Sporazumi između JVuO i komande Jugoistoka

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Područja komandanata JVuO, prema sporazumima o primirju sa Nemcima (1943. godine)

Nakon kapitulacije Italije 8. septembra 1943. i dolaska generala Armstronga na čelo savezničke misije, u Mihailovićevom štabu zavladalo je uverenje o bliskom savezničkom iskrcavanju na Balkanu i kraju rata. Pod tim utiskom, JVuO je poveo niz akcija u oblasti istočne Bosne, koju su smatrali ključnom iz strateških i nacionalnih razloga. U ovim šestonedeljnim[1] protivosovinskim aktivnostima izvršeni su napadi na Višegrad i Rogaticu.

U ovim protivosovinskim dejstvima učestvovala je grupacija korpusa JVuO iz Srbije, dok su četničke snage u Bosni nastavile, a u Lici, Dalmaciji, Hercegovini i Crnoj Gori ubrzo uspostavile tesnu saradnju sa Nemcima.[2] Protivosovinska aktivnost ubrzo je izgubila na zamahu. Budući da su se ovom akcijom snage JVuO uklinile između Trećeg korpusa NOVJ u Tuzli i Drugog korpusa NOVJ u Sandžaku, usledio je protivudar 5. krajiške divizije NOVJ. Pošto Saveznici nisu pokazali spremnost da intervenišu radi sprečavanja napredovanja NOVJ, Mihailović je ubrzo ponovo zauzeo stav pasivnosti i tajne saradnje sa Nemcima.

Zbog toga Mihailović već traži vezu sa nemačkim komandama, da ne bi potpao pod komunističku vlast.[3]

Nakon reorganizacije nemačkog vojnog i političkog prisustva na Balkanu u avgustu 1943, za najvišeg civilnog činovnika postavljen je Herman Nojbaher kao izaslanik Ministranstva inostranih poslova Nemačke za Balkan. On je vodio vrlo pragmatičnu politiku, i smatrao je da nemačka vojska na Jugoistoku može izvući značajne koristi iz saradnje sa Mihailovićem na bazi zajedničkog neprijateljstva prema Narodnooslobodilačkom pokretu. Zajednički interes i obostrani pragmatizam doveli su do potpisivanja niza ugovora o primirju i saradnji između Nemaca i JVuO tokom jeseni 1943. Sam Mihailović nije potpisivao ove ugovore, nego su to činili ovlašćeni komandanti ili ljudi iz vojnog rukovodstva.

Prvi ugovor sa komandom Jugoistoka potpisao je 19. novembra 1943. sa strane JVuO major Lukačević kao komandant „Gorskog štaba 148" (Mileševskog korpusa), koji je ovlašćen da obezbedi saradnju u celokupnoj oblasti zapadno od Ibra i južno od Zapadne Morave i planine Tare.[4][5] Izveštaj o potpisivanju ovog ugovora presrele su i dešifrovale savezničke obaveštajne službe, i prema nekim svedočanstvima, potpisivanje ovog ugovora imalo je značajnu ulogu u konačnom opredeljivanju Čerčila za Tita, a protiv Mihailovića.[6]


Komandant Jugoistoka i Grupe armija F fon Vajhs izdao je 21. novembra 1943. uputstvo o uspostavljanju saradnje sa četnicima.[7][8] U skladu sa ovim uputstvom, ugovori bili su tipski i sadržavali su sledeće stavke:

  • Primirje između nemačkih vojnih i okupacionih vlasti i kvislinga s jedne, i JVuO s druge strane
  • Obavezivanje na zajedničku borbu i propagandu protiv komunista
  • Saglasnost snaga JVuO da prihvate nemačko komandovanje tokom većih operacija
  • Obavezivanje nemačkih vlasti da će snabdevati snage JVuO municijom i zbrinjavati njihove ranjenike.

Tokom sledećih nedelja potpisana su još četiri ugovora, i važili su na najvećem delu teritorije Srbije, sa izuzetkom južne Srbije. Potpisali su ih kapetan Nikola Kalabić i pukovnik Jevrem Simić,[9][10] generalni inspektor JVuO, kapetan Nikola Kalabić, komandant Korpusa gorske garde, potpukovnik Ljubomir Jovanović,[11] ovlašćeni komandant JVuO u istočnoj Srbiji, i kapetan Mihailo Čačić.[12]

Osim ovih, ugovor sa Lukačevićem sadržavao je i pismenu obavezu koju je JVuO prihvatio „da ne preduzima ništa protiv Muslimana“. Ugovori su sklopljeni sa rokom važenja od šest nedelja, sa mogućnošću produženja. Tako je ugovor za centralnu Srbiju produžen 17. januara.[13]

Nemački veleposlanik Nojbaher u svojoj knjizi „Specijalni zadatak Balkan“ spominje ove ugovore:

U novembru 1943. zaključen je pakt Nemaca sa četničkim vojvodama: Kalabićem, Keserovićem, Lukačevićem i drugima. U ugovoru je stajalo, da će potpisnici pakta poštovati primirje, da se neće napadati, a od slučaja do slučaja će sarađivati u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, protiv Titovih partizana. U tim razgovorima zahtevao sam od četnika da se obavežu da neće dirati Nedićeve ljude i njegove državne institucije.[14]

Uprkos ovim ugovorima, dolazilo je do brojnih incidenata sa četničke strane. Na primer, grupe iz Avalskog korpusa JVuO dva puta su razoružali stražare i opljačkali skladište u Stepojevcu. Naročito su bila česta razoružavanja Nedićevih vojnika. Iz ovog razloga Nemci su odlučili da raskinu ugovore, i da kazne i disciplinuju četnike. Tokom januara izveli su dva munjevita prepada, jednom SDK, a jednom nemačke policijske snage, protiv grupa Avalskog korpusa. 17. februara 1944. mešovita nemačko-dobrovoljačka kaznena formacija iznenada je napala grupaciju Smederevskog korpusa u Selevcu, nanevši im gubitke od oko 100 mrtvih i zarobljenih.

Ipak, kako je opasnost od NOVJ rasla, već u martu 1944, usled prodora 2. i 5. divizije NOVJ u Srbiju, pregovori su obnovljeni[15] i ponovo je uspostavljena operativna saradnja između nemačkih snaga i JVuO. Uz povremene incidente, saradnja u duhu ovih ugovora nastavljena je do kraja rata.

Ovi ugovori imali su veliki uticaj na donošenje odluke o napuštanju Mihailovića od strane saveznika. Njima je bilo poznato da je većina Mihailovićevih odreda van Srbije uspostavila blisku saradnju sa osovinskim snagama, a ovi ugovori bili su jasan signal o prihvatanju iste politike i od strane snaga u Srbiji.

Više izveštaja je dobijeno o četničkoj kolaboraciji, od kojih je najznačajniji bio pun tekst sporazuma potpisanog od jednog od Mihailovićevih glavnih komandanata, Lukačevića i nemačkog komandanta Jugoistoka. Lukačević je dogovorio obustavu neprijateljstava u njegovom području Južne Srbije i zajedničke akcije protiv partizana. Čerčilu je poslata kopija celog ugovora. engl. More reports were received of Chetnik collaboration, the most significant of which was the full text of a treaty signed by one of Mihailovic’s principal commanders, Lukacevic, and the German Commander South East. Lukacevic agreed a cessation of hostilities in his area of southern Serbia and joint action against the Partisans. A full copy of the treaty was sent to Churchill.

[6]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Barker, Elisabeth. „William Bailey: Britanska politika prema Draži Mihailoviću”. Britanska politika prema jugoistočnoj Evropi u Drugom svjetskom ratu. Zagreb: Globus. str. 340. 
  2. ^ Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni, Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 259
  3. ^ Procena komandanta Jugoistoka feldmaršala Vajksa od 1. novembra 1943. vojno-političke situacije na području Jugoslavije krajem oktobra 1943. godine Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. mart 2011), Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XII, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 156
  4. ^ Sporazum između komandanta Jugoistoka i majora Vojislava Lukačevića od 19. novembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. novembar 2009), Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 260
  5. ^ Hnilicka, str. 270–271
  6. ^ a b Cripps, John (2000). „Mihailovic or Tito? How the Codebreakers Helped Churchill Choose”. Ur.: Smith, Michael; Erskine, Ralph. Action This Day. London: Bantam. str. 237—263. ISBN 978-0593-049105. 
  7. ^ Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima, Pristupljeno 9. 4. 2013.
  8. ^ Karl, Hnilicka. DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45. Göttingen: Musterschmidt-Verlag. str. 268. Arhivirano iz originala 04. 09. 2012. g. Pristupljeno 29. 12. 2011. 
  9. ^ Karl, Hnilicka. DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45. Göttingen: Musterschmidt-Verlag. str. 269—270. Arhivirano iz originala 04. 09. 2012. g. Pristupljeno 29. 12. 2011. 
  10. ^ Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. novembar 2009), Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 262
  11. ^ Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ http://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm
  12. ^ Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ, Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 264
  13. ^ Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji, Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 267
  14. ^ Herman Nojbaher: Specijalni zadatak Balkan, Javno preduzeće Službeni list SCG, Beograd 2004.
  15. ^ Izveštaj Feldkomandanture u Čačku od 25. marta 1944. komandantu Jugoistoka o pregovorima sa komandantom 2. ravnogorskog korpusa, Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, dokument 269

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Споразуми_између_ЈВуО_и_команде_Југоистока&oldid=27013533”