Hrvatsko-slavonska vojna krajina
| Hrvatsko-slavonska vojna krajina Kroatisch-slavonische Militärgrenze | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1850—1873 | |||||||||
.jpg) Regimente u sastavu Vojne krajine, na hrvatskom i slavonskom sektoru | |||||||||
| Glavni grad | Zagreb | ||||||||
| Zemlja |  Austrougarska | ||||||||
| Površina | 23.478 (1871) km2 | ||||||||
| Stanovništvo | 735.984 (1871) | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | bivša pokrajina | ||||||||
| Vladavina | |||||||||
| • Oblik | vojna pokrajina | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 1850 | ||||||||
• Ukinuto | 1873 | ||||||||
| |||||||||
Hrvatsko-slavonska vojna krajina (nem. Kroatisch-slavonische Militärgrenze) je bila pogranična vojno-upravna oblast u sastavu Vojne krajine, sa komandnim sedištem u Zagrebu. Pružala se duž reka Une i Save, štiteći granice Austrijskog carstva, odnosno Austrougarske monarhije prema Osmanskom carstvu. Nastala je u periodu od 1848. do 1850. godine, postepenim objedinjavanjem Hrvatske vojne krajine i Slavonske vojne krajine. Delila se na krajiške regimente. Postojala je do 1873. godine, kada je razvojačena i ukinuta, a na njenoj teritoriji je uspostavljena privremena zemaljska uprava razvojačene Krajine.[1][2][3][4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Sve do 1848. godine, dve susedne vojne krajine, proširena Hrvatska (sa komandom u Zagrebu) i nova Slavonska (sa komandom u Osjeku), bile su odvojene u upravnom i komandnom smislu. Nakon izbijanja revolucije u proleće pomenute godine, bečki dvor je doneo odluku da hrvatsko-slavonskom banu Josipu Jelačiću poveri vojnu komandu nad obe krajine. Time je otpočeo proces njihovog komandog, a potom i upravnog objedinjavanja, koje je formalizovano 1850. godine, stvaranjem jedinstvene Hrvatsko-slavonske vojne krajine, koja se delila na deset regimenti, a to su bile: Lička, Otočka, Ogulinska, Slunjska, Glinska, Petrinjska, Križevačka, Đurđevačka, Gradiška i Brodska. Za razliku od njih, Petrovaradinska regimenta nije potpala pod komandu u Zagrebu, već i uključena u sastav Banatske vojne krajine.[1]
Na području Hrvatsko-slavonske krajine vladala je stroga vojna uprava, tako da je lokalno stanovništvo bilo lišeno mnogih prava koja su već u to vreme bila priznavana stanovništvu u susednim oblastima pod civilnom upravom. Tim povodom se javila težnja za razvojačenjem, što su potom iskoristili staleži susedne Kraljevine Hrvatske i Slavonije, koji su 1861. godine na zasedanju Hrvatsko-slavonskog sabora u Zagrebu uspeli da se izbore za pravo da na saborsko zasedanje budu pozvani i zastupnici krajiškog stanovništva. Nezadovoljni vojnom upravom, mnogi krajiški zastupnici su se saglasili sa politikom koja je težila ne samo ka razvojačenju, već i priključenju krajiških oblasti Kraljevini Hrvatskoj i Slavoniji. Uvidevši opasnost za opstanak vojne krajine, bečki dvor je raspustio krajiške zastupnike, a potom i sabor u celini, čime je pitanje o razvojačenju odloženo.[5]
Tek tokom 1869. godine, otpočeo je proces etapnog razvojačenja vojno-krajiških oblasti. Prvo su 1871. godine razvojačene najsevernije regimente, Križevačka i Đurđevačka, nakon čega je njihova teritorija priključena Kraljevini Hrvatskoj i Slavoniji. Iste godine, u sastav Hrvatsko-slavonske vojne krajine uključena je Petrovaradinska regimenta.[1]
Tokom 1873. godine sprovedeno je razvojačenje svih preostalih regimenti u sastavu Hrvatsko-slavonske vojne krajine, ali te oblasti nisu odmah priključene Kraljevini Hrvatskoj i Slavoniji, već su dobile posebnu zemaljsku upravu, podeljenu na šest krajiških okružja, koja su činila razvojačenu Krajinu. Tek 1881. godine, sva okružja razvojačene Krajine priključena su Kraljevini Hrvatskoj i Slavoniji. U okvirima proširene Kraljevine, priključena krajiška okružja nastavila su da postoje sve do 1886. godinne, kada je županijsko uređenje protegnuto i na te prostore.[1][3][4]
Srbi u Hrvatsko-slavonskoj krajini[uredi | uredi izvor]
Veći deo stanovništva na području Hrvatsko-slavonske vojne krajine činili su Srbi, koji su vekovima služili kao krajišnici, odnosno graničari. U okvirima srpskog etničkog korpusa na tim prostorima, najveći deo su činili pravoslavni Srbi, dok su manji deo činili Srbi katolici (kako rimokatolici, tako i grkokatolici). Pravoslavni Srbi su bili pod jurisdikcijom Srpske patrijaršije u Sremskim Karlovcima, dok su katolički Srbi bili potčinjeni rimokatoličkim i grkokatoličkim biskupima, koji su sprovodili politiku hrvatizacije krajiškog stanovništva. Tom procesu vremenom je podlegao znatan deo katoličkih Srba na tim prostorima. Među tamošnjim srpskim narodnim prvacima dugo nisu postojale jasne političke koncepcije o budućnosti krajiških prostora, tako da se u prvo vreme (1861) znatan deo opredeljivao za politiku razvojačenja i priključenja susednoj Kraljevini Hrvatskoj i Slavoniji. Tek naknadno, nakon 1869. godine, deo krajiških prvaka je počeo da razmatra pitanje o zemaljskoj samoupravi buduće razvojačene Krajine, ali te ideje nisu dobile na zamahu, niti su znatnije uticale na donošenje konačnih statusnih rešenja, o kojima su odlučivale političke elite u Beču, Budimpešti i Zagrebu.[6][7]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g Valentić 1981.
- ^ Krestić 1991.
- ^ a b Planinić 1992, str. 173-183.
- ^ a b Dubravica 2001, str. 159-172.
- ^ Bogdanov 1960, str. 59-214.
- ^ Bogdanov 1960, str. 93-132.
- ^ Krestić 1991, str. 135-143.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Aleksić, Snežana B. (2023). Ekonomska istorija graničarskog Srema od 1745. do 1914. godine: Povodom 150 godina od razvojačenja vojne granice u Sremu 1873-2023 (PDF). Novi Sad: Prometej; Arhiv Vojvodine. Arhivirano iz originala 06. 05. 2024. g. Pristupljeno 10. 05. 2024.
- Bogdanov, Vaso (1960). „Uloga Vojne Krajine i njenih zastupnika u Hrvatskom saboru 1861 (Povodom stogodišnjice sabora)”. Zbornik Historijskog instituta JAZU. 3: 59—214.
- Valentić, Mirko (1981). Vojna krajina i pitanje njezina sjedinjenja s Hrvatskom 1849-1881. Zagreb: Centar za povijesne znanosti; Institut za historiju radničkog pokreta Hrvatske.
- Dubravica, Branko (2001). „Političko-teritorijalna podjela i opseg civilne Hrvatske u godinama sjedinjenja s vojnom Hrvatskom 1871.-1886”. Politička misao. 38 (3): 159—172.
- Krestić, Vasilije (1983). „Politički, privredni i kulturni život u Hrvatskoj i Slavoniji”. Istorija srpskog naroda. 6 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 375—431.
- Krestić, Vasilije (1991). Istorija Srba u Hrvatskoj i Slavoniji 1848-1914. Beograd: Politika.
- Planinić, Silvana (1992). „Krajiško okružno upraviteljstvo (distrikti) i krajiške imovne općine u Hrvatsko-slavonskoj krajini”. Arhivski vjesnik. 34-35 (1991-1992): 173—183.