Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Polači

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Crkva Svetih apostola Petra i Pavla.

Crkva Sv. apostola Petra i Pavla
Osnovni podaci
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Eparhija	Eparhija dalmatinska
Osnivanje	14. vijek
Osnivač	Srpska pravoslavna crkva
Posvećen	Sv. Apostolima Petru i Pavlu
Lokacija
Mesto	Polača (Knin)
Država	Hrvatska Severna Dalmacija
Koordinate	43° 59′ 36.515″ N 16° 17′ 31.269″ E
Crkva Sv. apostola Petra i Pavla Crkva Sv. apostola Petra i Pavla na karti Hrvatske

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Polači je podignuta 1458. godine. Ova sadašnja građevina novijeg je datuma. Jednobrodna sa polukružnom apsidom i zvonikom na pročelju. Ikonostas je noviji.

Kada je riječ o samom početku izgradnje crkve Svetih apostola Petra i Pavla u Polači, Episkop dalmatinski Dr Nikodim Milaš u svom kapitalnom djelu "Pravoslavna Dalmacija" navodi:

Ljetopis nam spominje da je 1450. g. prešao neki jači broj Srba iz Bosne u današnje Kotare i da su tada naselili današnje selo Kula Atlagića a ujedno bilježi, da je iste godine tu podignuta bila pravoslavna crkva u čast sv. Nikole, i to blagoslovom zetskoga mitropolita Josifa. Blagoslovom istoga mitropolita bile su sagrađene još tri crkve: u Pađenama u čast Sv. Đorđa (1456. g.), u Polači u čast Sv. apostola Petra i Pavla (1458. g.) i u Golubiću u čast Sv. Stevana (1462. g.). Oko 1468. godine podignuta je bila i u Kninskom polju crkva u čast sv. Đorđa. ^{str. 139}

Novosagrađena crkva 1936. i 1937. godine ima pristojnu veličinu; duga je do 16, a široka 10 m. Oltar je na istoku, glavni ulaz i zvonik na zapadu, a to je osnovno pravilo za pravoslavne crkve. Druga vrata su na južnoj strani. Crkva ima divan ikonostas. Sponzor i zadužbinar za ikonostas bio je šnajder Jova Milivojević „Perić”, potomak hajduka Niće.

Crkva je ozidana kamenom i pokrivena crepom. Najistaknutiji deo crkve, oltar, prilikom rekonstrukcije 1936. godine nije srušen. Taj mali, na istok istureni deo crkve, i sada je pokriven kamenom pločom. Unutar crkvenog prostora na zapadnoj strani se nalazi balkon. Preko balkona se izlazi na zvonik. Nije se pazilo kod kopanja dubine temelja nove crkve. Na dva mesta temelji su verovatno prešli preko groba pokojnika, pa su malo potonuli, a zidovi crkve su napukli sa severne strane.

Godine 1995. Hrvati nisu zapalili crkvu, za razliku od škole i pojedinih kuća. Crkva sada ima najviše dvadeset vernika.

Crkveno imanje

Crkva ima u svom posedu nepokretnu imovinu, zemljište vinograda, oranice i nešto šume sa livadom. Crkveni vinogradi se nalaze u trouglu između puta za Orlić, Biskupiju i puta za Knin. Crkvene njive sa nešto šume na obodu, nalaze se prema Turiću ispod nakrška, tj. Pakova brda.

Sveta liturgija

Svete liturgije u Polači i Turiću su redovo održavane. Liturgije su održavane svake nedelje i svakog velikog sveca, upisane u kalendar crvenim slovom. Posećenost bogosluženju bila je uvek velika i svečana, svih stanovnika oba pola i svih uzrasta. Na svete liturgije vernici su odlazili sa puno pažnje i vere u Boga i pravoslavnu crkvu. Posle liturgije sveštenik je čitao poslanice i poruke. Na traženje vernika sveštenik je kleo nepoznatu osobu, koja je izvršila krađu ili drugu štetu verniku, koji zahteva kletvu sa svetog oltara. Ovaj čin je imao jak uticaj na vernike. Nakon kletve, nepoznati vernik je neprimećeno vraćao ukradenu stvar. Čin kletve obavljen je poslednji put 1937. godine, kada je sveštenik kleo na zahtev Ilije Čeke nepoznatu osobu, koja je od tora ukrala ćuskiju, koja je noću vraćena, ali tek posle kletve.

Groblje

Polačko groblje se nalazi u crkvenoj porti crkve sv. Petra i Pavla. Po čistom srpskom pravoslavnom običaju, mrtvi su sahranjeni tako, da je glava okrenuta na zapad, a noge na istok. Predanje kaže da oči i pogled mrtvog moraju biti okrenute ka izlasku sunca. Polačko groblje je zajedničko kao i crkva. Grobovi za sahranu se iskopaju 2 m dubine. Dno se popatoše kamenim tablama. Sve četiri stranice se obziđu kamenim tablama, visine oko 75 cm. U tako uređen grob postavlja se pokojnik. Nakon toga se stavljaju kamene table, koje se naslanjaju na bočne table, tako da ne dodiruju pokojnika. Preko kamenih tabli, ploča, se nagrne zemlja. Nadgrobni spomenici su pažljivo uređeni. Kod sledećih sahrana u isti grob, postupak je isti. Kosti prethodnika se, nakon otvaranja groba, vinom i rakijom operu i uviju u veliku čistu belu maramu, i pošto se u grob položi novopridošli pokojnik, kosti prethodnog se stave bočno kod nogu novog pokojnika. Postupak je stalno isti. Na polačkom groblju sahranjeni su izginuli i potučeni Srbi u bosansko – hercegovačkom ustanku 1875. godine. Ovi leševi su sahranjeni na južnoj strani do Pakova brda pored grobljanskog zida. Pri pogubljenju, Turci su im u teme zakucavali čavle, što bi se i sada moglo pronaći u lobanjama.

Prenos pokojnika do grobnog mesta

Za prenos pokojnika pravila su se nosila. Useku se dve drvene motke potrebne dužine, zatim četiri kratke, dužine 90 cm. Ove kratke motke na jednom kraju imaju raklje u vidu latinskog slova V. Kratke motke se čvrsto vežu dve i dve. Slova V se okreću na suprotnu stranu. Druge dve dugačke motke, uvek duže od tri metra, stave se paralelno u raklje kratkih, koje se zovu raspornji. Zatim se u sastavu raklje čvrsto vežu i stežu, da se dugačke motke ne mogu ni razmaknuti, ni stisnuti, tj. približiti. Posle toga, dugim užetom motke se ispletu, međusobno, unakrsno, i gusto. Preko tako ispletene mreže stavi se biljac ili tkano sukno i nosila su gotova. Na takva nosila polaže se pokojnik i nosi na groblje. Nošenje su uvek obavljali prvi potomci, a iza njih stričevići, ujaci i komšije. Iz cele Polače i Turića (sem Podinarja) prenos je relativno lak i relativno blizu. Prenos pokojnika iz Podinarja i sa Vršine (Plješevica) bio je dalek i težak. Na Plješevici kod crnogorskih koliba i na Sjenokosu kod Badnja gde su „Kostića i Korića“, tj. Vučkovića kolibe, bilo je najteže. Od tih koliba do groblja je daleko oko 8 km. Pokojnika je nosilo četiri, šest ili osam ljudi. Put je dalek i težak. Do Dulibe i Pipića koliba je samo staza. Sa ostalih podinarskih zaseoka bilo je lakše, jer su blizu kanjona Krčića. Prilikom prenosa sa Vršine i Sjenokosa do „Budima“, tj. Pipića i Vučenove kolibe, komšije su prilazile i smenjivale nosioce. Kad se pređe Krčić i Mostinova draga bilo je lako. Odatle do groblja „braća“ i komšije Vučkovići nisu dali nikom dalji prenos do groblja. To su oni obavili da bi se prethodni nosioci odmorili. Zlo je bilo kad je poledica. U zimsko vreme, stari, a i naročito bolesni, silazili su iz Podinarja u Polaču.

Sahrane nije bilo dok se pokojnik ne ukoči. Lekarska ili sudska komisija nije izlazila, niti je tražena, da utvrdi smrt i dozvolu za sahranu. Posle smrti na Sjenokosu i Vršini daleko 8 km, zvone crkvena zvona nakon 20 – 30 minuta. Vest se prenosila glasom od usta do usta. Brecanje zvona smrt objavi celom selu. Sveštenik je pokojnika čekao ispred crkve. Opelo je držao u crkvi i do groblja besplatno.

Oplakivanje pokojnika

Oplakivanje pokojnika u Polači i Turiću, pa i na tromeđi Bosne, Like i Dalmacije, bilo je identično oplakivanju u Crnoj Gori i Hercegovini. Taj običaj živi i danas, iako smo u rasejanju. Oplakivanje smo nazivali „bugarenje“. Kod Srba u drugim krajevima se zove naricanje. Žene i devojke koje žale su se zvale narikače, a u Polači i Turiću bugaraljke.

Za pokojnikom žene su nosile crno šest meseci, a muškarci se nisu brijali najmanje tri nedelje, a najduže 45 dana.

Sedmina (daća)

Ručak posle sahrane se naziva sedmina. Prisutnost je uvek bila brojna, a jedina tema razgovora bio je pokojnik.

Prekađivanje groba

Prekađivanja je vršio sveštenik, po srpskom običaju, na zadušnice obavezno, a na ostale praznike o Petrovdanu i Bogojavljenju. Drugim danima kad se dogovorimo sa sveštenikom. Na groblje se nosila hrana, piće, poslastice, pa i sitan novac, za pokoj umrlog.

Molitva

Uveče se iskupe članovi porodice. Pojedinačno se podnosi izveštaj o učinjenom radnom zadatku, koji se odnosi na protekli dan. Nakon kritika i primedbi, pa i pohvala o radu, započinje molitva.

Postrojimo se svi, licem okrenuti na istok. Kao po komandi započinje. U ime oca i sina, oče naš do kraja, zatim delovi liturgije: sjati krepku, pomiluj nas. Često se izgovaralo: oprosti, počuj nas.

Naša pravoslavna crkva, deset božijih zapovesti i molitva, ostavile su na žitelje Polače i Turića snažan uticaj. Bili smo naivni kod tajno pripremljenih opasnosti, što će po vernike i sveštenike Polače i Turića biti kobno u Drugom svetskom ratu. Kao i uvek od 1054. godine, Vatikan i papa potajno su pripremali genocid pravoslavnih Srba.

Kod pravoslavne vere nije vladalo pravilo da možeš činiti zločin drugom, nakon zločina otići kod sveštenika na ispovest, posle čega ti Bog oprašta greh i zločin. To je učenje katoličke crkve, a naročito, oprost je bio blagosloven ako je činjen u svrhu širenja katolicizma.

Posle molitve sledi večera i dobijanje radnog zadatka za sutra. Radne zadatke izdaje najstariji, tj. domaćin. Nije bilo upadica ni protivrečnosti. Radni zadatak je odgovarao uzrastu i polu članova porodice. Mala deca preko 6 godina morala su prineti drvo, očistiti, pričuvati stoku blizu kuća, itd.

Krsne slave

Krsne slave su bile najveća radost za domaćinstvo, kumove i rodbinu. Na taj dan i siromah je imao obilatu trpezu. Nije se žalilo trošiti, moralo je biti svega – obilato. Na guvnima smo igrali i pevali. U svačiju kuću je dolazio pop i držao molitvu, sekući slavski kolač, tj. pogaču.

I ovde smo bili racionalni. Slavilo se samo jedan dan u godini. Rođendan nismo slavili, jer ako nas je u porodici bilo desetoro, eto ti još deset dana troška i rastura, pa i nerada.

Pregled krsnih slava po prezimenima: Sv. Luku slavi familija Bilbija. Sv. Dimitrija (Mitrovdan) slave familije Mirković, Ivekić, Ćulić, Bukva, Pećer, Vranić, Todorović, Lazić, Radinović, Tutuš, Maglov i Radulović. Sv. Aranđela slave familije Baša, Crnogorac, Milivojević, Andić, Dragićević, Đurić, Držak. Sv. Nikolu slave familije Tica, Čimbur, Vučković, Bosnić, Buač. Sv. Jovana slavi familija Đaković. Đurđevdan slave familije Malić i Čeko.

Badnje veče

Badnji dan, Božić, Mali Božić, tj. srpska Nova godina, Poklade, Bogojavljenje, slavljeni su po srpskom običaju, kao i svuda što se slavi, sa malom razlikom.

U toku dana useče se deblji hrast – dva obla debla stave se uz kućni prag, pre zalaska sunca. Čim sunce zađe, otac unosi badnjake i nalaže ih na ognjište. Tom prilikom izgovara: „Dobar veče, dobro nam došlo Badnje veče.“ Ukućani mu odgovaraju: „Bog ti dao dobro i sa tobom zajedno.“ To se tri puta ponovi. Stoka se dočeka sa pogačom te im se da po malo parče. Sledi večera, pa odlazak u crkvu.

Crkvene badnjake su dovlačili volovi. Njihovo nalaganje na vatru, vredni Mile „Ilić“ Maglov, zvani „Komito“, obeležavao je pucanjem iz mačkula.

Mačkula je gvožđe kao topovska granata. Unutrašnja šupljina se napuni barutom, pa papirom. Kroz rupu koja se nalazi na zadnjem delu mačkule, iznad barutnog punjenja, barut se ugarkom vatre upali, nakon čega nastaje jak „topovski“ pucanj.

„Kad je Komito pucao iz Mačkule tresla su se brda i doline.“

Pričaju da se njihov pucanj čuo do koliba Pure Kostića na Sjenokosu i Čekine bukve na Samaru, poviše Dulera. Ovlašćenje za rukovanje i čuvanje mačkula i crkvenih zvona imao je Komito, a za ostale relikvije Toša Maglov, djak i pojac uz popa.

Sveće smo imali i palili na Badnje veče, Božić, Mali Božić, krsnu slavu i Uskrs.

Ostalim danima, kao svetlo za vreme večere, držali smo luč. Luč je treska drveta, masna i smolasta od bora. Palio se uveče, samo za vreme večere.

Božić

Dočekivali smo ga uz badnjake pored ognjišta. U jutro posle doručka svi smo izlazili iz kuća na „mirboženje“. Mirboženje po našem verovanju i učenju dolazilo je od Boga. Obredovala su ga i deca od preko 7 godina.

Komšije su prilazili jedan drugom i čestitali Božić rečima: „Srećan ti Božić“, rukovali se, pa se po tri puta poljubili, izgovarajući: „Mir Božiji – Hristos se rodi – vaistinu se rodi“. U selu se pričalo da se po tri puta ljube samo Srbi i Rusi, a da se sa tri prsta krstimo zato što Bog tri puta pomaže, što znači – Bog tri sitne greške oprašta, a posle ne.

Zavađeni bi se pomirili uz božićni blagoslov. Posle ručka na guvnima nastaje slavlje.

Crkvena zvona

O svim pravoslavnim praznicima oglašavala su se crkvena zvona sv. Petra i Pavla u Polači i Turiću. Kao i svaka srpska crkva, i ova je imala dva zvona, i to veliko i malo.

Zvona su bila tako jaka i jasna, da su se čula na Sjenokosu do kolibe Pure Kostića i na samaru do Čekine ukve iznad Dulera, što je daleko više od 10 km.

Posebnu ulogu naša crkvena zvona odigrala su u toku leta i jeseni 1941. godine. U ovo doba, vredan i uvek budan i oprezan Mile Maglov, Komito, je dizao selo na uzbunu čim bi dobio znak da preko Sivog brda idu Hrvati, Ustaše, u svoj krvavi pir.

Pavle Ragić i Mile Ćiserović, oba iz Radinovića, koji su najbliže Sivom brdu, davali si znak ogledalom, dimom ili vatrom da dolaze Ustaše. Na primljeni znak, Komito je sa crkvenim zvonima dizao narod na zbeg i odbranu.

Kumstvo

Smatralo se, govorilo se, pisalo se, sa oltara je poručivano – Bog, pa kum (nešto najsvetije).

Taj običaj se u Polači i Turiću i danas ceni, drži i poštuje. Kumu se može sve poveriti i požaliti. Kada god treba, kum je priskakao u pomoć. Nezamislivo je učiniti kumu nešto nažao ili osramotiti ga. Ako si u selu bio kum kod više ljudi, to znači da si bio više vredan, cenjen i poštovan.

Najpoznatiji ljudi u Polači i Turiću koji su kumovali kod više familija bili su: Iz Maglova Vregići i Lakanovići, iz Baša Baljak i Pilić, iz Radulovića Paići i Brkovići, iz Crnogoraca Putići i Ješotići, iz Malića Pekezović, iz Vučkovića Milendići, iz Mirkovića Rojići i Špaletići, iz Đurića Čaušević.

Literatura

• Polača prilozi za monografiju, Savo Milivojević, Novi Sad 2019. godine
• Episkop Dalmatinski Nikodim Milaš – Pravoslavna Dalmacija, A. Pajević, Novi Sad 1901.

Spoljašnje veze

• Monografija sela Polača i Turić (Savo Milivojević)
• Internet prezentacija sela (jezik: srpski)