Književna antropologija

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Književna antropologija je oblast antropologije i nauke o književnosti koja ima za cilj analizu i razumevanje književnih tekstova u široj, kulturnoj perspektivi.[1] Književna antropologija istražuje ulogu književnosti u društvenom životu i individualnom iskustvu u datom kulturnom i istorijskom kontekstu. Ona osvetljava čitav kompleks ljudskog društvenog stanja uključujući i ulogu naracije i prirodu kreativnosti u društvenom životu.

Svaka vrsta književnog dela, od ranih epika do savremenih romana, predstavlja svedočanstvo minulog vremena i portret određene kulture. Od početka istorije, literarni spisi su obično nastajali uporedo sa posebnim društvenim ustanovama. U tehnološko nerazvijenim društvima i plemenima je gotovo nemoguće odvojiti poeziju, mitove ili priče od obreda, magije ili njima svojstvene društvene prakse.[2] Pitanja vezana za književnost društva su pitanja tradicije i konvencije normi, žanrova, simbola i motiva; pitanja o vezi između književnosti društva i date društvene situacije, ekonomskog, društvenog i političkog sistema čime se određuje uticaj društva na književnost kao i procenjivanje položaja književnosti u društvu.[2] Budući da obuhvata totalitet ljudske egzistencije, antropologija kao nauka o čoveku nastoji da sagleda smisao i značenje knjige i čitanja.[3] Antropološki karakter književnosti proizilazi iz činjenice da književnost predstavlja sredstvo ne samo za razumevanje sveta kao prostora u kojem se otkriva ljudska priroda već i sredstvo za oblikovanje kulturne i društvene stvarnosti.

Istorija književne antropologije[uredi | uredi izvor]

Osnivačima književne antropologije se smatraju nemački teoretičar književnosti Volfgang Izer (Wolfgang Iser 1926-2007) i interpretativni antropolog Kliford Gerc (Clifford Geertz 1926-2006).

Volfgang Izer je poznati nemački teoretičar književnosti i anglista i pripadao je najznačajnijim ličnostima nemačke teorije književnosti u 20. veku. U poznim godinama, Izer je razvijao studije književne (literarne) antropologije i u svojim teorijskim postulatima se oslanjao na ideje Kliforda Gerca uspostavljajući tzv. „antropološki zaokret” u književnim proučavanjima čime se konstituisala nova grana humanističkih nauka - antropologija književnosti ili književna antropologija. Izerova najpoznatija dela iz ove oblasti su Traganje: Od čitalačkog odgovora do književne antropologije (Prospecting: From Reader Response to Literary Anthropology) iz 1989. godine, O fiktivnom i imaginarnom: Perspektive književne antropologije (The Fictive and the Imaginary: Charting Literary Anthropology) iz 1991. godine i Kako raditi na teoriji (How To Do Theory) iz 2006. godine. U svom delu O fiktivnom i imaginarnom: Perspektive književne antropologije, Volfgang Izer razvija tezu da je književnost ogledalo antropoloških teorija. Najopštije pretpostavke Izerovog antropološkog projekta govore u prilog onome što određuje čovekov položaj u svetu.[4] Čovek stremi da objasni ono što je nerazumljivo i otkrije smisao u svemu što ga okružuje stvarajući fikcije koje mu pomažu pri razumevanju ne samo sveta, već i sopstvenih motiva i potreba. Književnost kao fikcija je „ogledalo” koje dozvoljava ljudima da se izraze jezikom kao medijumom svoje kreacije. Ona nije samo oblik doživljaja već i refleksija onoga što smo mi.

Prvi korak ka konstituisanju literarnog (hermeneutičkog) pristupa u antropološkim istraživanjima kulturnih praksi je napravio Kliford Gerc. Gerc se smatra osnivačem pravca koji je u naučnim krugovima poznat pod nazivom interpretativna antropologija. Njegova knjiga Tumačenje kulture (The Interpretation of Culture) objavljena je 1973. godine i predstavlja jednu od prekretnica u antropologiji 20. veka. Gerc polazi od pretpostavke nemačkog sociologa Maksa Vebera da ljudska bića žive unutar mreže značenja koje su ona sama izatkala. U antropologiji se ove mreže značenja kolektivno nazivaju kultura, a njihovo pojedinačno značenje je stvar simbola.[5] Za Gerca je etnografija specifičan način zapisivanja određene kulture, koja se sprovodi kroz posebnu vrstu „gustog” opisa. Svoje ideje dalje razvija u zbirci eseja Pisanje kulture (Writing Culture) iz 1986. godine, pri čemu razmatra odnos antropologije i književnosti u kontekstu pisanja etnografija. On sugeriše da su spisi nekadašnjih antropologa imali jasan autorski identitet. Prema njegovom mišljenju, stilske tehnike i narativne instance u antropološkim tekstovima su služile da se otelotvore odnosi moći i interesi koji su antropolozi ostvarivali. Postavljanjem u prvi plan krizu kulturne reprezentativnosti nastalu pod uticajem postkolonijalne književne teorije i politike rasnih i rodnih razlika, insistitralo se da antropolozi redefinišu poetiku etnografskog pisanja. Gerc je sebe video kao pisca, autora koji razvija antropološku praksu pisanja o značenjima drugih, kao i naših sopstvenih, ljudskih, kulturnih i simboličkih svetova. Antropološki rad je shvatao kao kreativnu estetsko-imaginativnu interpretaciju onoga što drugi ljudi čine.[6] On je nastojao da uspostavi hermeneutičku perspektivu u antropološkom pisanju i otud njegova preokupacija terminima kao što su uloga retorike, priroda tumačenja, efekat uverljivosti i autorizacija etnografskog pisanja, autorefleksivnost itd.[6] Za razliku od Volfganga Izera koji je pokrenuo „antropologizaciju književnih studija”, Gerc je uspostavio „lingvistički obrt” u antropološkim proučavanjima. Na taj način su se uspostavila dva diskursa znanja čija kombinacija najavljuje novu disciplinu antropologije književnosti. Pomerajući poziciju iz jednog diskursa znanja u drugi, antropološki karakter književnosti legitimizuje svoju fleksibilnost u proučavanjima najrazličitijih fenomena.

Definisanje naziva discipline[uredi | uredi izvor]

Rasprava oko samog naziva i predmeta discipline je izražena u dvema alternativama: antropologija književnosti i književna antropologija. Formalistički, ova dva pravca zagovaraju drugačiji pristup. Antropologija književnosti je empirijski orijentisana i predstavlja deo antropološke discipline dok je književna antropologija metoda nauke o književnosti. Književna antropologija u nauci o književnosti kao temeljni princip postavlja princip razumevanja i literarnost dela nastojeći da iz antropološke perspektive porekne nezavisnost „estetskog“ od društvenog i kulturnog konteksta.

Dok antropologija književnosti posmatra književnost kao društvenu tvorevinu, poput sociologije književnosti, dotle književna antropologija nastoji da protumači samu literarnu vrednost, odnosno formu dela otkrivajući u estetskoj formi obrise društvenog i kulturnog. Ovaj dualitet je mnogo više izražen u sociološkoj nauci. Naime, dok „sociologija književnosti“ pada pod princip opšte sociologije, koja na književnost primenjuje tzv. „spoljašnje posmatranje“ ispitujući delo kao dokument vremena, pa se, za razliku od književne sociologije, koja ide na formu dela, ova usredsređuje pre svega na dimenziju sadržaja.[7] U antropološkoj nauci, zbog svojih multidisciplinarnih načela nastalih u postmodernizmu, dinamičan odnos antropologije i književnosti pruža više varijeteta. Od vremena Kliforda Gerca, koji je u antropologiji uspostavio relativističku paradigmu, pa sve do danas vlada mišljenje o „mekoj“ antropologiji koja je literarna po karakteru i koja je „ukorenjena u književnoj kritici, dekonstruktivističkoj misli u poststrukturalizmu, novoj društvenoj istoriji i postmodernizmu.[1] U tom kontekstu se često govori i o poetici antropoloških studija ili poetici kultura koja u domen proučavanja uzima antropologa kao autora i antropologa kao pisca.

Oblasti proučavanja[uredi | uredi izvor]

Književnost, kao područje ljudske aktivnosti, je uključena u repertoar predmeta istraživanja humanističkih studija. Antropologija književnosti, kao nauka o čovečanstvu i kulturi uopšte, za predmet svog proučavanja uzima književna dela u najširem smislu. Kao što antropologija svakodnevice govori o ljudskom biću kroz objektiv svakodnevnog života, tako i antropologija književnosti govori nešto važno o ljudskim bićima gledano kroz objektiv književnosti.[8] Međusobni uticaji ove dve oblasti razvijaju uže segmente proučavanja poput književnosti i nacionalizma, književnosti i etnologije, književnosti i identiteta, književnosti i istorije, književnosti i Drugosti itd. Kao polazni pristup u istraživanju se može postaviti konstrukcija romana koja otkriva višestruke pozajmice između književnosti i kulturnih sistema. Svet glavnog junaka je često iskonstruisan na mestu susreta različitih kultura, prilikom čega se stvara prostor za analizu kulturnih perspektiva. Literarni svet je izgrađen na granicama različitih kultura i kulturnih identiteta u čijem sadržaju je moguće pronaći sistem značenja određenog društva. Književna antropologija ima za cilj da analizom ljudskih kreacija dođe do suštine čoveka u najopštijem smislu.[8] Književna antropologija govori o suštini ljudskog bića, načinu na koji poima kulturu, religijske, duhovne fenomene, društvene odnose i načinu na koji definiše sebe u odnosu na druge, stvarajući individualni, društveni i kulturni identitet.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Lebkowska, Anna (2012). „Between the Anthropology of Literature and Literary Anthropology” (PDF). Centrum Humanistyki Cyfrowey. Special Issue - English Edition. 2: 19—29. 
  2. ^ a b Wellek, Rene, author. Theory of literature. ISBN 9781536146295. OCLC 1082356580. 
  3. ^ Božić, Jadranka. „Antropologija knjige i čitanja”: 1—32. 
  4. ^ Iser, Wolfgang (1996). The fictive and the imaginary : charting literary anthropology. Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-4498-0. OCLC 838772678. 
  5. ^ Bošković, Aleksandar. „Kliford Gerc: jedna karijera” (PDF). Glasnik Etnografskog instituta SANU. LIV: 245—251. Arhivirano iz originala (PDF) 02. 08. 2016. g. Pristupljeno 12. 04. 2019. 
  6. ^ a b Gorunović, Gordana (2006). „Kliford Gerc: antropološka karijera” (PDF). Antropologija. 2: 1—22 — preko Anthroserbia. 
  7. ^ Petrović, Sreten, priređ. Babić, Josip. (1990). Sociologija književnosti : sociološka hrestomatija. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. ISBN 978-86-17-01546-4. OCLC 438916667. 
  8. ^ a b Pawel Markowski, Michal (2012). „Anthropology and Literature” (PDF). Centrum Humanistyki Cyfrowei. Special Issue - English Edition: 85—93. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • A. Dennis, W. Aycock (1989). Literature as a Source for Anthropological Research: The Case of Jaroslav Hasek’s Good Soldier Sveik,” in Ibid. Literature and Anthropology. Texas: Texas University Press.
  • Burdije, Pjer (2003). Pravila umetnosti. Geneza i struktura polja književnosti. Novi Sad: Svetovi.
  • Byler, Darren and Dugan Iverson, Shannon (2012). Literature, Writing & Anthropology - Cultural Anthropology. Journal of American Short Fiction.
  • C. A, Daniels (1989). The Poet as Anthropologist in: Literature and Antropology, Texas: Texas University Press.
  • Clifford, James, and Marcus, George (1986). Writing Culture: The Poetics and Politics of Ethnography. Berkeley & Los Angeles.
  • J. Hall, A. Abbas (1986). Literature and Anthropology. Hong Kong: Hong Kong University Press.
  • Gerc, Kliford (2010). Antropolog kao pisac. Beograd: Biblioteka XX vek.
  • Lebkowska, Anna (2012). Between the Anthropology of Literature and Literary Anthropology. Centrum Humanistyki Cyrowey. Special Issue - English Edition, 2, pp. 19-29.
  • Pawel Markowski, Michal (2012). Anthropology and Literature. Centrum Humanistyki Cyfrowei. Special Issue -English Edition,2, pp.85-93.

Vidi još[uredi | uredi izvor]




Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Књижевна_антропологија&oldid=26912926”