je nastavila da glasa za ratne obveznice, ograničavajući protivljenje ratu na pozive na pregovore o kompromisu bez aneksija. Njegove objave su svejedno u nacionalističkim krugovima karakterisane kao „veleizdaja“. Sa druge strane, Šajdemanove izjave su ubrzale raskid sa levičarskim socijaldemokratama koje je predvodio Karl Libkneht, što je dovelo do osnivanja Nezavisne socijaldemokratske partije Nemačke (USPD) 1917. Sa druge strane, Šajdeman se obratio poslanicima naprednjaka i Partije centra kako bi u Rajhstagu bila izglasana rezolucija o miru, ali ovaj pokušaj je bio neuspešan.

U junu 1918, Šajdeman je izabran za potpredsednika Rajhstaga.[1] Nakon ostavke vlade Georga fon Hertlinga, socijaldemokrate su po prvi put ušle u nemačku vladu kancelara Princa Maksa fon Badena u oktobru 1918. Šajdeman, koji se prvobitno protivio postavljanju fon Badena koje je predložila Napredna stranka, je ušao u vladu kao ministar bez portfelja. Za vreme svog mandata se izborio za amnestiju svih političkih zatvorenika, i za puštanje na slobodu osuđenog bivšeg partijskog druga Karla Libknehta.

Šajdemanova proklamacija sa terase Rajhstaga.

Nakon abdikacije kajzera Vilhelma II 9. novembra, princ Maks je dao ostavku u korist Eberta. Nova vlada je nameravala da ostavi narodu da odluči o pitanju da li očuvati monarhiju, mada je vlada preferirala da se Nemačka pretvori u ustavnu monarhiju, najverovatnije sa nekim od kajzerovih unuka na čelu države. Međutim, nekoliko sati nakon što je kajzer abdicirao, Šajdeman je, zabrinut zbog mogućnosti radničke revolucije u Berlinu, održao govor sa balkona Rajhstaga. Govor je završio sledećim rečima:

Stara i trula, monarhija je doživela propast. Živelo novo. Živela Republika Nemačka!

[2]

Tajming ove proklamacije je verovatno imao veze sa očekivanjem sličnog proglašenja „radničke republike“ od strane komunista predvođenih Karlom Libknehtom, do koje je zaista i došlo par sati kasnije.

Vajmarska republika

[uredi | uredi izvor]

Šajdeman je nastavio da služi kao vođa privremene vlade koja je postojala narednih nekoliko meseci, i nakon zasedanja Narodne skupštine u Vajmaru u februaru 1919, Ebert je postavljen za predsednika a Šajdeman za kancelara u okviru Vajmarske koalicije sa Nemačkom demokratskom partijom i Katoličkom partijom centra. Šajdeman je dao ostavku u junu, zajedno sa DDP usled neslaganja sa Versajskim sporazumom, i više nikad nije učestvovao u vladi, mada je ostao aktivan u politici. Služio je kao gradonačelnik Kasela od 1920. do 1925, a zatim ponovo kao delegat u Rajhstagu.

Šajdeman je otišao u egzil 1933, nakon dolaska nacista na vlasti, i umro je u Danskoj ubrzo po početku Drugog svetskog rata.

Šajdemanov kabinet

[uredi | uredi izvor]

Promene

  • mart 1919 – Dr Georg Gothajn (DDP) postao član kabineta kao ministar trezora
  • mart 1919 – Dr Bernhard Dernburg (DDP) nasledio Šifera kao vicekancelar i ministar finansija

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b "Scheidemann, Philipp". Encyclopædia Britannica (12th ed.). 1922.
  2. ^ (HIS,P) Philipp Scheidemann (SPD), Proclamation of the Republic, November 9th 1918

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Filip Šajdeman na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Филип_Шајдеман&oldid=27793103”