Gejserih

Gejserih
Gejserih
Lični podaci
Datum rođenja	389.
Mesto rođenja	Balaton,
Datum smrti	25. januar 477.
Mesto smrti	Kartagina,
Porodica
Potomstvo	Hunerih
Roditelji	Godigisel
Dinastija	Hazdinzi
Prethodnik	Gunderih
Naslednik	Hunerih

Gejserih (lat. Geisericus, umro 25. januara 477. godine), ponekad netačno nazivan i Genzerih, bio je kralj Vandala i Alana od 428. do 477. godine i osnivač Vandalske kraljevine u severnoj Africi. Najpoznatiji je po čuvenoj pljački Rima 455. koju su Vandali izveli i koja je krajem 18. veka poslužila kao osnova za termin vandalizam kojim se označava svako prekomerno pljačkanje i uništavanje, naročito umetničkih dela. Uz Atilu i Odoakara, istorijski Gejserih spada u jednog od najznamenitijih varvarskih vladara čiji su vojni pohodi i njihove posledice dovele do nestanka Zapadnog rimskog carstva 476. godine.

Dolazak na presto

Gejserih je bio sin kralja Vandala Hazdinga Godigisela i jedne robinje. Nakon pada sa konja u mladosti ostao je hrom, tako da se u literaturi ponekad naziva i Gejserih Hromi. Istoričar Jordanes, koji je živeo sredinom 6. veka, zapisao je da je Gejserih bio čovek dubokih misli i retkih reči, strašan u gnevu, pohlepan za plenom, lukav u pridobijanju varvara i sposoban u sejanju nesloge koja je budila neprijateljstva .

Godigisel je preveo Hazdinge iz Norika i Recije na Rajnu, a njegov legitimni sin, Gejserihov polubrat, Gunderih je uz pomoć Alana 31. decembra 406. prešao zaleđenu reku i upao u rimsku Galiju. Posle nekoliko godina lutanja, Vandali, Svevi i Alani su između sebe podelili zapadni deo rimske Hispanije. Međutim, za razliku od Vizigota ili Franaka, koji su kao rimski saveznici naseljavani na teritoriju Carstva, ni jedan od naroda koji je 406. prešao Rajnu nije uspeo da sklopi ugovor i trajni mir sa Rimljanima. Zbog toga su trpeli stalne napade Rimljana i njihovih saveznika i u ratu 416—418. Vandali Silinzi su bukvalno istrebljeni, dok su Alani žestoko poraženi te su preživeli pobegli Gunderihu i zatražili njegovu zaštitu. Kao titularni kralj Vandala i Alana, Gunderih je posle 422. morao da se povuče u provinciju Betiku na samom jugozapadu Pirinejskog poluostrva odakle je počeo da planira dalju seobu u severnu Afriku. Kasnija tradicija veli da je Vandale u rimsku Afriku u stvari pozvao odmetnuti vojskovođa Bonifacije koji je želeo da ih upotrebi kao najamnike u svojoj borbi sa zapadnorimskim dvorom u Raveni. Bilo kako bilo, Gunderih je umro 428. nakon osvajanja grada Hispalisa (današnje Sevilje) i zatim ga je nasledio Gejserih. Vizantijski istoričar Prokopije iz Cezareje, takođe autor 6. veka, docnije je zabeležio kako je Gejserih u stvari ubio svog brata. Ono što se svakako može uzeti za istorijsku istinu je da je Gejserih, nakon prelaska u Afriku, pobio udovicu svog prethodnika i njegove sinove.

Osvajanje Afrike

Pre polaska u Afriku, Gejserih je sproveo studiozne pripreme i naredio je da se izvrši popis svih muških glava bez obzira na godine i društveni status. Po episkopu Viktoru iz Vite, koji je pisao krajem 5. veka, među Gejserihovim podanicima bilo je ukupno 80.000 muškaraca, od čega, po današnjim procenama, oko 15-20.000 je otpadalo na ratnike . Prebacivanje tako brojne vojske, praćene još većim brojem neboraca, predstavljalo je pravi podvig za ono vreme. Najverovatnije je da je Gejserih, počev od maja 429. organizovao prevoz od Tarife, blizu današnjeg Gibraltara, do Tingisa, današnjeg Tangera u Maroku. Između dva grada i dve mediteranske obale je svega 63 km razdaljine i i rimski borodovi su tu razdaljinu mogli prelaziti nekoliko puta dnevno. Pored toga, Gejserih je za iskrcavanje izabrao udaljeni Tingis, glavni grad rimske provincije Mavretanije Tingitane (Mauretania Tingitana) koja je tehnički bila pod upravom vikarija Hispanije. Pošto je u Hispaniji vladala velika pometnja i dezorganizacija, a kako je upravnik Tingitane imao najviše 5-7000 vojnika pod svojom komandom, Gejserih je uspešno preveo Vandale i Alane na afričku stranu Gibraltarskog moreuza . .

Kako je napredovalo napredovanje Gejzerihovih ljudi prema istoku, ka najbogatijim krajevima rimske Afrike, izvori ne beleže podrobnije. U blizini Hipona Regijskog (danas Anaba u Alžiru), nekih 2000 km od mesta iskrcavanja, Vandali i Alani su u junu 430. porazili Bonifacija koji se potom povukao u grad. Gejserih je zatim opseo Hipon koji je izdržao opsadu sve do jula 431. godine, ali je ostao bez svog episkopa Avgustina koji je preminuo tokom opsade 28. avgusta 430. godine. Gubitak Afrike, jedne od najbogatijih provincija Zapadnog carstva i žitnice Italije, bio je veliki udarac za Valentinijana III. Zarad obračuna sa Gejserihom, Valentinijan se obratio za pomoć svom istočnom savladaru Teodosiju II koji je poslao u pomoć brojnu vojsku na čelu sa vojskovođom Asparom. Iz Kartagine Aspar je izgleda uspešno ratovao sa varvarima i Gejserih je 11. februara 435. godine prihvatio mirovni sporazum kojima su Vandalima i Alanima prepuštene provincija Mavretanija i deo Numidije. Ugovor je ipak sačuvao Rimljanima veći deo Numidije i dve najkultivisanije severnoafričke provincije Afriku Prokonzularis i Bizancenu.

Kako je Zapadnorimsko carstvo u isto vreme moralo da vodi ratove i sa Vizigotima i Burgundima, gradska posada Kartagine je verovatno svedena na najskromniju meru. U oktobru 439. Gejserihovi ljudi su upali u preostali deo rimske Afrike i 19. oktobra osvajanje je okončano padom Kartagine. Na proleće 440. Gejserih je opremio sjajnu flotu, opljačkao Sardiniju i zauzeo nekoliko uporišta na Siciliji. Ponovo su Gejserihove akcije izazvale zajedničku akciju Istočnog i Zapadnog carstva i u proleće 441. na Siciliji se okupila flota od oko 1 100 brodova koja je trebalo da preveze vojnike, konje i zalihe u severnu Afriku. Pre nego što je počela sezona plovidbe, carska vojska se razišla neobavljenog posla pošto su Istočnom carstvu ozbiljno zapretili Huni. Gejserih, koga je u jeku priprema rimski senat 440. proglasio za javnog neprijatelja, sada je priznat za saveznika i prijatelja rimskog naroda. Novi sporazum iz 442. je prepustio Afriku Prokonzularis, Bizancenu i istočnu Numidiju varvarskom kralju, dok je Zapadnom carstvu vraćena Mavretanija i zapadna Numidija. Gejserih se zauzvrat morao da pošalje najstarijeg sina Huneriha u Ravenu kao taoca i da plaća Rimljanima danak u žitaricama.

Vandalsko kraljevstvo 455. godine

Pohod na Rim

Glavni članak: Pljačka Rima 455.

Suprotno običajima, Hunerih, iako zvanično samo talac sa jednog varvarskog dvora, je veren sa Valentinijanovom ćerkom Eudokijom. Bio je to prvi slučaj da je rimska carska porodica dobrovoljno prihvatila bračno povezivanje sa jednom varvarskom dinastijom. Bilo kako bilo, nije poznato kada se i kako Hunerih vratio ocu. Zna se samo da je docnije oženjen vizigotskom princezom, čije nam ime nije ostalo sačuvano, ćerkom kralja Teodoriha I. Međutim, zahvaljujući Aecijevim spletkama, Teodorihova kći je nabeđena da je pokušala da otruje svog svekra Gejseriha. Kažnjena je odsecanjem nosa i ušiju i zatim je tako osakaćena vraćena ocu, a Aecije je ostvario cilj da ponovo raspali staro neprijateljstvo između vladara Vizigota i Vandala.

Literatura

• Heather, Peter (4. 3. 2010). Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-975272-0.