Crkva Svete Angeline u Zakuti

Crkva Svete Angeline
Crkva Svete Angeline
Osnovni podaci
Tip	crkva
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Eparhija	žička
Osnivanje	1857.
Osnivač	Toma Vučić Perišić
Posvećen	Svetoj Angelini Branković
Lokacija
Mesto	Zakuta, Kraljevo
Država	Srbija

Crkva Svete Angeline u Zakuti je pravoslavna crkva koja se nalazi u blizini Gruže, u selu Zakuta. Crkva je podignuta u 19. veku, a njen ktitor je bio Toma Vučić Perišić.

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Nakon Katanske bune 1842. godine Toma Vučić Perišić je počeo da razmišlja o podizanju svoje zadužbine. On je od kneza Aleksandra Karađorđevića dobio odobrenje da uguši ovu bunu, a potom i titulu vojvode i položaj kabinetskog savetnika. Sve do 1852. Toma Vučić Perišić je bio jedna od najuticajnijih ličnosti u zemlji. Njegova prvobitna namera je bila da crkvu podigne u svom rodnom selu Vučkovici, ali je na kraju odabrao Zakutu ne našavši dovoljno seljana u Vučkovici koji bi pomogli u podizanju crkve.

U narodu je ostalo verovanje da je Toma Vučić Perišić ovu crkvu podigao kao pokajnicu, zbog velike surovosti kojom je ugušio Katansku bunu. Međutim, jedan od razloga je mogla biti i njegova lična pobožnost, kao i smrt supruge Agnije 9. jula 1855. godine. Perišić je teško podneo gubitak supruge, a na jevanđelju koje je darovao svojoj zadužbini ispisana je posveta u spomen na suprugu Agniju. Pored toga, imao je potrebu da obezbedi grobno mesto za sebe i trajno sećanje u narodu, ali i spas duše kod molitve. Pored podizanja ove crkve kao zadužbine, Toma Vučić Perišić je dao novac i za podizanje crkve u Gornjem Milanovcu, ali je potom tu ulogu preuzeo knez Miloš nakon svog povratka na vlast. Zadužbinarska delatnost Tome Vučića Perišića je postala naročito intenzivna neposredno pred njegovu smrt 1859. godine. On je uglavnom poklanjao novac bolnicama i crkvama i zalagao se za osnivanje fondova koji bi očuvali uspomenu na borce pale za slobodu.^[1]

Toma Vučić Perišić svoju zadužbinu u Zakuti nije podigao na mestu gde se nalazila neka ranija svetinja. Odluka da crkvu posveti Svetoj Angelini Branković bila je i odraz lične pobožnosti, ali i je ukazivala i na vezu sa dinastijom Obrenović. Naime, centar kulta Svete Angeline je bio manastir Krušedol, koji je nakon što je u njemu bila sahranjena kneginja Ljubica postao i značajno uporište dinastije Obrenović. Crkva u Zakuti je bila jedna od retkih svetinja koje su bile posvećene Svetoj Angelini van granica Karlovačke mitropolije, gde je njen kult najviše bio poštovan.

Izgradnja crkve je počela 1856. godine. Na osnovu pisanja Srpskih novina utvrđeno je da je temelj za crkvu bio položen 25. aprila 1856. godine. Crkvu je projektovao Pavle Teofilović iz Petropolja, a glavni majstor je bio Josif Štajnlehner iz Beograda. Osvećenje crkve je obavljeno 16. februara 1857. godine. Međutim, crkva je ubrzo počela da propada, najverovatnije zbog brze izgradnje. Već 1869. i 1870. godine Konzistorija kragujevačka je tražila novčana sredstva od Ministarstva prosvete i crkvenih dela za obnovu crkve. Nova oštećena crkva je pretrpela nakon zemljotresa 1893. godine i morala je biti potpuno zatvorena. Obnova je započela tek 1901. godine uz veliko zalaganje lokalnih političkih i crkvenih vlasti, kao i Sretena V. Kojića, narodnog poslanika i okružnog načelnika. Crkva je obnovljena i osvećena 27. jula 1903. godine, uz prisustvo episkopa žičkog Save. Želja Tome Vučića Perišića da bude sahranjen u svojoj zadužbini ispunjena je 1904. godine, kada su u crkvu Svete Angeline preneti posmrtni ostaci Perišića i njegove supruge. Na ovakav razvoj događaja bitno su uticale političke okolnosti: tek je dolaskom Karađorđevića na vlast bilo moguće da crkva bude obnovljena i da povrati svoj raniji značaj.^[2]

Izgled crkve[uredi | uredi izvor]

Crkva Svete Angeline u Zakuti je podužna jednobrodna građevina sa trostranom apsidom, zvonikom na zapadnoj strani i blago istaknutim istočnim i zapadnim travejom. Postavljena je na široki sokl od pritesanih blokova kamena, koji se jasno izdvaja iz fasadne mase. Zidovi su građeni od opeke, omalterisani i kasnije okrečeni. Na zapadu se nalazi glavni ulaz sa oplatom od kamenih ploča i polukružnim nadvratnikom, dok je zabat ukrašen profilisanim ispustom i floralnim ornamentima grubo rezanim na kamenim pločama. Iznad vrata se nalazi okrugla kamena rozeta. Na apsidi su postavnjena tri prozora, na južnoj i severnoj strani po četiri, a na zapadnoj strani su dva slepa prozora iste veličine. Zapadni i istočni transept izlaze iz mase severnog i južnog zida u širini od pola metra, tako da formiraju malu pripratu na zapadu, a naos je proširen u dve male pevnice. Tako stvoren prostor na zapadnoj strani, odvojen pregradnim zidom od naosa, omogućio je smeštanje stepeništa za galeriju i zvonik na severnoj strani i kapele na južnoj strani. Prostor naosa je dobro osvetljen i ikonostasom je odvojen od oltarskog prostora. Pod je popločan mermernim pločama, koje su po priči meštana nadgrobne ploče sa lokalnog groblja. Ktitorska i nadgrobna ploča postavljene su na zapadnom zidu naosa, ispod galerije, ali to najverovatnije nije bilo njihovo prvobitno mesto. Kako je grobna kapela u priprati bez nadgrobnih obeležja, pretpostavlja se da je ploča na zidu nadgrobna ploča Tome Vučića Perišića i njegove supruge, postavljena kada su njihovi posmrtni ostaci bili preneti iz Beograda u Zakutu.^[3]^[4]

Po svom izgledu, crkva prestavlja mešavinu lokalne tradicije i zapadnih uzora i sledi graditeljsku koncepciju doba kneza Miloša i postustaničke Srbije. Kako je Vučić Perišić oponašao Miloševu vladarsku ideologiju prilikom podizanja zadužbina, koja se ogledala u izboru mesta, obliku građevine i opremi crkve, i crkva u Zakuti je morala podsećati na reprezentativne crkve koje je podigla dinastija Obrenović, i to na ključnim mestima za srpski narod. Glavni uzor za sve crkve postala je Saborna crkva u Beogradu, simbol slobodnog ispovedanja pravoslavne vere.^[3] Upravo je zvonik predstavljao najvažniji element građevine, kao simbol slobodnog ispovedanja pravoslavne vere i slobodne od Turaka uopšte.^[5]

Ikonostas u crkvi Svete Angeline u Zakuti delo je Dimitrija Posinkovića iz Beograda i završen je 1872. godine. Konzistorija kragujevačka je 1870. godine tražila od ministra prosvete i crkvenih dela da se ostatak novca namenjenih za crkvu utroši na njeno živopisanje. Kako je tada crkva bila detaljno rekonstruisana, može se pretpostaviti da je ovaj novac utrošen na ikonostas. U prilog tome govori i činjenica da je jedina slikana dekoracija upravo ikonostas. Kao učenik Dimitrija Avramovića i verovatni učesnik u izradi ikonostasa Saborne crkve u Beogradu, Posinković se pri izradi ovog ikonostasa ugledao na beogradski. Saborna crkva u Beogradu je bila uzor i za drvenu konstrukciju koja nosi ikone. Ornamente na drvenoj konstrukciji ikonostasa beogradske crkve radio je vajar Dimitrije Petrović i oni su predstavljali najreprezentativnije vajarsko sakralno delo srpske umetnosti 19. veka.^[6] Osim ikonostasa, Posinković je radio i na arhijerejskom tronu, celivajućoj ikoni Svete Angeline i darohranilnici sa oslikanim krstom i ovalnim medaljonima Bogorodice i Svetog Jovana Bogoslova.^[7]