Luk (oružje)
.jpg)
Ratni luk je tip oružja koji izbacuje strele pomoću svoje elastičnosti. Koristi se za lov i sport, a kroz istoriju se koristio i za ratovanje. Veština upotrebe luka se naziva streličarstvo. Pored praćke, luk je jedno od prvih oružja namenjenih za upotrebu na daljinu.
Veoma različiti dizajni lukova se mogu sresti u različitim kulturama i kroz razne periode. Uobičajeni su lukovi napravljeni od čvrstog drveta (engleski dugi luk ), od pločastog drveta (japanski i sijamski), te kompozitni lukovi (srednji istok, Indija i Mongolija ).
Streličarstvo je umetnost, praksa ili veština korišćenja lukova za ispaljivanje strela.[1] Osoba koja gađa strele lukom naziva se strelac. Zanatlija koji pravi lukove je poznat kao lukovnik,[2] dok onaj koji pravi strele je flečer,[3] a proizvođač metalnih vrhova strela je kovač strela.[4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Smatra se da je luk nastao u kasnom paleolitskom i ranom kamenom dobu. U Evropi se pojavio na prostoru današnje Nemačke i datira od kasnog paleolitskog perioda hamburške kulture (9000—8000. godina pre nove ere). Strele su pravljene od borovine, bile su duge 15—20 cm i imale su kameni vrh. Prva upotreba lukova u ratne svrhe je opisana u indijskim epovima.
Najstariji poznati dokazi o luku i streli potiču iz južnoafričkih lokaliteta kao što je pećina Sibudu, gde su verovatno pronađeni vrhovi strela, koji datiraju od pre otprilike 72.000–60.000 godina.[5][6][7][8][9][10]
Najraniji mogući vrhovi strela pronađeni izvan Afrike otkriveni su 2020. u pećini Fa Hien na Šri Lanki. Oni su datirani na pre 48.000 godina. „Lov lukom i strelom na lokalitetu u Šri Lanki verovatno se fokusirao na majmune i manje životinje, kao što su veverice, kaže Lengli. Ostaci ovih stvorenja pronađeni su u istom sedimentu kao i vrhovi kostiju.”[11][12]
Na drugim mestima u Evroaziji, čini se da se luk i strela ponovo pojavljuju oko gornjeg paleolita. Nakon završetka poslednjeg glacijalnog perioda, izgleda da se upotreba luka proširila na sve naseljene regione, osim na Australaziju i veći deo Okeanije.[13]
Najraniji definitivni ostaci luka i strele iz Evrope su mogući fragmenti iz Nemačke pronađeni u Manhajm-Fogelstangu datirani na pre 17.500–18.000 godina, i u Stelmoru pre 11.000 godina. Azilijanski vrhovi pronađeni u Grot du Bišu, Švajcarska, pored posmrtnih ostataka i medveda i lovca, sa fragmentima kremena pronađenim u trećem pršljenu medveda, ukazuju na upotrebu strela pre 13.500 godina.[14]
Na lokalitetu Nataruk u okrugu Turkana, Kenija, sečiva iz opsidijana pronađena utisnuta u lobanju i u torakalnoj šupljini drugog skeleta, sugerišu upotrebu strela sa kamenim vrhovima kao oružja pre oko 10.000 godina.[15]
Najstariji sačuvani lukovi u jednom komadu su lukovi Holmegard od bresta iz Danske, koji su datirani na 9.000 godina pre nove ere. Nekoliko lukova iz Holmegarda, Danska, datiraju od pre 8.000 godina.[16] Drveni lukovi visokih performansi trenutno se prave po Holmegard dizajnu. Fragmenti luka Stelmor iz severne Nemačke datirani su na oko 8.000 godina pre nove ere, ali su uništeni u Hamburgu tokom Drugog svetskog rata, pre nego što je datiranje ugljenikom 14 bilo dostupno; njihovu starost procenjuje arheološka asocijacija.[17]
Luk je bio važno oružje za lov i za ratovanje od praistorije do široke upotrebe barutnog oružja u 16. veku. To je takođe bilo uobičajeno oružje u drevnom ratovanju, iako im određene kulture nisu bile naklonjene. Grčki pesnik Arhiloh izrazio je prezir prema borbi lukovima i praćkama.[18] Počevši od vladavine Vilijama Osvajača, dugi luk je bio glavno ratno oružje Engleske do kraja srednjeg veka.[19] Džingis Kan i njegove mongolske horde osvojili su veliki deo evroazijske stepe koristeći kratke lukove. Indijanci su koristili streličarstvo za lov i odbranu u danima engleske i kasnije američke kolonizacije.[20]
Organizovani rat sa lukovima okončan je početkom i sredinom 17. veka u Zapadnoj Evropi, ali je opstao u 19. veku u istočnim kulturama, uključujući lov i ratovanje u Novom svetu. Na kanadskom Arktiku lukovi su se pravili do kraja 20. veka za lov na karibue, na primer u Igluliku.[21] Luk se nedavno koristio kao oružje plemenskog ratovanja u nekim delovima podsaharske Afrike; jedan primer je dokumentovan 2009. godine u Keniji kada su se sukobili narodi Kisi i Kalendžin, što je rezultiralo sa četiri smrtna slučaja.[22][23]
Britanska viša klasa je predvodila oživljavanje streličarstva kao sporta u kasnom 18. veku.[24]
Istorija izrade[uredi | uredi izvor]
Najstariji lukovi, za koje se sada zna, pronađeni su u močvarama na jugu ostrva Seland u Danskoj. Tamo su 1940-ih nađena dva luka. Napravljeni su od brestovog drveta, rukohvat im je ravan i imaju oblik latiničnog slova d (D), a dugački su 1,5 m. Ovakvi lukovi su se koristili sve do bronzanog doba.
Američki Indijanci su koristili ravne lukove napravljene od američkog oraha.
Razvoj[uredi | uredi izvor]
Ratni luk je postao glavno naoružanje starovekovnih armija Egipta i Sirije, koje su izbacivale strele sa ratnih kočija, što je bilo jako efikasno u borbi. Rimljani i Grci nisu našli za shodno da koriste ovo oružje, već su razvili drugačiju taktiku borbe i ojačali oklope koji su umanjili efikasnost strela. Ta prevlast je trajala sve do dolaska na scenu naroda istočne Azije, koji su imali strelce na konjima i mnogo bolje kompozitne lukove, nakon čega su oni postali dominanti narodi tog vremena.
U Engleskoj se u srednjem veku pojavio dugi luk, koji je, sa svojim većim dometom i većom probojnom moći, bio veoma kvalitetan. Međutim, za dobro rukovanje ovim lukom bilo je potrebno više godina treninga.
Kasnije se razvila i posebna vrsta luka nazvana samostrel. Njegov nedostatak je bilo vrlo sporo punjenje, dok su njegove prednosti bile lakše rukovanje njime i činjenica da je već posle nekoliko nedelja treninga vojnik-strelac bio potpuno spreman za borbu. Takođe, imao je veću probojnu moć od bilo kog onovremenog luka, što je u ono vreme bilo veoma važno.
Ratni luk počinje polako da nestaje sa ratne scene pojavom baruta i musketa.
Najpoznatiji korisnici ratnog luka su svakako Robin Hud i Vilijem Tel.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Paterson Encyclopaedia of Archery p. 17
- ^ Paterson Encyclopaedia of Archery p. 31
- ^ Paterson Encyclopaedia of Archery p. 56
- ^ Paterson Encyclopaedia of Archery p. 20
- ^ Backwell, Lucinda; d'Errico, Francesco; Wadley, Lyn (2008). „Middle Stone Age bone tools from the Howiesons Poort layers, Sibudu Cave, South Africa”. Journal of Archaeological Science. 35 (6): 1566—1580. doi:10.1016/j.jas.2007.11.006.
- ^ Wadley, Lyn (2008). „The Howieson's Poort industry of Sibudu Cave”. South African Archaeological Society Goodwin Series. 10: 122—132. JSTOR 40650023.
- ^ Lombard M, Phillips L (2010). „Indications of bow and stone-tipped arrow use 64,000 years ago in KwaZulu-Natal, South Africa”. Antiquity. 84 (325): 635—648. S2CID 162438490. doi:10.1017/S0003598X00100134.
- ^ Lombard M (2011). „Quartz-tipped arrows older than 60 ka: further use-trace evidence from Sibudu, Kwa-Zulu-Natal, South Africa”. Journal of Archaeological Science. 38 (8): 1918—1930. doi:10.1016/j.jas.2011.04.001.
- ^ Backwell, Lucinda; Bradfield, Justin; Carlson, Kristian J.; Jashashvili, Tea; Wadley, Lyn; d'Errico, Francesco (2018). „The antiquity of bow-and-arrow technology: Evidence from Middle Stone Age layers at Sibudu Cave”. Antiquity. 92 (362): 289—303. S2CID 166154740. doi:10.15184/aqy.2018.11.
- ^ Lombard M (2020). „The tip cross-sectional areas of poisoned bone arrowheads from southern Africa”. Journal of Archaeological Science: Reports. 33: 102477. S2CID 224889105. doi:10.1016/j.jasrep.2020.102477.
- ^ „Clues to the earliest known bow-and-arrow hunting outside Africa have been found”. www.sciencenews.org. 12. 6. 2020. Arhivirano iz originala 17. 6. 2020. g. Pristupljeno 17. 6. 2020.
- ^ Bows and arrows and complex symbolic displays 48,000 years ago in the South Asian tropics. Langley, Michelle C.; Amano, Noel; Wedage, Oshan; Deraniyagala, Siran; Pathmalal, M.M; Perera, Nimal; Boivin, Nicole; Petraglia, Michael D.; Roberts, Patrick (2020). „Bows and arrows and complex symbolic displays 48,000 years ago in the South Asian tropics”. Science Advances. 6 (24): eaba3831. Bibcode:2020SciA....6.3831L. doi:10.1126/sciadv.aba3831.
- ^ Monroe, M. H. „Aboriginal Weapons and Tools”. austhrutime.com. Pristupljeno 2022-08-30. „"The favoured weapon of the Aborigines was the spear and spear thrower. The fact that they never adopted the bow and arrow has been debated for a long time. During post-glacial times the bow and arrow were being used in every inhabited part of the world except Australia. A number of reasons for this have been put forward [...] Captain Cook saw the bow and arrow being used on an island close to the mainland at Cape York, as it was in the Torres Strait islands and New Guinea. But the Aborigines preferred the spear. "”
- ^ "La grotte du Bichon, un site préhistorique des montagnes neuchâteloises", Archéologie neuchâteloise 42, 2009.
- ^ Lahr, M. Mirazón; Rivera, F.; Power, R.K.; Mounier, A.; Copsey, B.; Crivellaro, F.; Edung, J.E.; Fernandez, J.M. Maillo; Kiarie, C. (2016). „Inter-group violence among early Holocene hunter-gatherers of West Turkana, Kenya”. Nature. 529 (7586): 394—398. Bibcode:2016Natur.529..394L. PMID 26791728. S2CID 4462435. doi:10.1038/nature16477. Arhivirano iz originala 2020-02-14. g. Pristupljeno 2019-07-12.
- ^ O'Driscoll, Corey A; Thompson, Jessica C (2018). „The origins and early elaboration of projectile technology”. Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews. 27 (1): 30—45. PMID 29446556. doi:10.1002/evan.21560
.
- ^ Collins Background to Archaeology
- ^ Pritchett, W. Kendrick (1974). The Greek State at War: Part V. University of California Press. ISBN 9780520073746.
- ^ Hardy, Robert (2006). Longbow: A Social and Military History. Haynes Publishing PNC. str. 46. ISBN 9781852606206.
- ^ „washingtonpost.com: History of Archery and the NAA”. www.washingtonpost.com. Pristupljeno 2022-08-09.
- ^ „Bow made by Noah Piagguttuq 1994”.
- ^ „History of Bows”. 2016-12-16. Arhivirano iz originala 2017-08-02. g.
- ^ „Kenyan Tribes Wage a War With Bows and Arrows – Photo Essays”. Time. Arhivirano iz originala 19. 10. 2017. g. Pristupljeno 4. 5. 2018.
- ^ Johnes, Martin (2004). „Archery, Romance and Elite Culture in England and Wales, c. 1780–1840”. History. 89 (294): 193—208. doi:10.1111/j.1468-229X.2004.00297.x. Arhivirano iz originala 2010-06-17. g. Pristupljeno 2013-03-26.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Collins, Desmond (1973). Background to archaeology: Britain in its European setting (Revised izd.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-20155-1.
- Elmer, R. P. (1946). Target Archery: With a History of the Sport in America. New York: A.A. Knopf. OCLC 1482628.
- Heath, E. G. (1978). Archery: The Modern Approach. London: Faber and Faber. ISBN 978-0-571-04957-8.
- Paterson, W. F. (1984). Encyclopaedia of Archery. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-24585-6.
- Sorrells, Brian J. (2004). Beginner's Guide to Traditional Archery. Mechanicsburg, PA: Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-3133-1.
- Stone, George Cameron (1999) [1934]. A Glossary of the Construction, Decoration, and Use of Arms and Armor in All Countries and in All Times (Reprint izd.). Mineola: Dover Publications. ISBN 978-0-486-40726-5.
- Gray, David, Bows of the World. The Lyons Press, 2002. ISBN 1-58574-478-6.
- Weitzel, Tim. „American Indian Archery Technology”. The Office of the State Archaeologist, The University of Iowa. Arhivirano iz originala 2013-10-01. g.
- Crombie, Laura (2016). Archery and Crossbow Guilds in Medieval Flanders. Woodbridge: Boydell and Brewer.
- Alofs, Eduard (2014). „Studies on Mounted Warfare in Asia I: Continuity and Change in Middle Eastern Warfare, c. ce 550–1350–What Happened to the Horse Archer?”. War in History. 21 (4): 423—444. S2CID 163010878. doi:10.1177/0968344513517664.
- Alofs, Eduard (2015). „Studies on Mounted Warfare in Asia II: The Iranian Tradition–The Armoured Horse Archer in the Middle East, c. ce 550–1350”. War in History. 22 (1): 4—27. S2CID 162976652. doi:10.1177/0968344513518333.
- Callanan, Martin (septembar 2013). „Melting snow patches reveal Neolithic archery”. Antiquity. 87 (337): 728—745. S2CID 130099119. doi:10.1017/S0003598X00049425.
- Gunn, Steven (2010). „Archery practice in early Tudor England”. Past & Present. 209 (1): 53—81. doi:10.1093/pastj/gtq029.
- Jackson, Antoinette (2016). „A Rural Community and a Train Stop: Archery, Georgia, and the Jimmy Carter National Historic Site”. Urban Anthropology and Studies of Cultural Systems and World Economic Development. 45 (3): 265—301. JSTOR 26384874.
- Johnes, Martin (april 2004). „Archery, romance and elite culture in England and Wales, c. 1780–1840”. History. 89 (294): 193—208. doi:10.1111/j.1468-229X.2004.00297.x.
- Junkmanns, Jürgen; Klügl, Johanna; Schoch, Werner H.; Di Pietro, Giovanna; Hafner, Albert (decembar 2019). „Neolithic and Bronze Age archery equipment from alpine ice-patches: A review on components, construction techniques and functionality”. Journal of Neolithic Archaeology (21): 283—314. doi:10.12766/jna.2019.10.
- Kaegi, Walter Emil Jr. (1964). „The contribution of archery to the Turkish conquest of Anatolia”. Speculum. Medieval Academy of America. 39 (1): 96—108. JSTOR 2850132. S2CID 161246352. doi:10.2307/2850132.
- Klopsteg, Paul E. (1963). A Chapter in the Evolution of Archery in America. Washington, D.C.: Smithsonian Institution.
- Laubin, Reginald (1980). American Indian Archery. University of Oklahoma Press.
- Roth, Erik (2011). With a Bended Bow: Archery in Mediaeval and Renaissance Europe. The History Press.
- Gwang Ok; Seokgyu Choi; Hee Surk Jeong (2010). „'The Disturbance of War': The Ancient Origin and Development of Korean Archery”. International Journal of the History of Sport. 27 (3): 523—536. S2CID 161376479. doi:10.1080/09523360903556824.
- Selby, Stephen (2000). Chinese Archery. Hong Kong University Press.
- Sutherland, Caroline (2001). „Archery in the Homeric epics”. Classics Ireland. 8: 111—120. JSTOR 25528380. doi:10.2307/25528380.
- Wadge, Richard (2012). Archery in Medieval England: Who Were the Bowmen of Crecy?. The History Press.
- The Traditional Bowyers Bible, Volume 1. The Lyons Press. 1992. ISBN 1-58574-085-3.
- The Traditional Bowyers Bible, Volume 2. The Lyons Press. 1992. ISBN 1-58574-086-1.
- The Traditional Bowyers Bible, Volume 3. The Lyons Press. 1994. ISBN 1-58574-087-X.
- The Traditional Bowyers Bible, Volume 4. The Lyons Press. 2008. ISBN 978-0-9645741-6-8.
