Plemstvo

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Dom lordova Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Irske (stara komora, spaljena 1834) prema crtežu Ogastisa Pjudžina i Tomasa Roulandsona za Akermanov Mikrokozam Londona (1808–1811).

Plemstvo, vlastelinstvo ili vlastela, bilo je privilegovani društveni stalež u toku srednjeg vijeka. Nakon pojave buržoazije i kapitalizma, plemstvo znatno gubi svoju političku, društvenu i novčanu moć, da bi kasnije potpuno iščezlo. Danas, plemstvo postoji kao počasni stalež u nekim zemljama svijeta, npr. u Ujedinjenom Kraljevstvu. Uz plemićki status često su se dodjeljivale i plemićke titule, kao npr. baron, vikont, grof, markiz, vojvoda, knez itd. Rangiranje plemićkih titula: veliki vojvoda (nadvojvoda kod prinčeva dinastije Habsburga od 1453. do 1918), vojvoda, markiz (u Francuskoj, Španiji, Italiji i Rusiji), grof (u Engleskoj ekvivalent erl), vikont, baron i vitez. U Vizantiji: despot, sevastokrator i kefalija (provincijalni guverner).[1]

Članstvo u plemstvu je istorijski bilo priznato od monarha ili vlade. Bez obzira na to, sticanje dovoljne moći, bogatstva, vojne moći ili kraljevske naklonosti povremeno je omogućavalo običnim ljudima da se uspnu u plemstvo.[2]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Plemstvo je nudilo zaštitu u zamenu za uslugu
Francuski aristokrati, oko 1774

Izraz potiče od latinskog nobilitas, apstraktne imenice prideva nobilis („plemenit, ali i sekundarno poznat, poznat, zapažen“).[3] U starom rimskom društvu, nobiles je nastao kao neformalna oznaka za političku vladajuću klasu koja je imala savezničke interese, uključujući patricijske i plebejske porodice (gentes) sa pretkom koji je u svojim dužnostima došao do konzulskog ragna (pogledajte novus homo, „novi čovek”).

U savremenoj upotrebi, „plemstvo“ se primenjuje na najvišu društvenu klasu u predmodernim društvima.[4] U feudalnom sistemu (u Evropi i drugde), plemstvo je uglavnom bilo ono koje je držalo feud, često zemlju ili dužnost, pod podaništvom, tj. u zamenu za vernost i razne, uglavnom vojne, usluge sizerenu, koji bi mogao biti plemić višeg ranga ili monarh. To se brzo počelo posmatrati kao nasledna kasta, ponekad povezana sa pravom na nošenje nasledne titule i, na primer u predrevolucionarnoj Francuskoj, uživanjem fiskalnih i drugih privilegija.

Dok je plemićki status ranije dodeljivao značajne privilegije u većini jurisdikcija, do 21. veka postao je u velikoj meri počasno dostojanstvo u većini društava,[5] iako neke, preostale privilegije i dalje mogu biti legalno očuvane (npr. u Holandiji, Španiji, Velikoj Britaniji) i neke azijske, pacifičke i afričke kulture nastavljaju da pridaju poveći značaj formalnom naslednom činu ili tituli.

Ostali pojmovi[uredi | uredi izvor]

Grof Karl Robert Manerhajm (1835–1914), finski aristokrata, biznismen i otac barona K. G. E. Manerhajma, maršla Finske

„Aristokrata” i „aristokratija”, u savremenoj upotrebi, kolokvijalno i široko se odnose na osobe koje nasleđuju povišeni društveni status, bilo zbog pripadanja (ranije) zvaničnom plemstvu ili nadmoćnoj višoj klasi.

Plava krv je engleski idiom zabeležen od 1811. godine u Godišnjem registru[6] i 1834. godine[7] za plemenito rođenje ili poreklo; poznat je i kao prevod španske fraze sangre azul, koja je opisivala špansku kraljevsku porodicu i visoko plemstvo za koje se tvrdilo da su vizigotskog porekla,[8] za razliku od Mavra.[9] Idiom potiče iz antičkih i srednjovekovnih društava Evrope i razlikuje gornju klasu (čije su površinske vene izgledale plave kroz nepreplanulu kožu) od tadašnje radničke klase. Potonji su se uglavnom sastojali od poljoprivrednih seljaka koji su većinu svog vremena provodili radeći na otvorenom i tako imali preplanulu kožu, kroz koju su površinske vene manje vidljive.

Robert Lejsi objašnjava genezu koncepta plave krvi:

Španci su dali svetu ideju da krv aristokrata nije crvena već plava. Špansko plemstvo počelo je da se oblikuje oko devetog veka na klasičan vojnički način, zauzimajući zemlju kao ratnici na konjima. Oni su nastavili taj proces više od pet stotina godina, oduzimajući delove poluostrva od njegovih mavarskih okupatora, a jedan plemić bi demonstrirao svoj pedigre tako što bi podigao ruku kojom drži mač, kako bi prikazao filigran plavokrvnih vena ispod svoje blede kože - dokaz da njegovo rođenje nije kontaminirao tamnoputi neprijatelj.[10]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ plemstvo, društveni stalež
  2. ^ „Move Over, Kate Middleton: These Commoners All Married Royals, Too”. Vogue (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-10-24. 
  3. ^ Oliver, Revilo P. (1978). „Tacitean "Nobilitas"” (PDF). Illinois Classical Studies. University of Illinois Press. 3: 238—261. JSTOR 23062619. hdl:2142/11694. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 09. 2018. g. Pristupljeno 15. 9. 2018. 
  4. ^ Bengtsson, Erik; Missiaia, Anna; Olsson, Mats; Svensson, Patrick (12. 6. 2018). „The Wealth of the Richest: Inequality and the Nobility in Sweden, 1750–1900” (PDF). Taylor & Francis: 1—28. S2CID 149906044. doi:10.1080/03468755.2018.1480538 Slobodan pristup. Pristupljeno 15. 9. 2018 — preko Lund University Libraries. 
  5. ^ Lukowski, Jerzy (2003). Hall, Lesley; Lilley, Keith D.; MacMaster, Neil; Spellman, W. M.; Waite, Gary K.; Webb, Diana, ur. The European Nobility in the Eighteenth Century (PDF). Palgrave Macmillan. str. 243. ISBN 0-333-74440-3. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 09. 2018. g. Pristupljeno 25. 09. 2021 — preko Zaccheus Onumba Dibiaezue Memorial Libraries. 
  6. ^ „The annual register. v.51 1809.”. HathiTrust (na jeziku: engleski). str. 813. Pristupljeno 2020-09-15. „The nobility of Valencia..are, by themselves, divided into three classes, blue blood, red blood, and yellow blood. Blue blood is confined to families who have been made grandees.” 
  7. ^ „Helen, by Maria Edgeworth”. www.gutenberg.org. Pristupljeno 2020-09-15. „One in particular, from Spain, of high rank and birth, of the sangre azul, the blue blood, who have the privilege of the silken cord if they should come to be hanged.” 
  8. ^ The politics of aristocratic empires by John Kautsky
  9. ^ Malte-Brun, Conrad; Balbi, Adriano (1842). System of universal geography, founded on the works of Malte-Burn and Balbi; embracing a historical sketch of the progress of geographical discovery, the principles of mathematical and physical geography, and a complete description from the most recent sources, of the political and social condition of the world ... (na jeziku: engleski). Edinburgh; London: Adam and Charles Black; Longman, Brown, Green, & Longmans. str. 537. OCLC 33328020. „The Spanish community is divided into two great castes, those of pure Gothic or blue blood, and those of mixed Gothic and Moorish descent, or black blood.” 
  10. ^ Robert Lacey, Aristocrats. Little, Brown and Company, 1983, p. 67

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Plemstvo na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Племство&oldid=27557424”