Sjunik
| Sjunik Սյունիք, Սիւնիք | |
|---|---|
 | |
| Država |  Jermenija |
| Admin. centar | Kapan |
| Najveći grad | Goris, Megri, Sisijan, Agarak, Kadžaran |
| Službeni jezik | jermenski |
| Marzpet | Unan Pogosjan (2018—) |
| Površina | 4.505 km2 |
| Stanovništvo | 2010. |
| — broj st. | 152.900 |
| — gustina st. | 33,94 st./km2 |
| — ISO 3166-2 | AM.SU |
| Vremenska zona | UTC+4 (leti +5) |
| Poštanski broj | 3201-3519 |
| Zvanični veb-sajt | |
Sjunik (jerm. Սյունիք, Սիւնիք) je jedna od 11 administrativnih jedinica (odnosno jedan od 10 marzeva) u Republici Jermeniji. Smeštena je na krajnjem jugu zemlje, između marza Vajots Džor na severu, Azerbejdžana na zapadu (Nahičevan) i istoku (Karabah) i Irana na jugu. Sa površinom od 4.505 km² (ili 15%) nalazi se na drugom mestu u Jermeniji.
Administrativni centar i najevći grad provincije je Kapan sa 45.000 stanovnika. Ostali gradski centri su Goris, Megri, Sisijan, Agarak, Kadžaran i Dastakert. U celoj provinciji živi oko 153.000 stanovnika, ili 4,8% celokupnog stanovništva države.
Sjunik je jedna od 15 istorijskih pokrajina Kraljevine Jermenije, a područje je sve do 1919. bilo poznato i kao Zangezur. U oblasti se nalaze neki od najznamenitijih jermenskih kulturno-istorijskih spomenika iz najranijih vremena, poput Tatevskog manastira iz H veka.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Sjunik se nalazi na krajnjem jugu Jermenije, i smešten je između marza Vajots Džor na severu i granice sa Iranom na jugu (42 km). Zapadno i istočno je teritorija Republike Azerbejdžan - Nahičevanska eksklava na zapadu i nepriznata Republika Nagorno-Karabah na istoku.
Sjunik često zovu i „zelenim krovom Jermenije“ zbog bogatstva u šumama i planinskog reljefa. Marz se nalazi u oblasti Zangezurskih planina, prosečne nadmorske visine od 2.200 metara. Najviša tačka je vrh Kapudžuh sa 3.905 m (drugi po veličini vrh u Jermeniji, posle Aragaca), dok najniži deo leži u dolini Araksa na krajnjem jugu (380 metara).
Pored Araksa koji ujedno predstavlja i granicu sa Iranom na krajnjem jugu, najvažnije reke koje protiču kroz marz su Vohči, Vorotan (u severnom i centralnom delu) i Megri.
Sjunik odlikuje visinska zonalnost i u klimatskom i u vegetacijskom pogledu. U ovom području su prisutni svi klimatski tipovi u zemlji, počev od suvog suptropskog klimata, preko umerene do oštre visokoplaninske klime. Nizija oko donjeg i srednjeg toka reke Megri na krajnjem jugu je najtoplije područje u celoj Jermeniji. Januarski prosek varira između 0,9 °C u gradu Megri do -9,8 °C u planinskom selu Gorajku. Julski prosek kreće se od 13,9 °C do +25,4 °C. Nisu retki ni temperaturni ekstremi u letnjem i zimskom delu godine. Apsolutni maksimum iznosi +41 °C dok je apsolutni minimum -43 °C.
Količina padavina raste sa nadmorskom visinom i u proseku kreće se između 161 mm u dolini Megrija do 826 mm u Sisijanskom prevoju. Najviše padavina izluči se u proleće, u mesecu maju. Snežni pokrivač na planinskim vrhovima je visok i zadržava se u većem delu godine dok je u nizijama na jugu marza znatno tanji sa kraćim periodom zadržavanja.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Sjunik je istorijska oblast Jermenije, i jedna od 15 oblasti Jermenskog kraljevstva. Tadašnji Sjuniški nahang (ili oblast) je obuhvatao pored današnjeg marza i područja oko Sevana na severu i šire područje oko Araksa na jugu. Nakon raspada Kraljevstva 387. Sjunik dolazi pod vlast Sasanidske Persije u okviru Jermenskog marzpanata, a u 7. veku dolaze pod vlast Arabljana.
Od 9. veka područjem Sjunika upravlja jermenska dinastija Bagratidi. Godine 904. u njegov sastav ulazi i područje Nahičevana, a 970. osnovano je jermensko Sjuniksko carstvo čiji vladari su priznavali vrhovnu vlast jermenske dinastije Bagratida.[1] Najistaknutije dinastije koje su vladali ovim carstvom su bili Orbelijani i Prošjanovi.
U poznom srednjem veku u planinskim regijama Sjunika vladali su jermenski melici koji su bili vazali okolnih muslimanskih vladara. Kasnije oblast ulazi u sastav Karabaškog kanata.
Godine 1828. potpada pod vlast Ruske Imperije. Nakon Oktobarske revolucije 1917. u Rusiji, na području Zakavkazja osnivaju se u periodu 1919/20 tri nacionalne države, a Sjunik je postao sastavni deo Republike Jermenije. Shodno odredbama Aleksandropoljskog mirovnog sporazuma između Turske i Jermenije od 2. oktobra 1920. Jermenija se obavezala da područja Sjunika sa većinskim muslimanskim stanovništvom (Zangezur i Nahičevan) ustupi Azerbejdžanu. Međutim Jermeni u Zangezuru se nisu slagali sa ovom odlukom i predvođeni Gareginom Ndžeom podigli su ustanak čiji rezultat je uspostavljanje Republike Planinska Jermenija u čiji sastav su pored Zangezura ušli i južni delovi Karabaha.
Nakon 1921. Sjunik ulazi u sastav Jermenske SSR.
Demografija[uredi | uredi izvor]
Prema podacima statističe službe Jermenije (ARMSTAT) Sjunik je jedna od najređe naseljenih provincija u Jermeniji sa udelom od 4,8% u ukupnoj populaciji zemlje 2010. godine. U 2010. u Marzu je živelo 152.000 stanovnika, ili u proseku oko 34 stanovnika po km².[2] Godine 2001. tu je živelo oko 152.700 stanovnika.[3] Oko 70% stanovništva živi u urbanim centrima.
Pokrajina je podeljena na 4 regije koje gravitiraju ka četiri najveća grada Gorisu, Kapanu, Sisijanu i Megriju. Postoji ukupno 7 urbanih naselja gradskog tipa i 127 naselja ruralnog tipa.[4]
po broju stanovnika u 2010. | ||||||||||||||
|
Privreda[uredi | uredi izvor]
Područje Sjunika se odlikuje velikim rudnim bogatsvom a privrednu osnovu čini eksploatacija i prerada bakarne rude. Zangezurski kombinat bakra i molibdena u Kadžaranu je najveće preduzeće tog tipa u Jermeniji, a po veličini i važnosti se ističu i Agarski bakarno-molibdenski kombinat i fabrika za preradu ruda u Kapanu.
Razvijeni su i pogoni lake, posebno prehrambene industrije. Na reci Vorotan su izgrađene tri hidroelektrane (Tatevska, Šambska i Spandarjanska) koje su 2002. zajedno proizvele 1.150 miliona kilovat časova električne energije. Od 2006. kroz Sjunik prolazi veliki gasovod koji Jermeniju snabdeva prirodnim gasom iz Irana, a u Megriju je izgrađeno veliko podzemno skladište gasa.
Poljoprivreda se bazira na mesnoj industriji, mlekarstvu i živinarstvu. U kotlinama dosta se uzgaja pšenica, a južni delovi oko Araksa su poznati po uzgoju ranog povrđa i suptropskih kultura (bademi, nar, agrumi).
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Od 987 km puteva, njih 735 km je od nacionalnog i regionalnog značaja, a najvažnija regionalno raskršće je grad Goris. Od Gorisa vode važni drumski pravci ka Jerevanu, Kapanu i ka Karabahu. Ovaj putni pravac ka Karabahu je najvažnija saobraćajnica koja povezuje tu nepriznatu republiku sa ostatkom Jermenije (nazivaju ga i „put života“).
Železnički saobraćaj od 1992. godine ne saobraća zbog sukoba sa Azerbejdžanom, jer su dve najvažnije železničke linije koje su išle preko ovog područja i povezivale Nahičevan sa ostatkom Azerbejdžana prekinute. Aerodrom koji se nalazi 8 km južnije od Gorisa je takođe van funkcije.
U oktobru 2010. otvorena je velika žičara koja je postala svojevrsna atrakcija celog područja a koja povezuje Tatevski manastir sa susednim selom Alidzor.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Tatevski manastir, X—XIII vek -
Manastir Vahanavank, X—XI vek -
Manastir Bheno Noravank, XI vek -
Ruševine tvrđave Bahaberd. -
Pejzaž Sjunika.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Сюникское царство Архивирано на сајту Wayback Machine (29. децембар 2009) — статья из Большой советской энциклопедии (3-е издание), Pristupljeno 18. 1. 2012.
- ^ "Marzes of the Republic of Armenia and Yerevan City in Figures, 2010". National Statistical Service of the Republic of Armenia (ARMSTAT).
- ^ Report of the results of the 2001 Armenian Census, National Statistical Service of the Republic of Armenia
- ^ Syunik Marz. Архивирано на сајту Wayback Machine (15. јул 2011), Pristupljeno 14. 1. 2012.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Službena veb prezentacija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. novembar 2011)
- Ministarstvo infrastrukture Jermenije/Sjunik.
- Turistička tura kroz Sjunik
| Marz (մարզեր) |  | |
|---|---|---|
| Grad sa posebnim statusom | ||
| Državne | |
|---|---|
| Geografske | |